گفت‌وگو با افشین سبوکی، انیماتور، کارتونیست و کاریکاتوریست ساکن ونکوور به بهانهٔ آغاز پخش سری جدید انیمیشن پیشتازان فضا در کانادا
هومن کبیری پرویزی – ونکوور
اگر فرزند کوچکی داشته باشید، احتمالاً با بسیاری از سریال‌های تلویزیونی انیمیشنی آشنایید و شاید خودتان هم خواسته یا ناخواسته همراه با فرزندتان به تماشای برخی از این سریال‌ها نشسته باشید. برای تهیهٔ این سریال‌های انیمیشنی تیم‌های متعددی فعالیت می‌کنند ولی بار اصلی بر دوش تیم انیماتور است که با هنر، خلاقیت، دانش و تلاش خود به شخصیت‌ها جان می‌دهند ولی خودشان اغلب ناشناس می‌مانند. اگر این روزها هنگام عبور از اتوبان‌های مترو ونکوور نگاهی به بیلبوردهای تبلیغاتی کرده باشید، ممکن است چشمتان به تبلیغ انیمیشن «پیشتازان فضا: عرشه‌های پایینی» (Star Trek: Lower Decks) که به‌تازگی پخش آن از شبکه‌های CTV Sci-Fi و Crave آغاز شده است، خورده باشد اما شاید ندانید یکی از طراحان این انیمیشن پرطرفدار، هنرمنِد خلاق، دوست‌داشتنی و افتادهٔ شهرمان ونکوور، افشین سبوکی است. آشنایی اغلب مردم با آثار ایشان در مطبوعات و رسانه‌های داخل و خارج از ایران به کاریکاتورها و کارتون‌هایشان و همچنین ساخت انیمیشنی از محمود احمدی‌نژاد پیش و پس از انتخابات جنجال‌برانگیز ریاست جمهوری ایران در سال ۲۰۰۹ میلادی (۱۳۸۸ شمسی) محدود می‌شود در حالی که این هنرمند، سال‌هاست در زمینهٔ ساخت انیمیشن با بزرگ‌ترین شرکت‌های طراز اول دنیا همکاری دارد و در ساخت چندین انیمیشن مشهور مشارکت داشته است. به بهانهٔ آغاز پخش سری جدید انیمیشن پیشتازان فضا در کانادا، که افشین سبوکی هم در ساخت آن مشارکت داشته است، گفت‌وگویی با ایشان داشتیم تا خوانندگانمان با ایشان و کارهایشان بیشتر آشنا شوند که توجه شما را به آن جلب می کنیم.
سلام آقای سبوکی، با سپاس از وقتی که در اختیار ما گذاشتید، بدون تعارف باید بگوییم کمتر کسی است که با کارهای شما به‌ویژه در نشریات ایران آشنا نباشد، ولی شاید خوانندگان ما کمتر دربارهٔ خود شما و کارهای شما در زمینهٔ ساخت انیمیشن بدانند. برای همین سپاسگزار می‌شویم قدری دربارهٔ خودتان برایمان بگویید. اینکه کجا به دنیا آمدید، در چه رشته‌ای تحصیل کردید، با چه نشریاتی و در چه زمینه‌هایی کار می‌کردید و آیا در کنار کارهای هنری‌تان کار دیگری هم می‌کردید؟
متولد شیراز هستم. از همان کودکی به طراحی علاقه‌مند بودم و گوشهٔ کتاب‌های درسی‌ام مثل فلیپ‌بوک طراحی‌هایی می‌کشیدم که با ورق‌زدن جان می‌گرفتند. در آن زمان به‌جز تعداد معدودی کتاب، هیچ کلاس و منبع دیگری در مورد ساخت انیمیشن در دست نبود. زمانی که در رشتهٔ نقاشی در دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران تحصیل می‌کردم، در سال‌های آخر تحصیلم به همت دانشجویان علاقه‌مند به انیمیشن از جمله خودم، استودیو کوچکی در دانشکده ایجاد شد و اولین تجربه‌ها را در آنجا انجام دادیم. بعد از آن فعالیت مطبوعاتی من به‌عنوان کارتونیست و کاریکاتوریست شروع شد و من در گروه طراحی روزنامهٔ همشهری در کنار بقیهٔ دوستان هنرمند چون اسد بیناخواهی، علی جهانشاهی، علی مریخی و نیک‌آهنگ کوثر به‌مدت ۱۲ سال کار کردم و در کنار آن با مجلاتی چون طنز و کاریکاتور، کیهان کاریکاتور و… همکاری کردم. آخرین نشریه‌ای که با آن همکاری داشتم روزنامهٔ شرق بود که در آن زمان دبیر سرویس طرح و کارتون آن بودم. همچنین در کنار فعالیت مطبوعاتی با تعدادی استودیو انیمیشن به‌عنوان طراح کاراکتر و انیماتور کار کردم و نیز در ساخت و کارگردانی چند انیمیشن تبلیغاتی همکاری کردم. در سال ۲۰۰۴ برای ادامهٔ تحصیل در رشتهٔ انیمیشن در دانشگاه هنر پذیرفته شدم، ولی به‌خاطر مهاجرت به کانادا نیمه‌تمام ماند.
