دکتر سعید ممتازی*، روان‌درمانگر، مشاور و هنردرمانگر – ونکوور
آیا افسردگی یک بیماری است؟
بله، افسردگی یک بیماری مانند بیماری‌های دیگر همچون زخم معده و فشار خون بالاست که اگر چه علائم عمومی آن در بیماران شبیه به هم است، اما جزئیات این علائم در افراد مختلف متفاوت است.
بیماری افسردگی را نباید با احساس گذرای بی‌حوصلگی که ممکن است در واکنش به شکست یا واقعه‌ای ناخوشایند ایجاد شود یا غمگینی و اندوهی که متعاقب ازدست‌دادن عزیزان در فرد پدید می‌آید، اشتباه گرفت. در بیماری افسردگی نه‌تنها غمگینی و اندوه شدت زیاد و بسیار ناراحت‌کننده دارد، بلکه کیفیت آن متفاوت است و بیشتر هم طول می‌کشد.
باید دانست که در برخی بیماران افسرده بیشتر از حالت غمگینی، احساس اضطراب، بی‌قراری، عصبی‌شدن و تحریک‌پذیری وجود دارد.
آیا افسردگی یک بیماری نادر است؟
بسیاری از کسانی که دچار افسردگی می‌شوند، خود را تنها و متفاوت از دیگران احساس می‌کنند و گاهی چنین می‌پندارند که اولین یا تنها کسی هستند که دچار این بیماری شده‌اند. اما واقعیت این است که بیماری افسردگی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های بشر است. آمارها نشان می‌دهد که یک نفر از هر ۵ زن و یک نفر از هر ١٠ مرد در طول زندگی خود زمانی بیماری افسردگی را تجربه خواهد کرد. این بیماری در هر فرد صرف‌نظر از ملیت، نژاد، شغل، مذهب، تحصیلات و طبقهٔ اجتماعی می‌تواند ایجاد شود.
افسردگی بیشتر در چه سنینی دیده می‌شود؟
اگرچه سن معمول افسردگی میان‌سالی است اما این بیماری در هر سنی از کودکی تا سالمندی ممکن است شروع شود.
آیا افسردگی بیماری قرن حاضر است؟
واقعیت این است که افسردگی از قرن‌ها پیش برای بشر به‌عنوان یک بیماری شناخته شده بود. بقراط و بوعلی سینا در هزاره‌های گذشته این بیماری را شرح داده‌اند. اما در دهه‌های اخیر با پیشرفت علم پزشکی، طول عمر انسان افزایش یافته و به‌این ترتیب برخی بیماری‌ها بیشتر مشاهده می‌شود و در ضمن توجه عموم مردم به مسائل بهداشت روانی بیشتر شده است. از این‌رو، افسردگی نمود بیشتری پیدا کرده است.
باید گفت سخنانی مثل اینکه «افسردگی، بیماری کشورهای غربی یا بیماری صنعتی‌شدن یا تکنولوژی است»، مبتنی بر واقعیت‌های علمیِ ثابت‌شده نیست.
علائم بیماری افسردگی چیست؟
علائم و نشانه‌های افسردگی از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. اما علائم رایج شامل این موارد است:
- احساس غمگینی، گریه‌کردن، احساس تهی‌بودن یا ناامیدی
- عصبانیت و خشم، تحریک‌پذیری و احساس ناکامی حتی در برخورد با موارد جزئی
- ازدست‌دادن علاقه و لذت در اکثر یا تمامی فعالیت‌های عادی، ازجمله رابطهٔ جنسی، تفریح یا ورزش
- بی‌خوابی یا خوابیدن بیش‌ازحد
- خستگی و فقدان انرژی، به‌شکلی که حتی انجام کار‌های کوچک نیازمند تلاش زیادی‌ست
- تغییر در اشتها، به‌صورت بی‌اشتهایی و کاهش وزن یا افزایش ولع برای غذا و افزایش وزن
- اضطراب، سراسیمگی یا بی‌قراری
- کندی در تفکر، صحبت‌کردن یا حرکات بدن
- احساس گناه یا بی‌ارزشی، تمرکز بر روی شکست‌های گذشته یا سرزنش خود
- اشکال در تفکر، تمرکز، تصمیم‌گیری و حافظه
- فکر و صحبت مکرر در مورد مرگ، افکار خودکشی، قصد و اقدام به خودکشی
- مشکلات جسمی غیرقابل‌توجیه، ازجمله کمردرد، درد مزمن گردن یا سردرد
در اکثر افرادی که افسردگی دارند، علائم معمولاً به‌اندازه‌ای شدید است که موجب مشکلات قابل‌توجهی در فعالیت‌های روزمره ازجمله کار، تحصیل، فعالیت‌های اجتماعی یا ارتباط با دیگران می‌شود. افسردگی در کودکان و نوجوانان ممکن است بیشتر به‌صورت تحریک‌پذیری یا پرخاشگری، افت تحصیلی، و روی‌آوردن به دخانیات و الکل تظاهر کند.
علت بیماری افسردگی چیست؟
علت یا به‌عبارت بهتر علل بیماری افسردگی ترکیبی از عوامل جسمی، روانی، و اجتماعی است. یکی از این علت‌ها استعداد ژنتیکی و دیگری تغییرات مواد شیمیایی است که در مغز ایجاد می‌شود و هدایت پیام‌های عصبی را دچار اختلال می‌کند. عوامل مؤثر دیگر عواملی‌اند که باعث فشار و تنش عصبی می‌شوند، مانند مشکلات اجتماعی، تنگناهای اقتصادی و همچنین مسائل خانوادگی و کلاً عوامل محیطی مانند ازدست‌دادن عزیزان، بیکاری، طلاق و مانند آن.
