سیما غفارزاده – ونکوور
چهارشنبهٔ هفتهٔ گذشته، ۲۸ ژوئن ۲۰۲۳، پایان مهلت ضرب‌الاجل گروه هماهنگی و واکنش بین‌المللی (International Coordination and Response Group) متشکل از کشورهای کانادا، سوئد، اوکراین و بریتانیا به جمهوری اسلامی بود برای پاسخ‌گویی به همهٔ ابهامات پروندهٔ سرنگونی پرواز پی‌اس۷۵۲. درست شش ماه پیش از تاریخ یادشده، این چهار کشور بیانیهٔ مشترک مهمی منتشر کردند و در آن از تلاش خود برای کشاندن ایران به دیوان بین‌المللی دادگستری به‌منظور حل اختلافات در پروندهٔ سرنگونی پرواز پی‌اس۷۵۲ و پاسخگو‌کردن جمهوری اسلامی خبر دادند.
در حالی‌که چهار کشور یادشده برای بردن جمهوری اسلامی به دیوان بین‌المللی دادگستری آماده می‌شدند، خبر آمد که جمهوری اسلامی دولت کانادا را به اتهام «نقض مصونیت دولتی» و واردکردن ایران به لیست کشورهای حامی تروریسم، به دیوان بین‌المللی دادگستری کشانده است.
حکومت ایران ادعا کرده است که کانادا با احکام دادگاهی مبنی بر تحویل دارایی‌های ایران به قربانیان حملات گروه‌‌های تحت حمایت جمهوری اسلامی، قوانین بین‌المللی را نقض کرده است. در شکایت کتبی جمهوری اسلامی علیه کانادا آمده است که کانادا نباید به دادگاه‌های خود اجازه دهد که احکام خارجی در پرونده‌های تروریسم مرتبط با ایران را به رسمیت بشناسند و حق تصرف اموال ایران را برای اجرای چنین احکامی ندارد. از جمله پرونده‌های کانادایی ذکرشده در شکایت کتبی ایران، حکم دو سال پیش دادگاه عالی انتاریو است که در آن پرتاب موشک‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به پرواز پی‌اس۷۵۲، اقدامی تروریستی خوانده شد؛ حکمی که به گروهی از خانواده‌ها اجازه داد تا مصونیت قانونی ایران را دور بزنند و به دنبال جبران خسارات خود باشند.
با به‌سر‌آمدنِ مهلت جمهوری اسلامی برای پاسخ‌گویی به ابهامات پروندهٔ سرنگونی پرواز پی‌اس۷۵۲، صبح روز پنجشنبه ۲۹ ژوئن ۲۰۲۳، ملانی جولی، وزیر امور خارجهٔ کانادا، با خانواده‌های جانباختگان این پرواز ملاقات کرد تا آن‌ها را در جریان قدم‌های بعدی گروه هماهنگی و واکنش بین‌المللی قرار دهد. جولی در بیانیه‌ای مطبوعاتی گفت: «شفافیت، پاسخ‌گویی و عدالت حقِ این خانواده‌هاست و ما از تلاش‌هایمان برای پیگیری آن از طریق قانون بین‌المللی کوتاه نخواهیم آمد. مصونیت از مجازات گزینه‌ای برای رژیم ایران نیست.»
در خبرها آمده بود که آغاز روند دیوان بین‌المللی دادگستری چند روز طول می‌کشد چرا که این کار مستلزم بازبودن سفارت ایران در لاهه است که به‌دلیل عید قربان تا پایان هفته تعطیل بود.
