ترجمه و تلخیص: زهرا آهن‌بر – ایران
مری ان شَد کری (Mary Ann Shadd Cary)، روزنامه‌نگار، ناشر، معلم و وکیل کانادایی-آمریکایی در ۹ اکتبر ۱۸۲۳ در ویلمینگتون، ایالت دلاوِر (Delaware) آمریکا به‌دنیا آمد. مری ان یکی از نامدارترین فعالان حقوق ضدِبرده‌داری به‌شمار می‌آید. او اولین زن سیاه‌پوست ناشر در آمریکای شمالی و اولین ناشر زن در کاناداست. همچنین مری ان اولین زن سیاه‌پوستی است که در آمریکا به دانشگاه حقوق رفت. مری ان سردبیر هفته‌نامهٔ «پراوینشال فری‌من» بود که در سال ۱۸۵۳ تأسیس شد و در جنوب انتاریو به‌چاپ می‌رسید. این نشریه پیرامون مفاهیمی مانند برابری، یکپارچگی و خودآموزی برای جامعهٔ سیاه‌پوست کانادا و آمریکا فعالیت می‌کرد.
مری ان بزرگ‌ترین فرزند خانواده میان ۱۳ فرزند دیگر آبراهام دوراس شَد و هریت بورتون پارنل بود که نژادی آفریقایی–آمریکایی داشتند. جد پدری مری ان، هنس شَد، اصالتاً از اهالی حکمرانی هسه-کاسل آلمان بود که به‌عنوان سرباز هِسنی به‌همراه ارتش بریتانیا طی جنگ فرانسویان و سرخپوستان به آمریکا آمد. هنس طی جنگ زخمی شد و تحت مراقبت مادر و دختری آمریکایی-آفریقایی تبار قرار گرفت که هر دو الیزابت جکسون نام داشتند. هنس با الیزابت دختر ازدواج کرد و بدین ترتیب خانوادهٔ شَد در آمریکا سکنی گزیدند. پدر مری ان کفاش دوره‌دیده‌ای بود که در ویلمینگتون و بعدها در شهری در حوالی وست چستر پنسیلوانیا مغازه‌ای داشت. در هر دو شهر، او به‌عنوان یکی از رهبران شبکه‌‌‌ٔ زیرزمینی حمل‌ونقل بردگان معروف به «راه‌آهن زیرزمینی» نقش داشت و در دیگر فعالیت‌های مربوط به حقوق مدنی، عضو فعال جامعهٔ ضدِبرده‌داری آمریکا بود. در سال ۱۸۳۳، پدری مری ان به‌عنوان رئیس کنوانسیون ملی برای بهبود زندگی رنگین‌پوستان آزاد فیلادلفیا انتخاب شد.
در دوران کودکیِ مری ان، خانهٔ خانوادگی آن‌ها همیشه مخفیگاهی برای بردگان فراری بود. هرچند، هنگامی که تحصیل برای کودکان آفریقایی-آمریکایی در ایالت دلاوِر ممنوع شد، خانوادهٔ شَد ناگزیر به پنسیلوانیا کوچ کردند. در ایالت جدید، مری ان با وجود اینکه با آموزه‌های کاتولیک بزرگ شده بود، به مدرسهٔ شبانه‌روزی کوآکر رفت که بر آموزه‌های پروتستان تمرکز داشت. در سال ۱۸۴۰، پس از اینکه مری ان مدتی از مدرسه دور بود، به چستر غربی بازگشت و مدرسه‌ای برای کودکان سیاه‌پوست تأسیس کرد. همچنین بعدها در مدرسه‌های نوریس‌تاون، پنسیلوانیا و نیویورک تدریس کرد.
سه سال پس از تصویب قانون دستگیری بردگان فراری در سال ۱۸۵۰، آبراهام خانواده‌اش را به استان متحد کانادا در شرق کانادای کنونی منتقل کرد و در بوکستون شمالی واقع در استان انتاریوی کنونی مستقر شدند. در ۱۸۵۸، او در فهرست اولین سیاه‌پوستانی قرار گرفت که به‌عنوان مقام سیاسی در یک نهاد سیاسی انتخاب شدند. او به‌عنوان مشاور عالی شهر رالی، انتاریو انتخاب شد.
