گفت‌وگو با سما ابری، مربی رسمی فدراسیون کوهنوردی ایران
علیرضا فدایی – ونکوور
لطفاً خودتان را معرفی کنید و از سوابق ورزشی و تحصیلی‌تان بگویید.
سما ابری هستم. مربی رسمی فدراسیون کوهنوردی ایران و مهندس معمار دارای مدرک تأییدشده (registered architect). من هم‌اکنون عضو هیئت مدیرهٔ جامعهٔ معماران استان بی‌سی یا AIBC هستم و در شهرداری ونکوور در بخش مدیریت املاک و مستغلات (real estate) مشغول به کارم. در روزهای آخر هفته و ساعت پس از کار به ورزش مفرح سنگنوردی می‌پردازم.
چطور از بین رشته‌های مختلف ورزشی کوهنوردی را انتخاب کردید؟
از کودکی انرژی زیادی داشتم و تقریباً هر کاری می‌کردم خسته نمی‌شدم. به طبیعت علاقهٔ زیادی داشتم، به‌طور اتفاقی با ورزش کوهنوردی حرفه‌ای آشنا شدم، کلاس‌های فدراسیون کوهنوردی را شرکت کردم و تا مرحلهٔ مربیگری ادامه دادم. سنگنوردی تنها چیزی بود که مرا خسته می‌کرد و با تخلیهٔ انرژی می‌توانستم خوب استراحت کنم. البته این موضوع مربوط به خیلی سال پیش و دوران نوجوانی و جوانی است. هم‌اکنون عضو باشگاه‌های Alpine Club of Canada و نیز Climb Base5 (سنگنوردی داخل سالن) هستم.
اگر از فواید کوهنوردی بخواهید برای تشویق دیگران به این رشته بگویید، چه مواردی را مطرح می‌کنید؟
من فکر می‌کنم تقریباً همه از فواید جسمی ورزش کوهنوردی اطلاع دارند. از نظر من، ورزش کوهنوردی به‌عنوان یک تراپی و مفرحِ ذات و روح، می‌تواند با پیوند انسان و طبیعت بسیاری از مشکلات دنیای مدرن و صنعتی را حل کند، ازجمله فواید بسیار برای سلامت روح و همچنین توجه انسان به طبیعت و حفظ آن. یک کوهنورد، یک رهبر ذاتی، یک team player و سخت‌کوش و ساعی است و توانایی این را دارد که تمام هدف‌های پیش رو را با برنامه‌ریزی و استفادهٔ بهینه از منابع در دسترس با موفقیت به دست بیاورد و با توجه به شرایط مختلف مکان و زمان در لحظه برنامه‌ریزی کند و به سوی هدف پیش برود. توانمندی‌های یک کوهنورد تقریباً نامحدود و استقامتش مثل کوه محکم و قابل‌اطمینان است. کوهنوردی بیشتر از ورزش‌بودن، اخلاق، عادت و روش زندگی است.
مراحل مربیگری کوهنوردی در ایران چگونه بود؟
مراحل مربیگری در ایران خیلی تخصصی است. به‌طور خلاصه، می‌توانم بگویم ابتدا علاقه‌مندان به‌صورت کارآموز در کلاس‌های رسمی فدراسیون کوهنوردی شرکت می‌کنند و پس از کسب تجربه و گذراندن آزمون‌های ورودی، واردِ کلاس‌های مربیگری و پس از آن بازآموزی می‌شوند.
از کوهنوردی در ایران و کانادا چطور لذت می‌برید؟
اتفاق جالبی که برای من افتاد، این بود که در نخستین روزهای مهاجرت به کانادا، من به‌عنوان آرشیتکت و سنگ‌نورد، اولین پروژه‌ای که شانس طراحی و اجرایش را داشتم، مجموعهٔ سنگنوردی Hive در نورث ونکوور بود. آن پروژه باعث شد که تا حدی به دو علاقه‌مندی خودم، معماری و سنگنوردی، مشغول باشم که سختی‌های روزهای ابتدایی مهاجرت هموار و شیرین شود. من عاشق کوهنوردی و سنگ‌نوردی‌ام و زمانی‌که به این ورزش می‌پردازم، از تک‌تک لحظات فقط لذت می‌برم و خاطرات آن در لحظه‌لحظهٔ زندگی‌ام به‌صورت انرژی و لذت مضاعف جریان دارد. به‌طور کلی طبیعت ایران را خیلی بیشتر از کانادا دوست دارم، ولی کانادا هم طبیعت زیبایی دارد، به‌خصوص استان بی‌سی.