قبل از اینکه سؤالات دیگر را ادامه بدهیم، ممنون می‌شویم برایمان از تفاوت بین کارتون و کاریکاتور بگویید و شما خودتان در کدام زمینه بیشتر فعال‌اید.
جالب اینجاست که کارتون و کاریکاتور هر دو ریشه در ایتالیا دارند و هر دو بعد از انقلاب عظیم فرهنگی و هنری رنسانس در ایتالیا به ظهور رسیده‌اند. کارتون به قطعهٔ کاغذ ضخیم یا همان مقوایی گفته می‌شده که اسکچ اولیهٔ یک نقاشی یا مجسمه روی آن اتود می‌شده و در طول زمان و بعد از اختراع چاپ و ایجاد نشریات، این واژه برای طراحی‌های طنزآمیز در مورد سوژه‌های معمولاً انتقادی یا همان کارتون مطبوعاتی (Editorial Cartoon) اطلاق می‌شود.
کاریکاتور از لغت ایتالیایی کاریکاره به‌معنای بیش از حد بار کردن یا اغراق کردن می‌آید و در مورد طراحی‌های اغراق‌شده همراه با طنز و نکته‌بینی از چهره به‌کار می‌رود. به‌طور خلاصه کاربرد کارتون و کاریکاتور با هم اشتراکات زیادی دارند، ولی کاریکاتور مختص طراحی از چهره است. گرچه مرا بیشتر به‌عنوان کاریکاتوریست می‌شناسند، ولی من در هر دو زمینهٔ کارتون و کاریکاتور کار کرده‌ام.
شما، هم در ایران و هم در خارج از ایران برندهٔ جوایز متعددی شده‌اید، سپاسگزار می‌شویم مهم‌ترین آن‌ها را بفرمایید.
من توانسته‌ام به‌جز جوایز داخلی، از مسابقاتی در ایتالیا، ترکیه، چین و کانادا لوح تقدیر یا جوایزی دریافت کنم. که آخرین آن‌ها از هفدهمین دورهٔ مسابقه بین‌المللی کارتون مطبوعاتی 17th World Press Freedom International Editorial Cartoon Competition از کانادا در سال ۲۰۱۷ بود که مقام سوم را در آن به‌دست آوردم و همچنین نمایشگاه‌هایی از آثارم برگزار شده است که از جملهٔ آن‌ها نمایشگاه برگزارشده در دانشگاه ایندیانا، ایندیاناپلیس آمریکا در سال ۲۰۰۶ و نمایشگاه سال ۲۰۱۰ در سالن Silk Purse Arts Centre وست ونکوور بوده است.
شما در ایران داور چند جشنواره هم بوده‌اید. آیا تفاوتی بین مسابقات داخل ایران و مسابقات خارج از ایران می‌بینید؟
من در چند جشنواره در داخل ایران و در دو دورهٔ فستیوال بین‌المللی کارتون تهران جزو هیئت داوران بوده‌ام که این فستیوال در زمان خود بدون اغراق از مطرح‌ترین و منظم‌ترین مسابقات بین‌المللی کارتون و کاریکاتور بوده است و البته ناگفته نماند در قیاس با جشنواره‌های معتبر، محدودیت‌های موضوعی و سانسور حاکم بر ایران تأثیر خود را بر موضوع‌های جشنواره تحمیل می‌کرد.