کوروش دوست‌شناس، نامزد فروغ خادم از جانباختگان پرواز پی‌اس۷۵۲، که پس از کناره‌گیری حامد اسماعیلیون به‌عنوان سخنگوی خانواده‌های جانباختگان، این سِمَت را بر عهده گرفته است، از اقدام برای پیگرد قانونی ایران در دیوان بین‌المللی دادگستری استقبال کرد و گفت: «ایران در سه سال و نیم گذشته تمام تلاش خود را کرده است که به هیچ‌یک از سؤالات پاسخی ارائه نکند و اساساً هر کاری که در توان داشته انجام داده است تا واقعیت پنهان بماند. اما وقتی شما به دیوان بین‌المللی دادگستری مراجعه می‌کنید، دیگر شوخی نیست.»
همچنین چهارشنبهٔ این هفته ۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، گروه هماهنگی و واکنش بین‌المللی بیانیهٔ مشترکی را در این زمینه صادر کرد. در این بیانیه آمده است:
ما، وزرای خارجهٔ کانادا، سوئد، اوکراین و بریتانیا، گام مهمی در تلاش جمعی خود برداشته‌ایم تا اطمینان حاصل کنیم که ایران در قبال سرنگونی غیرقانونی پرواز ۷۵۲ خطوط هوایی بین‌المللی اوکراین پاسخ‌گو خواهد بود.
ایران به درخواست ما برای داوری که در ۲۸ دسامبر ۲۰۲۲ ارسال شده بود، پاسخ نداد. در نتیجه، این هفته ما مشترکاً درخواست شکایتی را علیه ایران به‌دلیل نقض کنوانسیون منع اقدامات غیرقانونی علیه ایمنی هواپیمایی کشوری در سال ۱۹۷۱، به دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه ارائه کرده‌ایم.
همان‌طور که بارها تصریح کرده‌ایم، اقدامات و کوتاهی‌های ایران در رابطه با سرنگونی پرواز پی‌اس۷۵۲ با پرتاب دو موشک زمین‌به‌هوا از سوی نیروهای هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، به‌منزلهٔ نقض تعهدات حقوقی بین‌المللی ایران است، چیزی که ایران باید مسئولیت کامل آن را بپذیرد.
به‌طور خاص، همان‌طور که در درخواست ما آمده، ایران، علاوه بر سایر تخلفات، از انجام هرگونه اقدام عملی برای جلوگیری از انهدام پرواز پی‌اس۷۵۲ به‌دست اعضای نیروهای مسلح خود کوتاهی کرده است. ایران به‌همان اندازه در پیشبرد تحقیقات و پیگرد کیفریِ کامل، شفاف و بی‌طرفانه مطابق با استانداردهای بین‌المللی کوتاهی کرده است.
اقدام حقوقی امروز نشان‌دهندهٔ تعهد تزلزل‌ناپذیر ما برای دستیابی به شفافیت، عدالت و پاسخ‌گویی برای خانواده‌های قربانیان است.
روز چهارشنبه همچنین انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز پی‌اس۷۵۲ سمیناری حقوقی در تورنتو برگزار کرد که طی آن ضمن مرور اتفاقات برجستهٔ ۴۲ ماه گذشته، موضوع پروندهٔ سرنگونی پرواز پی‌اس۷۵۲ که اکنون به دیوان دادگستری بین‌المللی کشیده شده است، با حضور تعدادی از اعضای خانواده‌های جانباختگان و نیز تعدادی از وکلای این پرونده، مورد بحث و گفت‌وگو قرار گرفت. عصر این روز تجمعی نیز در میدان مل‌لستمن تورنتو به‌یاد جانباختگان برگزار شد.
با توجه به اینکه ثبت شکایت چهار کشور متضرر به‌تازگی در دادگاه لاهه انجام شده است، در این شماره فرصت کافی برای پرداختن به مفاد این شکایت و جنبه‌های مختلف آن نبود. تلاش خواهیم کرد در شماره‌های آتی بیشتر به این موضوع بپردازیم.
امید است این اقدام به روشن‌شدن حقایق و محاکمهٔ عاملان و آمران اصلی این جنایت بینجامد و مرهمی هرچند اندک بر دل داغدیدهٔ بازماندگان باشد.
