رسانهٔ همیاری – ونکوور
همان‌طور که در سرمقالهٔ شمارهٔ گذشته اشاره شد، ماه گذشته گزارش رالف گودیل، مشاور ویژهٔ جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا در پروندهٔ سرنگون‌کردن پرواز ۷۵۲ شرکت هواپیمایی بین‌المللی اوکراین، منتشر شد. در این گزارش ۷۴ صفحه‌ای که بر اساس گزار‌ش‌ها و اطلاعات ارائه‌شده توسط سازمان هواپیمایی کشوری و مقامات سیاسی و نظامی ایران و همچنین سازمان‌ها و نهادهای تخصصی در کانادا و کشورهای متحد آن تهیه شده است، به موارد مهمی اشاره شده و پرسشهایی که دولت کانادا انتظار دارد مقامات ایرانی در گزارش نهایی‌شان به کانادا و سایر کشورهای مربوطه ارائه کنند، قید شده است.
به‌دلیل حساسیت این موضوع فرازهایی از این گزارش، به‌ویژه بخش‌هایی از آن را که به عملکرد نهادهای نظامی ایران در جریان شلیک دو موشک به پرواز ۷۵۲ اوکراین در سحرگاه ۸ ژانویهٔ ۲۰۲۰ پرداخته است، با سرهنگ کیث ماکسول (Colonel Keith Maxwell)، سرهنگ بازنشستهٔ ارتش کانادا، مرور کردیم که توجه شما را به آن جلب می‌کنیم. در اینجا از لطف و کمک سرهنگ فرید روحانی، نخستین سرهنگ افتخاری ایرانی-کانادایی ارتش کانادا برای برقراری ارتباط با سرهنگ ماکسول سپاسگزاریم.
پیش از پرداختن به این مطلب، بیوگرافی کوتاهی از سرهنگ ماکسول برای اطلاع خوانندگان ارائه می‌شود:
سرهنگ بازنشسته کیث ماکسول در سال ۱۹۶۸ و در ۱۶ سالگی به ارتش کانادا پیوست و در ابتدا به‌عنوان سرباز ذخیره در هنگ بریتیش کلمبیا خدمت کرد. پیش از پیوستن به نیروهای هوایی به‌مدت هفت سال در ارتش منظم کانادا به‌عنوان سرباز پیاده‌نظام خدمت کرد. او در نیروی هوایی به‌عنوان کنترل‌کنندهٔ سلاح‌های هوایی و افسر عملیات در سمت‌ها و مکان‌های مختلف در فرماندهی هوافضای آمریکای شمالی (NORAD) از جمله در مقر اصلی فرماندهی NORAD در کلرادو اسپرینگز خدمت کرد. او رئیس مرکز عملیات پدافند هوایی و یکی از فرماندهان NORAD بود که در جریان جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱، اعلام خطرهای اولیهٔ شلیک موشک‌های اسکاد از طرف عراق را ارائه می‌کرد. او در زمان فعالیت حرفه‌ای‌اش در NORAD به‌مدت ۱۵ سال به‌عنوان فرماندهٔ عملیات، فرماندهٔ نبرد برای سیستم‌های هشدار و کنترل هوایی، خدمت کرد. فعالیت‌های او شامل رهگیری تعداد زیادی از هواپیماهای اتحاد جماهیر شوروی که در محدودهٔ هوایی آمریکای شمالی فعالیت می‌کردند، بود. او در سال ۱۹۹۳ به درجهٔ سرهنگی نائل شد و به‌عنوان رئیس فرماندهی و کنترل هوایی شاخهٔ عملیات مقر عالی نیروهای متحدین در اروپا (SHAPE) به شهر مون در بلژیک منتقل شد. او در سال ۱۹۹۸ از ارتش کانادا بازنشسته شد و به نیروهای بین‌المللی پیمان آتلانتیک شمالی (NATO) در بروکسلِ بلژیک پیوست.