جدای از این، تفاوت عمده‌ای که بین کارتون‌های کشورهای استبدادزده مثل ایران، ترکیه و کشورهای اروپای شرقی و چین با کشورهای غربی می‌بینم این است که در کشورهای استبدادی کارهای هنری بنا به‌دلایل فراوان عمق، پیچیدگی و طنز سیاه بسیار بیشتری نسبت به آثار کشورهای غربی دارند و این گهگاه ارتباط بین هنرمند شرقی و بینندهٔ غربی را دچار مشکل می‌کند.
چه شد که از ایران خارج شدید و چرا کانادا و شهر ونکوور را برای مهاجرت انتخاب کردید؟
همان‌طور که قبلاً اشاره کردم، علاقهٔ من به تولید انیمیشن به دوران کودکی بازمی‌گردد. آمریکای شمالی یکی از بهترین مراکز تولید انیمیشن در جهان است و بسیاری از استودیو‌های حرفه‌ای انیمیشن در آمریکا هستند و در کانادا شعبه دارند، همچنین National Film Board of Canada در تولید انیمیشن‌های هنری و تجربی سابقهٔ طولانی دارد. همهٔ این‌ها و البته انگیزهٔ طراحی کارتون در فضای آزادتر من را به مهاجرت ترغیب کرد. من در هر دو شهر تورنتو و ونکوور دوستان هنرمندی داشتم و نهایتاً سال ۲۰۰۵ به ونکوور آمدیم. در اینجا با شرکت در چند دوره کلاس از جمله در Van Art، BCIT و دانشگاه کپیلانو، سعی کردم مهارت‌هایم را افزایش دهم.
آیا بعد از خروج از ایران هم در حوزهٔ مطبوعات فعالیت داشته‌اید؟
از سال اول ورودم به ونکوور با چندین نشریهٔ فارسی‌زبان از جمله دانشمند، فرهنگ بی‌سی، فرنگ، نگاه و جدیداً نشریهٔ شهروند همکاری داشته‌ام که همگی تجربیات خوبی بوده‌اند.
همچنین با نشریات و رسانه‌های آنلاین از جمله خودنویس، بی‌بی‌سی فارسی و کمپین حقوق بشر برای ایران همکاری داشته‌ام. همین‌طور مدتی برای نشریاتی چون Jewish Independent و The Source تصویرگری مقالات و گهگاه طراحی روی جلد کار کرده‌ام. در سال ۲۰۰۹ نشریهٔ تخصصی تصویرگری XFUNS که در تایوان منتشر می‌شود، با من مصاحبه‌ای در مورد آثارم انجام داد.
شما اولین کسی بودید که از محمود احمدی‌نژاد انیمیشن ساختید. لطفاً کمی دربارهٔ ایدهٔ ساخت این انیمیشن و بازخوردهای آن برایمان بگویید.
در صفحه‌ای که در مورد من در دانشنامهٔ ویکی‌پدیا هست، این‌گونه نوشته شده و گرچه صحیح است، ولی زیاد خوشایند من نیست که مرا فقط از طریق این یک کار بشناسند. انیمیشن‌های مربوط به احمدی‌نژاد در دو قسمت در سال ۸۸، یکی قبل از انتخابات و هم‌زمان با کارزارهای انتخاباتی در ایران و دیگری بعد از تقلب بزرگ و هم‌زمان با سرکوب مردم توسط یک گروه سه‌نفره ساخته شد. من که طراحی‌های کاراکترها و قسمتی از استوری‌بورد را انجام دادم، در کنار دوست هنرمندم آقای غلامی‌پور که همفکری در ایده داشتند، کار انیمیشن را انجام دادند و همچنین آقای بهمنش که در تدوین صدا و افکت و ساخت موسیقی همکاری کردند. به‌همین دلیل این کار، نتیجهٔ یک همکاری گروهی بود در استودیو کلاغ سفید که در آن زمان با هم آنجا را راه انداخته بودیم. بعداً با همین گروه یک موزیک ویدیوی انیمیشنی برای آهنگ «قدیم» از فرامرز اصلانی ساختیم.
شما در چندین اثر مطرح انیمیشنی از جمله «پیشتازان فضا: عرشه‌های پایینی» (Star Trek: Lower Decks) که به‌تازگی پخش آن از شبکه‌های CTV Sci-Fi و Crave آغاز شده است، جزو تیم طراحی انیمیشن بوده‌اید، تجربهٔ کار در بالاترین سطح ساخت انیمیشن را چطور می‌بینید؟ جایگاه کانادا و به‌ویژه ونکوور در صنعت ساخت انیمیشن کجاست؟
همان‌طور که گفتم، صنعت انیمیشن در کانادا بسیار قوی و ریشه‌دار است. همچنین سرمایه‌گذاری شرکت‌های فیلمسازی و انیمیشن و بازی‌سازی آمریکا از جمله، دیزنی، وارنر برادرز، دریم ورکز و یونیورسال در کانادا در دو شهر تورنتو و ونکوور باعث کیفیت و استاندارد بسیار بالا در آثار تولیدی در کانادا شده است.
