تالین ساهاکیان – آلمان
هزاران سال پیش، از کبوتر به‌عنوان نماد عشق در کنار الهه‌هایی مانند ونوس و آفرودیت استفاده می‌شد. شاید دلیل این انتخاب، رقص زیبا و عاشقانهٔ کبوترها در مراسم خواستگاری و همچنین، تک‌همسری بودن و وفاداری آن‌ها به جفتشان بوده باشد. در سال ۱۹۴۹، پابلو پیکاسو در طراحی پوستر کنگرهٔ صلح پاریس، از نقش یک کبوتر استفاده کرد. از آن پس، کبوتر به نماد صلح در جامعهٔ بشری تبدیل شد. این در حالی است که بیشتر کبوترهای اهلی، علاوه بر آنکه قربانی زیاده‌خواهی بشر شده‌اند و از طبیعت و زندگی طبیعی خود دور افتاده‌اند، اغلب مورد بی‌مهری، بی‌تفاوتی و حتی کینه و دشمنی آدم‌ها قرار می‌گیرند و از صلح و آرامشی که نماد آن شده‌اند، سهمی ندارند.
کبوترهای اهلی از کجا می‌آیند و چگونه به کبوترهای شهری تبدیل شده‌اند؟
پنج هزار سال پیش مردم در سواحل اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام ساکن شدند و شروع به کشاورزی کردند. دانه‌های کشاورزی آن‌ها باعث جذب کبوترهایی شد که در صخره‌های ساحلی این دو اقیانوس زندگی می‌کردند و به‌این ترتیب بود که آدم‌ها کبوترها را به اسارت گرفتند و شروع به پرورش آن‌ها برای گوشت، تخم، پَر، فضله برای تولید کود کشاورزی و همچنین به‌عنوان طعمه برای جلب پرندگان شکاری کردند. خوشبختانه در قرن گذشته استفاده از گوشت و تخم کبوترها رونق خود را از دست داده است. در نتیجه، تعدادی از بازماندگان کبوترهای پرورش‌داده‌شده در شهرها رها و ساکن شدند و شروع به زادووَلد کردند و جمعیت کبوترهای شهری را به وجود آوردند.
البته در طول چند هزار سال گذشته، استفاده از کبوترها محدود نشده است و با افزایش شناخت آدم‌ها از کبوترها، موارد استفادهٔ دیگری نیز به موارد بالا اضافه شده‌اند. برای نمونه:
استفاده از کبوترها به‌عنوان پستچی یا شرکت‌کننده در مسابقات نامه‌رسانی
کبوترها پرندگان تک‌همسری‌اند، نسبت به جفت و خانوادهٔ خود بسیار پایبند و مسئولیت‌پذیرند و وابستگی شدیدی نسبت به زادگاه و آشیانهٔ خود دارند و هر جایی باشند، تلاش می‌کنند به لانه و کانون خانوادهٔ خود بازگردند. علاوه بر این، آن‌ها توانایی قابل‌توجهی در مسیریابی دارند و همچنین می‌توانند تا ۱۶۰ کیلومتر در ساعت پرواز کنند. ترکیب این ویژگی‌ها سبب شد که استفاده از کبوترها به‌عنوان پرندگان نامه‌بر در بسیاری از نقاط دنیا رایج شود و پرورش کبوترهای نامه‌بر هم آغاز شد. اگرچه امروزه بشر نیازی به خدمات پُستی کبوترها ندارد، متأسفانه پرورش کبوترها برای شرکت در مسابقات نامه‌رسانی همچنان در نقاط زیادی از دنیا ادامه دارد. هر سال، پرورش‌دهندگان تعداد زیادی کبوتر را پرورش می‌دهند و مجبور به شرکت در این مسابقات می‌کنند و برای شکستن رکوردها، آن‌ها را مرتب با چالش مسافت‌های طولانی‌تر و سخت‌تر روبرو می‌کنند؛ چالشی که بسیاری از کبوترها از پس آن برنمی‌آیند. آن‌ها در نتیجهٔ اشتباه در جهت‌یابی یا خستگی بیش‌ازحد در راه می‌میرند، شکار می‌شوند یا خسته و کوفته و راه‌گم‌کرده به جمعیت پرندگان شهری در شهرهای مختلف دنیا اضافه می‌شوند.