در سال ۱۸۴۸، فردریک داگلاس در روزنامهٔ خود به‌نام «نورث استار» در نیویورک از خوانندگانش خواست تا پیشنهاداتی برای بهبود زندگی آفریقایی-آمریکایی‌تبارها مطرح کنند. مری ان شَد که در آن زمان تنها ۲۵ سال داشت، برای این روزنامه نوشت: «ما باید بیشتر عمل کنیم و کمتر حرف بزنیم». او نومیدی‌اش از بسیاری از قراردادهای اجتماعی را که در آن زمان وضع شده بود، به‌خوبی بیان کرد. قراردادهایی همانند سخنرانی‌هایی که امثال پدرش در آن شرکت می‌کردند و دربارهٔ شرارت برده‌داری و ضرورت ایجاد عدالت برای آفریقایی-آمریکایی‌تبارها سخنرانی می‌کردند و راه‌حل ارائه می‌کردند. با این حال، پیشرفت ملموس بسیار اندکی به‌دست آمده بود. داگلاس نامهٔ مری ان را در روزنامه‌اش چاپ کرد.
زمانی‌که قانون دستگیری بردگان فراری در آمریکا به تهدیدی جدی برای بازگرداندن بردگان آزاد در شمال کشور و بردگان فراری به اسارت مجدد تبدیل شد، مری ان و برادرش آیزاک به وینزر در انتاریوی کانادا نزدیک به مرز دیترویت نقل مکان کردند. مری ان در این منطقه نیز برای اولین بار برای ایجاد سکونت‌گاه‌های رایگان برای سیاه‌پوستان تلاش کرد.
طی دورانی که مری ان در وینزر اقامت داشت، با حمایت انجمن مبلغان پروتستان آمریکایی، مدرسه‌ای را که از لحاظ نژادی یکپارچه بود، تأسیس کرد. در آن زمان، تحصیلات عمومی در انتاریو برای دانش‌آموزان سیاه‌پوست قابل دسترسی نبود. مری ان شَد کلاس‌های روزانه را برای کودکان و جوانان و کلاس‌های شبانه را برای بزرگسالان برگزار می‌کرد.
در سال ۱۸۵۲، مری ان که مدافع مهاجران شده بود، جزوه‌‌ای را با‌عنوان «اظهاریه‌ای برای مهاجرت؛ یا یادداشت‌های کانادای غربی از جنبه‌های اخلاقی، اجتماعی و سیاسی همراه با پیشنهاداتی برای مکزیک، هند غربی و جزیرهٔ ونکوور برای اطلاع مهاجران رنگین‌پوست» منتشر کرد. این جزوه شامل اطلاعاتی دربارهٔ مزایای مهاجرت و فرصت‌هایی موجود برای سیاه‌پوستان این مناطق بود.
مری ان در سال ۱۸۵۳، یک روزنامهٔ ضدِبرده‌داری تأسیس کرد که «پراوینشال فری‌من» نام داشت. شعار اصلی این روزنامه «مختص به فعالیت‌های ضدِبرده‌داری، اعتدال و سوادآموزی عمومی» بود. این روزنامه به‌صورت هفتگی چاپ می‌شد و اولین نسخهٔ آن در ۲۴ مهٔ سال ۱۸۵۳ در تورنتو، انتاریو به‌چاپ رسید. این روزنامه به‌مدت چهار سال دایر بود تا اینکه به‌دلیل مشکلات مالی از فعالیت باز ایستاد.