چگونه می‌توان بر بیماری افسردگی غلبه کرد؟
متأسفانه برخی از مردم افسردگی را ناشی از ضعف قدرت اراده می‌دانند و به‌این ترتیب سعی می‌کنند آن را با قدرت اراده برطرف کنند. اما از آنجایی که بیماری افسردگی نه ارادی ایجاد و نه به‌صورت ارادی رفع می‌شود، خود این مطلب ممکن است برای برای بیمار ناامیدکننده باشد. افسردگی هم مانند بیماری‌های دیگری که به‌دلیل برخی تغییرات در کارکرد سیستم‌های مختلف بدن ایجاد می‌شود، بایستی با درمانی که این تغییرات و اختلالات را اصلاح می‌کند، برطرف شود. کمبود آگاهی افراد در مورد افسردگی باعث ایجاد سوءتفاهم‌ها و اعتقاداتی غلط در مورد این بیماری می‌شود، و لازم است واقعیات اثبات‌شده جایگزین این اطلاعات غلط شود.
برای درمان افسردگی چه باید کرد و چه راه‌هایی وجود دارد؟
مهم‌ترین راه رفع افسردگی درمان مناسب و دقیق تحت نظر پزشک و روان‌درمانگر است. خوشبختانه راه‌های مؤثر فراوانی برای درمان افسردگی وجود دارد. مانند هر بیماری دیگر، بهتر است اولین قدم مراجعه به پزشک خانواده باشد. این پزشک است که می‌تواند تشخیص دهد آیا شما به بیماری افسردگی دچارید یا اینکه بیماری‌های دیگری مانند مشکلات تیروئید، صرع، بیماری‌های عفونی، تغییرات هورمونی ماهانه یا یائسگی، عوارض تصادف و ضربه به سر، بیماری‌های پارکینسون یا بسیاری ناراحتی‌های دیگر که ممکن است علائم افسردگی را ایجاد کند، علت اصلی است.
مهم‌ترین راه‌های درمان بیماری افسردگی در موارد خفیف، روان‌درمانی و در موارد متوسط تا شدید ترکیب روان‌درمانی و درمان دارویی است.
اعضای خانواده و دوستان بیمار افسرده چگونه می‌توانند به او کمک کنند؟
مهم‌ترین کمک به بیمار افسرده درک بیماری و تشویق او به دریافت درمان مناسب است. بیمار افسرده ممکن است خود را بیمار نداند یا به‌دلایلی برای درمان میل یا انگیزه نداشته باشد. فرد ممکن است از نشانه‌ها و علائم افسردگی آگاه نباشد و فکر کند احساسات او طبیعی‌اند.
اغلب، مردم به‌خاطر افسردگی خود احساس ضعف یا شرمندگی می‌کنند و به‌اشتباه معتقدند که خود به‌تنهایی باید می‌توانستند به این علائم غلبه کنند. اما افسردگی به‌ندرت بدون درمان بهبود می‌یابد. با یک رویکرد درمانی درست، فردی که نگران اویید، می‌تواند بهبود یابد.
اگر شما از نزدیکان فرد افسرده‌اید، می‌توانید:
- در مورد علائمی که می‌بینید و اینکه چرا نگرانید، با فرد صحبت کنید.
- به فرد توضیح دهید که افسردگی یک بیماری است، ناشی از نقص یا ضعف شخصی نیست و با درمان بهبود می‌یابد.
- گرفتن کمک از یک متخصص را پیشنهاد دهید، در درجهٔ اول پزشک خانواده و در کنار او یک کارشناس سلامت روان، ازجمله یک مشاور یا روان‌شناس که بهترین افراد برای درمان‌اند. در صورت نیاز، پزشک خانواده فرد افسرده را به متخصص روان‌پزشکی ارجاع خواهد داد.
- پیشنهاد دهید که فرد لیستی از سؤالات و مشکلات خود را آماده کند تا در اولین جلسه با پزشک یا متخصص سلامت روان آن‌ها را مطرح کند.
- تمایل خود را برای کمک با وقت گذاشتن، همراهی با او و پیگیری درمان نشان دهید. در طول درمان پیشرفت و بهبودی علائم را از دید خود با بیمار در میان بگذارید.
- اگر بیماریِ فرد شدید است یا احتمال خطر خودکشی را حدس می‌زنید، با پزشک، بیمارستان یا اورژانس تماس بگیرید.
توجه داشته باشیم که:
- بیماری افسردگی دلیلی بر ضعف اراده، تحمل کم یا ظرفیت شخصیتی پایین نیست.
- افرادی کاملاً سالم و قوی که هیچ مشکلی از نظر خانوادگی، شغلی، اقتصادی و اجتماعی ندارند هم ممکن است به بیماری افسردگی دچار شوند.
- نمی‌توان تنها با کاهش استرس‌ها، رفتن به تعطیلات یا مسافرت، تغییر رژیم غذایی یا ورزش به بیماری افسردگی غلبه کرد بلکه راه برطرف‌کردن آن مانند هر بیماری دیگر، درمان مناسب است.
*عضو ارشد انجمن مشاوران درمانگر کانادا، دکترای تخصصی از ایران، فلوشیپ و گواهینامهٔ مشاوره از دانشگاه UCLA، گواهینامهٔ مصاحبهٔ انگیزشی و Award of Achievement از دانشگاه UBC