استفاده از کبوترهای زینتی در جشن‌ها و مراسم عروسی
دیرگاهی است که کبوترهای به‌اصطلاح «زینتی» برای استفاده به‌عنوان «نماد عشق و وفاداری» در جشن‌هایی مانند مراسم عروسی پرورش داده می‌شوند و متأسفانه این امر تا امروز نیز ادامه دارد. پرورش‌دهندگان، این کبوترها را در اسارت کامل و غالباً در قفس‌های کوچک پرورش می‌دهند تا در یک جشن عروسی، «رسالت» خود را به‌عنوان نماد عشق و وفاداری به انجام برسانند و پولی به جیب پرورش‌دهنده‌شان سرازیر کنند. پایان تلخ این حیوانات کوچک‌ترین اهمیتی برای پرورش‌دهندگان ندارد. شوربختانه عروس و داماد هم از این سرنوشت شوم باخبر نیستند.
آن‌ها در نهایت شادی و در دقایقی «رمانتیک»، این پرندگان نگون‌بخت را در هوا «آزاد» می‌کنند و نمی‌دانند که با این کار نه‌تنها باعث مرگ پردرد و رنج آن‌ها می‌شوند، بلکه سبب ادامهٔ این صنعت کثیف و پرورش و قربانی‌کردن کبوترهای بسیار دیگری در آینده می‌شوند. این کبوترها که غالباً چیزی جز قفس و فردی که به آن‌ها غذا داده است نمی‌شناسند، راه «خانه» را پیدا نمی‌کنند و غریبانه در محیط شهر سرگردان می‌شوند. برخلاف کبوترهایی که در شهر متولد می‌شوند، آن‌ها نمی‌دانند کجا باید غذا پیدا کنند یا پناه بگیرند. همچنین، وسایل نقلیه، خطرات شهری و خطر پرندگان شکاری را نمی‌شناسند. تعدادی از آن‌ها از زور گرسنگی به آدم‌ها پناه می‌برند، گیر حیوان‌آزاران می‌افتند و حتی جانشان را بر سر این اعتماد کورکورانه از دست می‌دهند. تعدادی دیگر از شدت گرسنگی یا سرما می‌میرند، با وسایل نقلیه تصادف می‌کنند یا شکار می‌شوند. تقریباً همهٔ کبوترهایی که در جشن‌ها «آزاد» می‌شوند، در فاصلهٔ کوتاهی با درد و رنج فراروان می‌میرند. بدیهی است تا زمانی که مردم آگاه نشوند و سفارش برای این کبوترها وجود داشته باشد، این چرخهٔ درد و رنج نیز ادامه خواهد داشت.
کبوترها حدود پنج سال زندگی می‌کنند. کبوترهای وحشی دو بار در سال و آن هم فقط در زمان‌های خاص تخم‌گذاری می‌کنند و در هر دورهٔ تخم‌گذاری که ۱۸ روز طول می‌کشد، یک یا دو جوجه به دنیا می‌آورند. پس از چهار هفته جوجه‌ها پروازکردن را می‌آموزند و از شش‌ماهگی می‌توانند جفت‌گیری کنند.
انسان‌ها در طول هزاران سال پرورش این پرندگان، طی روندی که به «اصلاح نژادی» معروف شده است، کاری کرده‌اند که این پرندگان چهار، شش یا حتی ده بار در سال تخم‌گذاری کنند تا سود بیشتری را نصیب پرورش‌دهندگان کنند. بدیهی است که کبوترهای شهری این ویژگی را حفظ کرده‌اند و همچنان، چندین بار در سال تخم‌گذاری می‌کنند. این امر باعث شده است که رشد جمعیت کبوترهای شهری بسیار سریع باشد. از سوی دیگر، این پرندگان زندگی و غذای مناسب ندارند. آن‌ها باید از زباله‌های بشر تغذیه کنند یا کنار رستوران‌ها و اغذیه‌فروشی‌ها و لابه‌لای پای رهگذران و مشتریان بلولند و خرده‌های نان یا سیب‌زمینی سرخ‌شده را از روی زمین جمع‌آوری کنند در حالی‌که این غذاها به‌هیچ عنوان برای آن‌ها مناسب نیستند، سیستم گوارشی آن‌ها را به هم می‌ریزند و باعث آبکی‌شدن فضلهٔ آن‌ها می‌شوند، سیستم ایمنی آن‌ها را ضعیف می‌کنند و آن‌ها را مستعد بیماری‌های گوناگون می‌کنند.