* * * * *
رالف گودیل در گزارش خود به چهار گزارش مقدماتی سازمان هواپیمایی کشوری ایران دربارهٔ شلیک موشک‌های پدافند سپاه پاسداران در سحرگاه ۸ ژانویهٔ ۲۰۲۰ اشاره کرده و به‌طور خلاصه این موارد را از گزارش‌های ارائه‌شده استخراج کرده است:
- سپاه پاسداران به‌عنوان بخشی از سیستم پدافند هوایی ایران که در آماده‌باش کامل بود، تعدادی از واحدهای سیار شلیک موشک پدافند خود را به مکان‌هایی موقت در اطراف تهران منتقل کرده بود؛
- یکی از این واحدهای پدافند هوایی در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی تهران قرار داده شده بود که اپراتور این واحد پدافند هوایی آن را به‌درستی تنظیم نکرده بود و جهت آن را با اشتباه فاحش ۱۰۷ درجه به‌سمت شمال، به اشتباه تنظیم کرده بود؛
- در تمام طول مدتی که این واحد پدافند در آن موقعیت قرار داشت، نه اپراتور و نه مرکز فرماندهی متوجه نشدند که جهت قرارگیری این واحد تقریباً به اندازهٔ یک‌سوم کمان دایرهٔ قطب‌نما نادرست بود؛
- هر نوع وسیلهٔ دید در شب، ویدیو، رادار یا سیستم‌های دیگر تشخیص که ممکن است در دسترس بوده یا نبوده یا کار می‌کرده یا نمی‌کرده است، ظاهراً اپراتور نتوانست در آسمان پایتخت کشور دوست را از دشمن تشخیص بدهد؛
- در مدت زمانی از جمله وقتی که پرواز PS752 از باند فرودگاه به آسمان برخاست، ارتباط اپراتور با مرکز فرماندهی‌اش قطع بود؛
- اپراتور، هواپیمای مسافربری ۴۰ متری در حال برخاستن و اوج گرفتن از سمت شرق به غرب را با نوعی هواپیمای متخاصم یا موشکی که از غرب به شرق در حال حرکت است، اشتباه گرفت؛
- اپراتور به‌تنهایی و در تناقض با روال‌های معمول، و بدون مجوز از مرکز فرماندهی، تصمیم گرفت که دو موشک زمین‌به‌هوا به‌سوی PS752 شلیک کند؛
- در زمانی‌که مجموع این اشتباهات و نقایص به انهدام PS752 منجر شد، قبل و بعد از این واقعه تعداد قابل توجهی از هواپیماهای مسافربری دیگر بدون هیچ حمله‌ای در فرودگاه بین‌المللی تهران به زمین نشستند یا از آن برخاستند.
از سرهنگ ماکسول پرسیدیم با توجه به خلاصه‌ای که آقای گودیل در گزارشش آورده و با توجه به اینکه گفته شده موشک‌های شلیک‌شده به پرواز PS752 از نوع TOR بوده، دربارهٔ خلاصهٔ وقایع ارائه‌شده از سوی سازمان هواپیمای کشوری ایران و اشاره به تنظیم نادرست واحد پدافند هوایی چه فکر می‌کند؟ چطور چنین خطایی در کنار بزرگ‌ترین و مهم‌ترین فرودگاه بین‌المللی کشور ممکن است؟ و اینکه در مدت خدمتش به‌عنوان افسر پدافند هوایی و با توجه به شناختی که از سیستم‌های پدافند روسی دارد، آیا دربارهٔ خطای مشابهی از این سیستم در کشورهای دیگر و مناطق جنگی شنیده است یا خیر؟
سرهنگ ماکسول: برداشت من این است که این داستان محتمل است ولی [در این مورد] روشن بیان نشده است. مسلماً احتمال تنظیم اشتباه سیستم‌های موشکی کوتاه‌برد (SHORAD) وجود دارد ولی [به‌فرض درستی این ادعا]، مسائل بسیار زیاد دیگری مطرح می‌شود. کل این وضعیت نشانگر عدم آموزش، حرفه‌ای نبودن و عنصر مسامحهٔ معنی‌دار است. من تاکنون دربارهٔ اشتباه مشابهی توسط سیستم TOR نشنیده‌ام و البته باید این را اضافه کنم که من عمدتاً با سیستم‌های NATO کار کرده‌ام و آشنایی کامل با سیستم TOR ندارم.
به‌عنوان یک افسر پدافند هوایی، ممکن است به ما بگویید که روال استاندارد پیش از شلیک موشک در زمانی که ارتباط بین اپراتور واحد پدافند هوایی و مرکز فرماندهی‌اش قطع می‌شود، چیست؟
سرهنگ ماکسول: روال استاندارد در زمان قطع ارتباط بستگی به نقشه و دستورات عملیات دارد. در چنین شرایطی تفویض اختیار برای درگیر شدن بسیار خطرناک است. این نشانگر آن است که یا خدمهٔ واحد TOR پا را از اختیاراتشان فراتر گذاشته‌اند یا به‌شیوه‌ای خطرناک و با بی‌مسئولیتی کامل به آن‌ها تفویض اختیار شده است.
با وجود شلیک دو موشک با فاصله‌ٔ زمانی به‌سوی هواپیما، آن هم در کنار بزرگ‌ترین فرودگاه کشور و در پایتخت، دربارهٔ احتمال «خطای انسانی» چه فکر می‌کنید؟
سرهنگ ماکسول: ممکن است روال درگیر شدن آن‌ها با شلیک دو موشک پی‌در‌پی باشد. تعداد موشک‌ها مهم نیست، همان‌طور که قبلاً هم گفتم اینکه اصلاً موشک‌ها شلیک شده‌اند نشانگر بی‌مسئولیتی در چندین سطح است. به‌طور ویژه آموزش، حرفه‌ای بودن و دانش آن‌ها در سطوح مختلف زیر سؤال می‌رود.
بخشی از گزارش آقای گودیل به «پرسش‌های اساسی‌ای که جهان به پاسخ کامل و درست آن‌ها نیاز دارد»، پرسشهایی مطرح شده که بخش مهمی از آن‌ها جنبهٔ نظامی دارد، به‌نظر شما ایران چقدر صادقانه به چنین پرسشهایی پاسخ خواهد داد؟
سرهنگ ماکسول: من بسیار بعید می‌دانم که پاسخ‌هایی صادقانه و مفصل به این پرسش‌ها داده شود، چرا که چنین کاری بسیاری از رویه‌ها و تاکتیک‌های آن‌ها را آشکار خواهد ساخت.