مری ان به‌دلیل اطلاع از شرایط تفاوت‌های جنسیتی قرن نوزدهم می‌دانست که ذکر نامش به‌عنوان سردبیر روزنامه بر تعداد خوانندگان تأثیر خواهد گذاشت، برای همین ناگزیر شد ساموئل رینگ‌هولد وارد، یک سیاه‌پوست فعال ضدِبرده‌داری را متقاعد کند برای چاپ روزنامه به او کمک کند. رینگ‌هولد وارد روزنامه‌های مخالف برده‌داری بسیاری ازجمله «ایمپارشال سیتیزن» را چاپ کرده بود. همچنین مری ان از الکساندر مک‌آرتور، یک کشیش سفیدپوست، نیز کمک گرفت. نام این افراد در شناسنامهٔ روزنامه خودنمایی می‌کرد، اما مری ان در تمام مراحل چاپ این روزنامه فعالیت گسترده داشت. برادرش آیزاک فعالیت‌های روزانهٔ هفته‌نامه را مدیریت می‌کرد که خود نیز فعال ضدِبرده‌داری متعهدی بود و بعدها در منزلش میزبان تجمعاتی برای برنامه‌ریزی به‌منظور حمله به شهر هارپرز فری شد. مری ان برای افزایش اشتراک روزنامه و درخواست کمک برای بردگان فراری، به نقاط مختلفی در کانادا و ایالات متحده سفر کرد. این سفرها به‌دلیل قانون بردگان فراری برای او بسیار خطرناک بود، زیرا ممکن بود سیاه‌پوستان آزاد به‌سادگی به دام شکارچیان برده بیفتند.
روزنامه پراوینشال فری‌من نقش مهمی در شنیده‌شدن صدا و نظرات سیاه‌پوستان و فعالان کانادایی ضدِبرده‌داری ایفا کرد. چنین روزنامه‌هایی در سال‌های ۱۸۵۰ تا ۱۸۶۰ تأثیر قابل‌توجهی در جنبش‌های لغو برده‌داری داشتند، هرچند تداوم انتشار روزنامه‌ها بسیار چالش‌برانگیز بود. ناشرانی مانند مری ان خود را متعهد به آموزش و دفاع از حقوق سیاه‌پوستان می‌دانستند و از روزنامه به‌عنوان وسیله‌ای برای تأثیرگذاری بیشتر استفاده می‌کردند. چنین افرادی ناچار بودند بسیاری از موانع مالی، سیاسی و اجتماعی را برای تداوم این هدف کنار بزنند. کارل کانوی در این رابطه می‌نویسد: «سفیدپوستان نیز چنین روزنامه‌هایی را مطالعه می‌کردند تا میزان نارضایتی سیاه‌پوستان را زیرنظر داشته باشند و تاب و تحمل آن‌ها را در تداوم برده‌داری در آمریکا بسنجند». در ۱۸۵۴، مری ان در شناسنامهٔ روزنامه نام خودش را جایگزین وارد و مک‌آرتور کرد و خواهرش را به‌عنوان ویراستار استخدام کرد. این مسئله انتقادات شدیدی به‌راه انداخت و او ناچار شد سال بعد استعفا بدهد.
در سال‌های ۱۸۵۵ و ۱۸۶۶ به ایالات متحده سفر کرد و در سخنرانی‌هایش از ادغام کامل نژادی از طریق آموزش و پرورش و خوداتکایی حمایت کرد. او سیاه‌پوستان را تشویق می‌کرد به رفتار عادلانه اصرار بورزند و اگر تمام تلاش‌هایشان بی‌نتیجه ماند، به دعاوی حقوقی روی بیاورند. او تلاش کرد در کنوانسیون رنگین‌پوستان فیلادلفیا شرکت کند، اما زنان هرگز اجازهٔ شرکت در این مجمع را نداشتند و اعضا باید برای تصمیم‌گیری دربارهٔ حضور وی به‌عنوان جانشین یکی از افراد عضو، مشورت می‌کردند. حمایت‌های مری ان از مهاجرت او را به چهره‌ای جنجالی تبدیل کرده بود. در نهایت، مری ان توانست با کسب ۱۵ رأی وارد مجمع بشود، اما با چنان استقبال خوبی روبرو شد که ده دقیقه بیشتر از زمان مجازش به سخنرانی خود ادامه داد. هرچند حضور او، به‌احتمال زیاد به‌دلیل جنسیتش، در صورتجلسهٔ آن روز کنوانسیون قید نشد.