با این‌حال، آن‌ها اغلب برای به‌دست‌آوردن همین غذای ناچیز ناسالم به‌شدت زخمی می‌شوند یا جان خود را از دست می‌دهند. تصادف با وسایل نقلیه، آزار و شکنجه از سوی افراد حیوان‌آزار، زباله‌های رشته‌مانند روی زمین مانند نخ و سیم و تورهای ماهیگیری که دور پاهای آن‌ها می‌پیچند و از خون‌رسانی به پاها جلوگیری می‌کنند و در نهایت به خشکیدن و ازدست‌رفتن پاها منجر می‌شوند… همه و همه فقط قسمتی از معضلات کبوترهای شهری‌اند.
از طرف دیگر، ناآگاهی مردم باعث کینه نسبت به این پرندگان بی‌آزار و دوست‌داشتنی شده است. بسیاری از مردم به کبوترها به‌عنوان عوامل بیماری‌زا نگاه می‌کنند، در حالی‌که اکثریت قریب‌به‌اتفاق بیماری‌های کبوترها فقط قابل‌انتقال به کبوترهاست و هیچ خطری برای گونه‌های دیگر، ازجمله آدم‌ها ندارد. در واقع، کبوترها به‌هیچ عنوان بیماری‌زاتر از سایر پرندگان شهری یا حیوانات اهلی مانند سگ و گربه نیستند و لازم است با قدرت تمام در برابر این پیش‌داوری‌های نادرست و غیرعلمی آگاهی‌رسانی شود.
به‌هر تقدیر، این پیش‌داوری‌ها از یک‌سو و سرعت زیاد زادووَلد این پرندگان از سوی دیگر باعث شده است که تعداد زیادی از شهرهای دنیا قوانین نه‌چندان حیوان‌دوستانه و حتی کاملاً خشونت‌آمیزی در مورد این پرندگان داشته باشند. برای نمونه، در بسیاری از شهرها غذارسانی به کبوترها ممنوع است، قانونی که باعث ادامهٔ چرخهٔ مصرف غذای نامناسب از سوی این پرندگان می‌شود یا بدتر از آن، از روش‌های مختلف برای ترساندن، تاراندن و حتی قتل‌عام این پرندگان استفاده می‌شود.
غذاهای مناسب برای کبوترها کدام‌اند؟
هر کبوتر بالغ باید روزانه ۴۰ گرم غذای مناسب بخورد تا سالم بماند. غذاهای مناسب برای کبوترها عبارت‌اند از: گندم، چاودار، ذرت خام، گندم آلمانی، جو، ارزن، بذر کتان، مغز تخم آفتابگردان، مغز بادام زمینی (مخصوصاً در زمستان بسیار مناسب است)، دانهٔ گلرنگ، عدس خام، نخودفرنگی…
تغذیهٔ کبوترها باید متنوع باشد. همچنین، شن و ماسه‌های مخصوصی در بازار وجود دارند که می‌توان به غذای کبوترها اضافه کرد. این شن‌ها و ماسه‌های مخصوص که ترکیبات مختلف دارند، شامل تمام مواد معدنی‌‌ای‌اند که کبوترها برای رشد، سَم‌زدایی و رسیدن به سیستم ایمنی بالا نیاز دارند.
راه کنترل جمعیت و کمک به کبوترهای شهری چیست؟
مشکل ازدیاد جمعیت کبوترها از یک‌سو و رنج این حیوانات در شهرها مشابه مشکلات حیوانات اهلی دیگر مانند سگ‌ها و گربه‌هاست که هزاران سال به‌دست بشر پرورش داده شده‌اند، از طبیعت خود جدا شده‌اند، تغییر یافته‌اند و حالا دیگر بشر حضور آن‌ها را در کنار خود برنمی‌تابد و حتی خواستار نابودی آن‌هاست. این دیدگاه، نه‌تنها کارساز و مؤثر نیست، بلکه به‌شدت غیراخلاقی و غیرمسئولانه است. ما نسبت به حیواناتی که هزاران سال پرورش داده‌ایم، مسئولیم و باید در همان حال که به این حیوانات زندگی‌ای شایسته می‌دهیم، با استفاده از روش‌های اخلاقی و مؤثر از افزایش جمعیت آن‌ها جلوگیری کنیم.
