محرم آقازاده – کلگری
چرا آموزش سواد مالی مهم است؟
اقتصاد از بنیان‌های اساسی زندگی است. توانایی مدیریت اقتصادی در زندگی شخصی و حرفه‌ای وابسته به دانش و مهارتی است که از سنین اولیهٔ کودکی شکل می‌گیرد. از این روست که برندهٔ جایزهٔ نوبل اقتصاد، پروفسور آمارتیاسن، بر این باور است که یادگیری سواد مالی در دورهٔ کودکی، نسل آیندهٔ جامعه را برای زندگی با توانایی مالی مطلوب آماده می‌سازد. بیشتر اقتصاددانان صاحب‌نام دنیا نظیر پروفسور هکمن (Professor Heckman)، برندهٔ جایزهٔ نوبل اقتصاد، بر این باورند که بخش عمده‌ای از توانایی مدیریت اقتصادی افراد در خانواده سامان می‌یابد.
با نگاهی به کاستی‌های تربیتی در خانواده‌های ایرانی، کاستی در تربیت مالی را می‌توان از عمده‌ترین آن‌ها در نظر آورد. این کاستی سبب می‌شود کودکان و نوجوانان ایرانی از نظر مالی بی‌سواد یا کم‌سواد پرورش یابند.
به‌طور معمول نسل جدید جامعهٔ ایرانی در سه مقطع از زندگی با موضوع سواد مالی روبرو می‌شوند. مقطع نخست مربوط به دانش‌آموزانی است که پیش از پایان تحصیلات دورهٔ متوسطه، مدرسه را ترک می‌کنند. این افراد، نخستین دشواری‌ای که پیدا می‌کنند، دشواری مدیریت مالی است. آنان با صرف زمان زیادی و از طریق کوشش و خطا، امکان دارد بتوانند سواد مالی را کسب کنند. مقطع دوم افرادی را شامل می‌شود که دورهٔ متوسطه را به پایان می‌برند و تلاش می‌کنند وارد بازار کار شوند. این دسته افراد هم، به همان نسبت گروهِ ترکِ‌تحصیل‌کرده دچار دشواری می‌شود. افرادی از این گروه امکان آن را می‌یابند که در جریان فعالیت‌های شغلی بنا به تناسب شغل با برخی مهارت‌های مالی آشنا شوند. بخش عمده‌ای از آنان همانند افراد ترکِ‌تحصیل‌کرده، موفق به مدیریت مالی خود نمی‌شوند.
گروه سوم از کسانی که به سبب سواد مالی اندک دچار دشواری می‌شوند، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی دوره‌های مختلف تحصیلی‌اند؛ البته به‌جز آن دسته از افرادی که در رشته‌های مالی تحصیل کرده‌اند. وضعیت گروه اخیر از وضعیت دو گروه معرفی‌شده در پیش وخیم‌تر است. چون دیرتر از دو گروه معرفی‌شده به ناکافی‌بودن سواد مالی خود واقف می‌شوند. این گروه، همهٔ فرصت کسب دانش، مهارت و نگرش را یک‌جا از دست داده‌اند.
در برخی کشورها، بر اساس پژوهش‌های صورت‌گرفته به‌این نقصان در نظام آموزش خانواده و نظام رسمی آموزشی پی برده شده است. از این رو، از سوی نهادهای مختلف تلاش می‌شود به صورت‌های گوناگون دشواری ناشی از سواد مالی برطرف شود.
به‌طوری‌که تارنمای شبکهٔ خبری CNBC، در سال ۲۰۱۴ اعلام کرده است، جان هوپ برایان (John Hope Bryant) از کارآفرینان مالی در ایالات متحده، ۱۰۰۰ مرکز آموزش محلی جهت آموزش سواد مالی برای افراد فقیر تأسیس کرده است. این اقدام برایان که پروژهٔ ۵۱۱۷ نام گرفته است، از سوی دفتر حفاظت مالی مصرف‌کننده، انجمن بانکداران آمریکا، میزگرد خدمات مالی و… حمایت می‌شود.
در کانادا عمده‌ترین بانک‌های کشور در کنار فعالیت‌های متداول بانکی، خدمات آموزش مالی رایگان به عموم مردم ارائه می‌دهند. نهاد دولتی Prosper Canada در بیشتر نقاط کانادا مسئولیت آموزش سواد مالی را به‌عهده گرفته است. هر یک از نهادهای دولتی نظیر Momentum برای ترغیبِ دانش‌آموزان ۲ سال آخر دورهٔ متوسطهٔ دوم به فراگیری سواد مالی، به مدت ۹ ماه، ماهیانه مبلغی را به شرکت‌کنندگان در ۹ جلسهٔ درسی پرداخت می‌کند. جلسه‌های درسی عصرها برگزار می‌شود و کلاس‌ها همیشه با پذیرایی شام همراه است.
