قسمت قبلی این مطلب را در اینجا بخوانید دکتر محمدرضا رخشانفر – ونکوور مى‌دانیم که طبیعت زبان و ذات سخن‌گویى حرکت امواج صوتى، میان گوینده و شنونده، است که جریان مى‌یابد. سپس نوشتن و خواندن جایگزین گفتن و شنیدن شده، انسان توفیق یافته با ساختن خط آثار شفاهى خود را به نسل‌هاى بعد منتقل کند. لیکن گفت و شنود ما بر پایهٔ دو اصل قرار دارد: یکى هر چه کوتاه‌تر و سریع‌تر گفتن کلام است که صرفه‌جویى نام…

قسمت قبلی این مطلب را در اینجا بخوانید دکتر محمدرضا رخشانفر – ونکوور در این شماره مى‌خواهیم بحث خود را در روابط واژه‌ها، ترکیبات و مفاهیمشان و کار لغت‌نامه‌ها به پیش ببریم.  هم‌آوایى، هم‌معنایى و چندمعنایى – دو کلمه وقتى هم‌آوا (homophonous) هستند که تلفظشان یکسان اما نوشتارشان متفاوت باشد، مانند: خوار و خار؛ خورده و خرده؛ خواست و خاست (بلند شد)، روزى ز سر سنگ عقابى به هوا خاست؛ رازى و راضى؛ مأمور و معمور (آباد و…

قسمت قبلی این مطلب را در اینجا بخوانید دکتر محمدرضا رخشانفر – ونکوور ما به‌هیچ‌وجه قصد نداریم وارد بحث صرف‌ونحو زبان عربى شویم. لیکن چه کنیم که گذشتگانمان بى‌حدوحصر از عربى وام‌گیرى نموده ما را دچار گرفتاری ساخته‌اند! با این‌حال، سعى مى‌کنیم کمترین اندازهٔ لازم را براى خوددارى از خطا براى نویسندگان، مترجمان و ویراستاران یادآور شویم. دانستن نکات یا قواعد زیر ضرورى است:  ١- ترکیبات بسیار زیادى علاوه بر کلماتی که از عربى گرفته‌ایم و مى‌گیریم و…

قسمت قبلی این مطلب را در اینجا بخوانید دکتر محمدرضا رخشانفر – ونکوور بیشترین تأثیر نحو عربی در فارسی – پیش از این به وام‌گیری فراوان اسم‌ها، صفت‌ها و بعضی حروف ربط و اضافه از عربی اشاره کردیم؛ آن‌ها مربوط به علم صرف می‌شدند. حال می‌خواهیم چند مورد بسیار مهم را در وام‌گیری از نحو یادآور شویم. بنا بر یک سنّت دیرین، عربی کلمات را به سه نوع اسم، فعل، و حرف تقسیم می‌کند. صامت‌ها یا همخوان‌ها (consonants)…

قسمت قبلی این مطلب را در اینجا بخوانید دکتر محمدرضا رخشانفر – ونکوور گویش‌نویسىِ عامیانه نکنیم – هدف ما حفظ سلامت، اقتدار و زیبایى فارسى است، و قصد نداریم از روش تجویزى در برابر توصیفى بهره بگیریم، اما شرط بِلاغ را مى‌گوییم. نوشتن به گویش عامیانه در هر شهر و دیارى که باشد آن‌هم با این خط ناقص، فارسى را خراب‌تر مى‌سازد. روزى این مشکل را با یکى از استادان ادب فارسى در میان گذاشتم. او مانند چند…

قسمت قبلی این مطلب را در اینجا بخوانید دکتر محمدرضا رخشانفر – ونکوور فرهنگستان زبان – ایران بیش از صد و پانزده سال سابقهٔ فرهنگستان دارد. به‌ یاد دارم به‌مناسبت بزرگداشت صدسالگى‌اش، که در دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران برگزار شده بود، حضور یافتم. نمونهٔ کار این فرهنگستان را در قسمت کتاب‌هاى مرجع دیدم؛ در خاطرم هست که به‌جاى کلمه‌های «چاپار و چاپارخانه» لغتى از رکْض عربى (دویدن) و مرتَکَض (جایى که از آن بیرون می‌دوند)، پیشنهاد شده…

قسمت قبلی این مطلب را در اینجا بخوانید دکتر محمدرضا رخشانفر – ونکوور اگر ما سَبک‌های مختلفی را که در نگارش فارسی از قرن دوم و سوم هجری به‌بعد به‌وجود آمده‌اند، بررسی کنیم، می‌بینیم همه در درجات گوناگون متأثر از عربی بوده‌اند. شاید بیشتر از همه در دورهٔ قاجار بود که نثر متکلف پر از کلمات عربی که می‌توان آن را فارسی ثقیل نامید، رایج شده بود. خوانندگان عزیز می‌توانند با رجوع به کتابخانهٔ وست ونکوور در قسمت…

قسمت قبلی این مطلب را در اینجا بخوانید دکتر محمدرضا رخشانفر – ونکوور کوتاه‌سازى (clipping) – کوتاه‌سازى یک واژه به‌شیوهٔ انگیسى در فارسى مرسوم نیست. مثل: doc از کلمهٔ doctor یا lab از laboratory یا math براى mathematics. این کوتاه‌سازى در خلاصه‌کردن اسم کوچک افراد هم رایج است، مانند: Dan براى Daniel و Cat براى Cathrine. البته همیشه قسمت اول اسم نیست و متفاوت ساخته مى‌شود. مثل Betty یا Betsy براى الیزابت یا Bob براى Robert، که آن‌…

قسمت قبلی این مطلب را در اینجا بخوانید دکتر محمدرضا رخشانفر – ونکوور سومین روش واژه‌سازى – این روش افزایش یا تغییر بار معنایى کلمات است، پُربسامد و فعال است و در همهٔ زبان‌ها رخ مى‌دهد. پدیده‌هاى نو در جامعه نیاز به بیانى جدید دارند، لیکن زبان‌ها به‌جاى اینکه واژه‌هایى تازه بسازند، بار معنایى آن‌ها را افزون نموده یا تغییراتى در آن‌ها ایجاد مى‌کنند. این کار به‌صورت معناى اول، دوم، سوم، چهارم یا بیشتر، و گاه همراه با…

قسمت قبلی این مطلب را در اینجا بخوانید دکتر محمدرضا رخشانفر – ونکوور مرکب‌سازى، دومین نوع واژه‌سازى است که دامنهٔ بسیار وسیعى را در برمى‌گیرد، از اسم‌ها، صفت‌ها، بُنِ فعل‌ها، حروف اضافه، همچنین از پیشوندها و پسوندها استفاده مى‌کند و ترکیبات فراوانى را به‌وجود مى‌آورد:  گوشمال، دلخواه، سرپوش، ناآگاه، بى‌پروا، دست‌به‌دامن، خانه‌به‌دوش، نگهدار، سالخورده، خوشبخت، دورریز، برون‌مرزى و… بسیارى از فعل‌هاى مرکب با پیشوندها را نیز داریم: فراگرفتن، بازیافتن، وارفتن، برخاستن، به‌سرآوردن،… در انگلیسى پیشوندها و پسوندهاى زیادترى…