این رویه برای کبوترها از سال‌ها پیش در برخی از شهرهای دنیا از سوی حیوان‌دوستان و فعالان حقوق حیوانات دنبال می‌شود. آن‌ها برای کبوترها برج یا مراکز مخصوص می‌سازند و به کبوترها جای مناسبی برای زندگی، لانه‌سازی و غذای مناسب می‌دهند. به‌این ترتیب، کبوترها مجبور نیستند برای به‌دست‌آوردن غذای ناسالم و ناکافی روی کف زمین در سطح شهرها و لابه‌لای پاهای آدم‌ها به این طرف و آن طرف بدوند، سیستم ایمنی بالاتری دارند و کمتر بیمار می‌شوند، فضله‌شان آبکی نیست و می‌تواند به‌عنوان کود مورد استفاده قرار گیرد.
برای جلوگیری از افزایش جمعیت کبوترها، در این برج‌ها یا مراکز، تخم پرندگان با توپ‌های پلاستیکی جایگزین می‌شوند. با اینکه این کار روشی بسیار مؤثر و مسئولانه برای کاهش مداوم جمعیت این پرندگان در شهرهاست، متأسفانه بیشتر شهرداری‌ها و دولت‌ها از این دست پروژه‌ها حمایت یا حمایت کافی نمی‌کنند. در نتیجه، تمام کارکنان این برج‌ها را داوطلبان دلسوز تشکیل می‌دهند و تمام هزینه‌های این برج‌ها فقط از کمک‌های مالی مردمی تأمین می‌شوند، کمک‌هایی که اغلب کافی نیستند. چنین محدودیت‌هایی سبب می‌شوند که این پروژه‌ها محدود به برخی شهرها یا حتی به برخی مناطق شهرها شوند. بدیهی است که آگاهی مردم در این زمینه و افزایش کمک‌های مردمی می‌تواند سهم بسزایی در کاهش جمعیت کبوترها در شهرها و رنج فراوان آن‌ها شود. همچنین، باید با افزایش آگاهی و فرهنگ‌سازی، مردم و مسئولان شهری را درگیر این موضوع کرد و دیدگاه عموم و قوانین حیوان‌ستیزانه را تغییر داد.
یکی دیگر از روش‌های خشونت‌پرهیز برای کنترل جمعیت کبوترهای شهری که از چند سال پیش از سوی تعدادی از شهرداری‌های دنیا به کار گرفته شده است، پخش غذای آغشته به ماده‌ای مخصوص با قابلیت کاهش زادووَلد در کبوترهاست. این مادهٔ غیرسمّی، آسیبی به کبوترها یا حیوانات دیگر نمی‌زند، ولی قابلیت جوجه‌شدن تخم‌ها را کاهش می‌دهد. تولیدکنندگان این ماده ادعا می‌کنند که با استفاده از این روش، جمعیت کبوترها هر سال نصف می‌شود تا زمانی که به ۱۰ تا ۱۵ درصد جمعیت اولیه برسد.
علاوه بر این، خوشبختانه در اکثر شهرهای کشورهای پیشرفته مراکز یا گروه‌هایی متشکل از افراد داوطلب برای کمک به کبوترهای آسیب‌دیده یا بیمار وجود دارند. لطفاً از کنار کبوترهای بیمار یا زخمی بی‌تفاوت نگذرید و در صورتی‌که خودتان امکان کمک به آن‌ها را ندارید، به این گروه‌ها خبر دهید تا برای نجات کبوترها اقدام کنند. برای نمونه گروه داوطلبان امدادرسانی به کبوترها در ونکوور را می‌توانید در اینجا بیابید.
همچنین، توجه کنیم که کبوترها باید پس از امداد و درمان دقیقاً در همان نقطه‌ای که گرفته شده‌اند، رها شوند تا بتوانند به آغوش خانواده و آشیانهٔ خود باز گردند.