نمونه‌های فراوانی از اقدامات برشمرده در سطور پیش را می‌توان در کشورهای اروپایی مشاهده کرد. از همهٔ کوشش‌هایی که در این راه صورت می‌گیرد، می‌توان به نیاز آشکار به سواد مالی رسید.
با درک این ضرورت و با تجربهٔ عینی از حرکت‌هایی که در این زمینه صورت می‌گیرد، تصمیم گرفته شد برای ایجاد فرصت یادگیری سواد مالی در درون خانواده، درس‌هایی برای آموزش سواد مالی به کودکان سنین دورهٔ تحصیلی ابتدایی تألیف شود.
درس‌هایی که تدارک دیده شده‌اند، دارای چند جز هستند:
- اشاره
- اهداف عینی درس
- فعالیت‌هایی برای کودک
- آزمون
در همهٔ درس‌ها این ترکیب رعایت شده است. قسمت اشاره، مقدمه‌ای برای معرفی درس ارائه‌شده است. این قسمت، سرآغازی برای آمادگی والدین برای آموزشِ فرزندانشان است. اهداف عینی، به‌صورت ملموس انتظارات یادگیری از کودک را بیان می‌کند. قسمت فعالیت‌هایی برای کودک، شامل انواعی از فعالیت‌ها است. فعالیت‌ها به گونه‌ای است که کودک باید آن‌ها را به‌تنهایی انجام دهد، هرچند با والدینش نیز می‌تواند مشورت کند. بخشی به‌عنوانِ بخش آزمون هم برای آگاهی از میزان یادگیری کودک در نظر گرفته شده است.
نیاز است به والدین ارجمند یادآوری شود که تلاش کنند فعالیت‌های این مجموعه درس‌ها را به‌صورت منظم اجرا کنند و در عین حال شادی و ایجاد انگیزه را فراموش نکنند. شایسته است والدین این مجموعه را کلید ارتباط بین خود و فرزندان بدانند. از این طریق، والدین اطلاعات زیادی را از طرز تفکر فرزند/فرزندانشان به‌دست خواهند آورد که از نظر تربیتی بسیار ارزنده‌اند.
نشر این درس‌ها محصول حمایت سرکار خانم سیما غفارزاده است. امیدوارم خوانندگان با دادن بازخورد به رسانهٔ همیاری دربارهٔ درس‌های ارائه‌شده، زمینه را جهت تهیهٔ درس‌های سواد مالی برای نوجوانان فراهم بیاورند.
فهرست درس‌ها:
۱- تصمیم‌گیری مالی (تصمیم‌گیری برای پول‌خرج‌کردن)
۲- برنامه‌ریزی برای پول‌خرج‌کردن
۳- کسب پول
۴- پول چیست
۵- درآمد و برنامه ریزی برای خرج‌کردن
۶- مسئولیت‌پذیری پولی
۷- پس‌انداز و سرمایه‌گذاری
۸- خرید مقایسه‌ای
درس اول: تصمیم‌گیری مالی
(تصمیم‌گیری برای پول‌خرج‌کردن)
اشاره
از آغاز تولد، برای هر کودکی امکان انتخاب وجود دارد. اوایل تصمیم‌گیری با والدین است، ولی پیش از پایان سال اول زندگی، کودکان به‌قدری توانمند می‌شوند که بتوانند برخی انتخاب‌های ساده را انجام دهند. اگر به کودکان فرصت داده شود رأساً برای خودشان تصمیم بگیرند، در بزرگسالی کمتر با دشواریِ تصمیم‌گیری مواجه خواهند شد. والدین باید بکوشند به‌جای تصمیم‌گیری از جانب کودکان، به آنان فرصت دهند تا خودشان دست به تصمیم‌گیری بزنند. بهترین کار آن است که والدین نقش هدایت‌کننده، حمایت‌کننده، و نقد‌کنندهٔ مهربان را داشته باشند.