فکر می‌کنید جایگاه این ورزش در بین بانوان چگونه است؟
هم‌اکنون کوهنوردی جایگاه ویژه‌ای بین بانوان دارد و بانوان از این ورزش استقبال زیادی می‌کنند. به‌طور کلی بانوان ایران در این زمینه فعال‌تر و منسجم‌تر فعالیت دارند، و با وجود محدودیت‌های زیادی که در ایران روبه‌رو هستند، قابلیت‌ها و استعدادهای خوبی از خود نشان داده‌اند.
آیا کوهنوردی یک تفریح است یا ورزش تخصصی؟
کوهنوردی هم تفریح است و هم ورزش تخصصی. بسته به مخاطب و زمینه، تعاریف مختلف و ویژگی‌های مشخصی می‌تواند داشته باشد. به‌نظر من، کوهنوردی بیشتر از آنکه ورزش یا تفریح باشد، یک روش زندگی و نوعی جهان‌بینی است.
آیا به ادامهٔ جدی این رشته در کانادا علاقه دارید؟
بله، من هم‌اکنون عضو باشگاه‌های تخصصی و حرفه‌ای کوهنوردی و سنگ‌نوردی‌ام و به‌صورت حرفه‌ای در این رشته فعالیت دارم. در اینجا با توجه به شرایط جوی و آب و هوا، در طبیعت یا داخل سالن به این حرفه می‌پردازیم. به‌طور کلی، شرایط عمومی برای کوهنوردی‌کردن در ایران برای من بیشتر فراهم بود، شرایط کار و حمایت خانواده خیلی کمک می‌کرد، ولی محدودیت‌هایی که برای خانم‌ها در ایران بود، در کانادا نیست.
افراد مبتدی چطور می‌توانند در این رشته فعالیت خود را آغاز کنند؟
در ایران، به هیئت‌های کوهنوردی و یا فدراسیون کوهنوردی مراجعه کنند و زیر نظر کوهنوردان باتجربه فعالیت خود را شروع کنند. در کانادا باشگاه‌های کوهنوردی و یا سالن‌های سنگنوردی می‌توانند شروع خوبی باشند. اگر هم به‌طور تخصصی قصد فعالیت ندارند، می‌توانند با جمعی از دوستان یا گروه‌های محلی به طبیعت و کوه بروند و از طبیعت زیبای کانادا لذت ببرند.
در مورد مراحل مربیگری کوهنوردی ممنون می‌شوم جزئیات بیشتری مانند مراحل نظری و عملی ازجمله آموزش میدانی، بفرمایید.
در ایران، مربیگری سه سطح درجه یک، دو و سه دارد. هر سطح با توجه به شرح دروس ارائه‌شده توسط فدراسیون کوهنوردی، بخش کوهپیمایی یا سنگنوردی یا برف و یخ، دارای یک‌سری مراحل نظری و آموزش در کوهستان است. عموماً، دورهٔ مربیگری درجه یک طولانی‌تر، سخت‌تر و حرفه‌ای‌تر از درجه سه است. البته توانمندی‌ها و تجربهٔ کاری مربی درجه یک هم بیشتر از مربی درجه سه است.
مربیگری کوهنوردی در کانادا مثل ایران قانونمند و تحت نظارت (regulated) نیست، یعنی عنوانِ مربی یک عنوان رسمی محافظت‌شده نیست. افراد با توجه به نوع تجربه و سابقهٔ کوهنوردی، عضو گروه و باشگاهی می‌شوند و در آنجا فعالیت می‌کنند. در کانادا عنوان mountain guide یا راهنمای کوهستان وجود دارد که تقریباً شبیه همان مربی کوهنوردی ایران است، اما در بخش خصوصی. آموزشگاه‌ها و مدارس خصوصی کوهنوردی زیاد هستند و هر کدام سابقه و مشخصهٔ خود را دارند. تقریباً آموزش آکادمیک کوهنوردی از دههٔ ١٨٠٠ در کانادا شروع شد و اولین مدارس خصوصی در اویل دههٔ ١٩٠٠ آغاز به کار کردند. به‌طور کلی، همهٔ مدارس کوهنوردی زیر نظر UIAA و ACMG یا همان اتحادیهٔ راهنمایان کوهستان کانادا فعالیت دارند و از استانداردهای بین‌المللی تبعیت می‌کنند. افراد علاقه‌مند به کوهنوردی می‌توانند ابتدا عضو گروه یا باشگاه شوند و با برنامه‌های باشگاه‌ها آموزش‌های لازم را ببینند و چنانچه به ادامهٔ مسیر راهنمای کوهستان شدن علاقه داشته باشند، می‌توانند به انجمن راهنمایان کوهستان کانادا مراجعه کنند. به‌طور کلی مسئولیت‌های حرفه‌ای مربیگری در ایران و کانادا از دیدگاه قانون متفاوت است. در ایران، مربی کوهنوردی مسئولیت حرفه‌ای بالاتری دارد ولی این مسئله در کانادا با فرم‌های مسئولیت شخصی حل شده و هر فرد که در طبیعت حضور پیدا می‌کند با علم و آگاهی به ریسک و خطر موجود، مسئولیت سلامت و ایمنی خود را بر عهده دارد. به‌طور کلی گردهمایی‌های جمعی در هر جایی در کانادا، چه طبیعت و چه شهر، نیاز به مجوز‌گرفتن از مراجع ذی‌ربط دارد.