در بین انیمیشن‌هایی که تاکنون در آن‌ها مشارکت داشته‌اید؟ خودتان کدام را بیشتر دوست دارید؟
من در مجموع در ۸ سریال تلویزیونی در چند استودیو در ونکوور کار کرده‌ام. از جمله: Teen Titans Go!، Transformers, Rescue Bots، Supernoobs، Chuck’s Choice، Carmen Sandiego، The Bravest Knight، 16th Hudson و Star Trek: Lower Decks که از هر کدام چیزهایی آموخته‌ام و هر کدام در نوع خود خوب بوده‌اند. ولی Teen Titans Go! و Carmen Sandiego و همین‌طور Lower Decks را به‌علت استایل ویژه، بیشتر دوست دارم.
اکتبر سال گذشته یکی از پروژه‌هایی که در آن مشارکت داشتید، نامزد جایزهٔ امی شد. لطفاً کمی بیشتر دربارهٔ آن برایمان بگویید.
من در دو فصل اول و دوم سریال Carmen Sandiego که توسط استودیو DHX برای Netflix ساخته شد، همکاری داشتم. به‌خاطر کیفیت بالا در ساخت این انیمیشن در چند بخش در جشنوارهٔ امی سال ۲۰۱۹ نامزد بود که در بخش طراحی background برندهٔ این جایزه شد. بعد از اتمام جشنواره، شرکت DHX به این مناسبت جشن ویژه‌ای در ونکوور برای تیم انیمیشن اجرا کرد که من هم در آن شرکت داشتم.
شما در کنار فعالیت حرفه‌ای تمام‌وقتتان، هرازچندی دربارهٔ مسائل روز ایران و جهان هم طرح‌هایی کشیده‌اید، از جمله طرح‌هایی از دولتمردان کانادایی مانند جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا، جان هورگان، نخست‌وزیر بریتیش کلمبیا و بانی هنری، مسئول بهداشت استان بی‌سی، یا فعالان سیاسی، اجتماعی و ادبی جامعهٔ ایرانی کانادا. بازخورد این کارها چطور بوده؟
به‌خاطر تجربهٔ مطبوعاتی من از تعداد زیادی کاراکتر سیاسی، فرهنگی و ادبی کاریکاتور کشیده‌ام که بعضاً برای خودشان هم فرستاده شده و اکثراً مورد استقبال قرار گرفته است.
چندی پیش اتودی از طراحی کاراکتر رستم را از شما دیدیم. آیا پروژه‌ای برای ساخت انیمیشن دربارهٔ این شخصیت شاهنامه‌ای در دست دارید؟
من در کنار کار در استودیو، روی بعضی پروژه‌های شخصی خودم هم مشغول‌ام. کاراکتر رستم بخشی از یک سری انیمیشن کوتاه است برای یک پروژه با هدف آموزش و شناخت فرهنگ و ادبیات ایران‌زمین به نسل جدید ایرانی خارج از کشور. قسمت‌های اولیهٔ سریال آماده شده است و در حال حاضر به دنبال اسپانسر برای ادامهٔ پروژه هستم.
برای علاقه‌مندان به رشتهٔ انیمیشن چه توصیه‌هایی دارید تا بتوانند در این حوزه موفق شوند؟
یک انیماتور هنرمندی است با مجموعه‌ای از مهارت‌های مختلف که دانش طراحی، یکی از مهارت‌های اساسی در این زمینه است، ولی تنها دانستن طراحی کافی نیست و هنرجویان باید در کنار آن با پشتکار مهارت‌های سینمایی و اصول مربوط به انیمیشن و اندیشیدن خلاقانه را بیاموزند. خوشبختانه امروزه بسیاری منابع آنلاین برای فراگیری این اصول وجود دارند که تمرین آن‌ها می‌تواند مهارت‌های پایه‌ای هنرجویان را تقویت کند.
با سپاس از وقتی که برای این گفت‌وگو گذاشتید.