مری ان در سال ۱۸۵۶ با یک آرایشگر اهل تورنتو به نام توماس اف. کاری ازدواج کرد که او هم در انتشار روزنامهٔ پراوینشال فری‌من نقش داشت. این زوج صاحب دختری به‌نام سارا و پسری به‌نام لینتون شدند. در سال ۱۸۵۸، مری ان به‌عضویت کمیتهٔ «چاتهام ویجلانس» درآمد که هدفش جلوگیری از بازگشت بردگان سابق به آمریکا برای بردگی بود. یکی از پرونده‌های این کمیته، پروندهٔ سیلوانس دمارست بود. پس از درگذشت همسر مری ان در سال ۱۸۶۰، او و فرزندانش به ایالات متحده بازگشتند. در طول جنگ داخلی به‌دستور فعال ضدِبرده‌داری مارتین دلنی، در ایالت ایندیانا به‌عنوان افسر ثبت‌نام داوطلبان سیاه‌پوستی که قصد ملحق‌شدن به ارتش اتحادیه را داشتند، مشغول به‌کار شد.
پس از جنگ، او در مدرسهٔ سیاه‌پوستان ویلمینگتون تدریس کرد و پس از چندی با دخترش به واشنگتن نقل مکان کرد و به‌مدت پانزده سال در مدارس دولتی تدریس کرد. بعدها به دانشکدهٔ حقوق هاروارد رفت و در سال ۱۸۸۳ زمانی که ۶۰ سال داشت، از این دانشکده فارغ‌التحصیل شد و به دومین زن سیاه‌پوستی تبدیل شد که در آمریکا مدرک دانشگاهی حقوق دریافت کرد.
او برای روزنامه‌های «نشنال ارا» و «پیپلز ادوُکِیت» قلم می‌زد و در سال ۱۸۸۰ نیز «برابری‌طلبی ترقی‌خواهانهٔ زنان رنگین‌پوست» را سازمان‌دهی کرد. مری ان به «انجمن ملی حق رأی زنان» پیوست و در کنار سوزان آنتونی و الیزابت کدی استنتون برای کسب حق رأی زنان جنگید. او در کمیتهٔ قضایی مجلس نمایندگان شهادت داد و اولین زن آفریقایی-آمریکایی‌تباری شد که در یک انتخابات ملی رأی داد.
مری ان در پنجم ژوئن ۱۸۹۳ در واشنگتن دی‌سی از دنیا رفت و در قبرستان آفریقایی-آمریکایی «کلمبین هارمونی» به خاک سپرده شد.
در سال ۱۹۷۶، محل سکونت وی در خیابان یواستریت کوریدور واشنگتن به‌عنوان مکان تاریخی ملی اعلام شد و در ۱۹۸۷ نیز پروژهٔ تاریخ ملی زنان به وی مدال افتخار تقدیم کرد. ده سال بعد، نام وی به فهرست زنان تالار مشاهیر ملی راه پیدا کرد. همچنین مری ان در کانادا به‌عنوان شخصیت تاریخی ملی لقب گرفته است و قطعه‌ای در پارک ملی تاریخی در چاتهام به نامش ثبت شده است.
در انتاریو نیز نام او و روزنامه‌اش در پارک آزادی بی‌ام‌ای ثبت و در تورنتو یک یادواره میراث تورنتو به‌نام وی در محل چاپ روزنامه‌اش نصب شده است. نام مری ان شَد در راهنمای آزمون شهروندی کانادا که در سال ۲۰۰۹ منتشر شد، مشخصاً ذکر شده است. در سال ۱۹۸۵ مدرسه‌ای در اسکاربورو به‌یاد وی افتتاح شد که شعار آن چنین است: «آزاد باشم تا بهترینِ خودم باشم». نیویورک تایمز نیز در سال ۲۰۱۸، یک اعلامیهٔ فوت با تأخیر برای مری ان شَد چاپ کرد.
منبع: ویکی‌پدیا