در مورد سنگنوردی داخل سالن بیشتر برایمان بگویید. آیا جایگزینی امن برای صخره‌نوردی طبیعی است؟
سنگنوردی داخل سالن به‌صورت بُلدر (boulder) یا حمایت با طناب است. در حالت بُلدر، ارتفاع سنگنوردی کم است و احتیاج به حمایت نیست. ولی در سنگنوردی بلندتر، فرد صعودکننده توسط طناب، یا به‌وسیلهٔ فرد حمایت‌کننده، یا اتو بیلِی (auto belay) حمایت می‌شود. از نظر ایمنی، چنانچه موارد ایمنی و تکنیکی درست رعایت شوند، هر دو محیط امن‌اند، و چنانچه موارد ایمنی و تکنیک درستِ حمایت و استانداردهای لازم رعایت نشود، در هر دو ریسک و خطر وجود دارد.
مراحل طراحی سالن سنگنوردی به‌اختصار چیست و برای طراحی و جای‌گذاری موانع آیا استانداردی وجود دارد؟
مراحل طراحی سالن سنگنوردی هم مثل همهٔ پروژه‌های معماری، شامل مراحل برنامه‌ریزی، طراحی و ساخت است. در تمامی مراحل مجوز از شهرداری لازم است، با این تفاوت که در بی‌سی کدها و استانداردهای مورد نیاز برای سالن سنگنوردی به‌طور مشخص وجود نداشت و ما با استانداردهای آمریکا و آلترنتیو سولوشن برخی از استانداردها را برای اولین بار بررسی و تدوین کردیم. به‌طور کلی طراحی گیره‌های دیوارهای سنگنوردی و موانع جزو طراحی معماری محسوب نمی‌شود و هر سالن معمولاً سه تا چهار طراح مسیر دارد که هر دو سه ماه یک‌بار مسیرها به دست آن‌ها طراحی و تغییر می‌کنند. در سنگنوردی فکر و توان جسمی دو عامل صعود بهتر است. یک سنگ‌نورد وقتی بارها روی مسیری کار می‌کند، کراکس‌های مسیر را هم از نظر توانایی جسمی و هم توانایی فکری، بررسی می‌کند و بر سختی مسیر با تکنیک یا همان فکر و توانایی جسمی غلبه می‌کند. بدیهی است که یک مسیر بعد از چند بار صعودشدن، آسان جلوه می‌کند و طراح مسیر باید مسیر را تغییر بدهد. درجهٔ سختی مسیرها استاندارد دارند.
درجهٔ بیشتر یعنی مسیر سخت‌تر. درک تفاوت درجه‌ها چه در سالن و چه در طبیعت، به سنگ‌نورد بینش بیشتری می‌دهد که بتواند مسیرهای مورد نظر را انتخاب کند و همچنین راجع به مسیر با دیگران صحبت کند. باید توجه داشت که درجهٔ سختی در سنگنوردی اساساً ذهنی است. یعنی بر اساس تجربهٔ صعود اندازه‌گیری می‌شود، و هیچ سیستم کاملی برای درجه‌بندی وجود ندارد. با اینکه در طول سال‌ها این درجات توسعه یافته و بهبود پیدا کرده‌اند، ولی حقیقت این است که این درجات هنوز هم به‌شدت وابسته به افراد و ذهنیت ورزشی‌شان می‌باشند. تفاوت‌های ما باعث قوی‌تربودن ما در بعضی حرکت‌ها و تکینک‌ها و جهت‌ها می‌شود، همچنین همین موضوع ممکن است باعث ضعف نسبی هم باشد، که باعث می‌شود اختلاف نظر در این حوزه به وجود بیاید. این در واقع چیز جالبی است که باعث متمایزشدن سنگنوردی نسبت به سایر ورزش‌ها هم می‌شود.
به‌طور کلی دو سیستم درجه‌بندی مسیر وجود دارد: فرنچ و یوسمیت. جدول زیر تفاوت این دو سیستم درجه‌بندی را به‌خوبی نشان می‌دهد:
با سپاس دوباره از وقت شما برای این گفت‌وگو.