در این درس تلاش می‌شود تصمیم‌گیری مالی با نظر به تصمیم‌گیری پولی به کودکان آموزش داده شود. با هدایت کودکان در تصمیم‌گیری‌هایشان برای آنان فرصت تجربه‌کردن ایجاد می‌شود و آنان جرئت مورد نیاز برای انجام‌دادن کاری را به‌دست می‌آورند. باجرئت رشد‌کردن، آیندهٔ کودکان را روشن‌تر می‌کند. وقتی والدین در کنار کودکان باشند و از آنان در تصمیم‌گیری‌هایشان حمایت کنند، آنان حتی در سنین نوجوانی متکی‌به‌خود رفتار خواهند کرد. باجرئت‌بودن برای تصمیم‌گیری، به کودکان کمک می‌کند کنترل زندگی خود را به‌دست بگیرند و قدرتمندانه رفتار کنند. والدین باید بکوشند از نگرانی‌های خود بکاهند. برای این که کودکان این توانایی را دارند که بین دو چیز مثبت یکی را انتخاب کنند؛ انتخاب‌هایی که کمتر پیامد منفی داشته باشند. کودکان با بزرگ‌شدن و پیداکردنِ شناخت بیشتر نسبت به خود و جهان اطراف خود، و کسب دانش و مهارت توانا می‌شوند به‌جای انتخاب از بین دو گزینه، از میان چندین گزینه یکی را انتخاب کنند.
اهداف عینی درس
۱- به‌دست‌آوردن اعتماد به خود در تصمیم‌گیری
۲- تواناشدن برای انجام‌دادن تحلیل‌های ساده و استفاده از راه‌های جایگزین
۳- تمرین تصمیم‌گیری تحت هدایت والدین
فعالیت‌هایی برای کودک
۱-۱- خرید از مغازهٔ خواربار فروشی
فرزندتان را با خود به خواربارفروشی ببرید. به‌جای اینکه خودتان برای او خوراکی انتخاب کنید یا خوراکی‌های مختلفی را بخرید، به او اجازه بدهید از بین دو نوع خوراکی یکی را انتخاب کند. قیمت خوراکی‌ها را به او بگویید. به او بگویید اگر خوراکی ارزان‌تر را انتخاب کند، باقیماندهٔ پول را می‌تواند برای خرید در آینده ذخیره کند.
۱-۲- خرید از اسباب‌بازی‌فروشی
وقتی را برای بازی با فرزندتان در نظر بگیرید. فرض کنید برای خرید به اسباب‌بازی‌فروشی رفته‌اید. برخی اسباب‌بازی‌ها دارای تخفیف‌اند و بعضی دیگر تخفیف ندارند. به فرزندتان بگویید اگر اسباب‌بازی تخفیف‌دار را بخرد، مقداری از پولی را که دارد، می‌تواند برای خرید در آینده ذخیره کند و اگر اسباب‌بازی بدون تخفیف را انتخاب کند، پولی را نمی‌تواند برای خرید در آینده ذخیره کند. فرزندتان را در انتخاب یکی از دو گزینهٔ پیش رویش یاری کنید ( برای فعال‌تر اجرا کردن فعالیت شماره ۱-۲ می‌توانید از فرزندتان بخواهید مغازهٔ اسباب‌بازی‌فروشی‌ای را نقاشی کند. از او بخواهید در نقاشی‌اش قیمت اسباب‌بازی‌های مورد علاقه‌اش و سایر اسباب‌بازی‌ها را مشخص کند.).
جدول تصمیم‌گیری
[table id=9 /]
جدولی مانند جدول بالا را به فرزندتان نشان دهید. جدول را به او توضیح بدهید. در مورد انتخاب‌هایی که فرزندتان دارد با او صحبت کنید و امکان مقایسهٔ نتیجهٔ هر انتخاب را به او بدهید. به او بگویید او همیشه برای آیندهٔ خود و انتخاب‌هایی که می‌تواند داشته باشد، می‌تواند پول ذخیره کند. به او توضیح دهید که با ذخیره‌کردن و داشتن پشتوانه، به تعداد انتخاب‌های او در آینده اضافه می‌شود. پس از ارائهٔ توضیحات، از فرزندتان بخواهید بر اساس انتخاب خود در ستون «امکان ذخیره» یکی از خانه‌ها را علامت بزند.
آزمون
جواب درست هر سؤال را با گذاشتن علامت (√) مشخص کنید.
۱- آیا برای خرید خوراکی از مغازهٔ خواربارفروشی نیاز به پول هست؟
- آری خیر
۲- آیا برای خرید اسباب بازی نیاز به پول داری؟
- آری خیر
۳- آیا برای خرید از فروشگاه‌ها نیاز به پول هست؟
- آری خیر
۴- من ۱۰ دلار پول دارم، کدام‌یک از اسباب‌بازی‌های زیر را می‌توانم بخرم؟ اسباب‌بازی‌ای را که من می‌توانم بخرم رنگ بزن.
آشنایی با انواع پول
قسمت دوم این مطلب را در اینجا بخوانید
[…] آموزش سواد مالی به کودکان […]
[…] قبلی این مطلب را در اینجا […]