عبداله مصطفایی – ایران
سال گذشته خبر جالبی در سایت‌های محیط زیستی منتشر شد مبنی بر اینکه مسئولان ایالت کالیفرنیا با ورود آخرین بخش از ٩۶ میلیون توپ سیاه‌رنگ (با قطر ١٠ سانتی‌متر و شبیه توپ‌های پلاستیکی قدیمی فوتبال) به سدها و مخازن آب، از تبخیر حدود یک میلیارد لیتر آب جلوگیری کرده‌اند. لازم به ذکر است که ورود این توپ‌های سیاه‌رنگ (Shade Balls) از سال ٢٠٠٨ شروع شد و شهردار لس‌آنجلس با حضور در برنامهٔ تزریق آخرین محموله، به این برنامهٔ بزرگ پایان داد.
البته به‌کارگیری روش‌های مبتکرانه برای حفاظت از محیط زیست در این ایالت، موضوع جدیدی نیست و همه آمریکایی‌ها پذیرفته‌اند که این ایالت در مسائل زیست محیطی اعم از آلودگی‌های آب، هوا و خاک همواره یک گام جلوتر از دیگر ایالت‌ها حرکت می‌کند تا بتواند استانداردهای بالاتری را برای زندگی تأمین کند. بر اساس همین تلاش‌های مسئولان ایالتی است که این ایالت توانسته ضمن تحمل خشک‌سالی پنج ساله، به تولید محصولات کشاورزی خود ادامه دهد و آب شرب و صنعتی را نیز تأمین کند.
نباید از یاد برد که اجرای تمامی این برنامه‌ها نیازمند بودجه است؛ مثلاً قیمت هر یک از این توپ‌های استفاده‌شده برای جلوگیری از تبخیر آب، ٣۶ سنت است و درمجموع برای اجرای این طرح حدود ٣۵ میلیون دلار هزینه شده است؛ ولی با به‌کارگیری این روش نسبت به تکنیک‌های مشابه، حدود ٢۵٠ میلیون دلار صرفه‌جویی شده است. با یک محاسبهٔ سرانگشتی می‌توان دید که هر لیتر آب حاصل از برنامهٔ فوق، حدود سه و نیم سنت هزینه داشته است. تأمین این هزینه‌ها به‌نوعی گویای آن است که مردم و مسئولان ایالتی، به عمق فاجعه پی برده‌اند، ارزش آب را درک می‌کنند و حاضرند برنامه‌های مختلفی برای تأمین بودجه ترتیب دهند.
ایالت کالیفرنیا در چند سال گذشته تابستان‌های داغی را تجربه کرده است. این ایالت و ٣٩ میلیون نفر جمعیت آن، شاهد پنجمین خشک‌سالی‌اند و خشک‌ترین دورهٔ چهارساله را در تاریخ این ایالت می‌گذرانند که البته داغ‌ترین دوره نیز است. با وجود این، تمامی‌شاخص‌های این ایالت به جز میزان بارش، ارقام خوبی را نشان می‌دهند و می‌توان ادعا کرد این اعداد نه‌تنها خوبند بلکه ارقامی افسانه‌ای به‌شمار می‌روند. در سال ٢٠١۴ رشد اقتصادی این ایالت حدود ٢٧ درصد سریع‌تر از اقتصاد کل آمریکا بوده است و البته در دورهٔ خشک‌سالی نیز رشد این شاخص سریع‌تر از رشد اقتصاد کشور بود. کالیفرنیا توانسته است تمامی شغل‌های ازدست‌رفته در «رکود اقتصادی بزرگ» را جبران کرده و رکوردهای جدیدی درزمینهٔ استخدام و اشتغال بر جای گذارد. در سال گذشته حدود ۴۶٢ هزار شغل جدید ایجاد شده است که این به‌معنی ٩ هزار شغل در هر هفته است. این در حالی است که دیگر ایالت‌ها نتوانسته‌اند از این لحاظ، به گرد پای آن هم برسند. به علاوه، خشک‌سالی باعث مهاجرت تصاعدی مردم از این ایالت نیز نشده است و برعکس جمعیت آن افزایش یافته است. ضمناً این ایالت توانسته در مزارع خود بیش از نیمی از میوه و سبزیجات مورد نیاز کشور آمریکا را تولید کند و در عین خشک‌سالی، میزان اشتغال و درآمد حاصل از مزارع را نیز اندکی افزایش بدهد.
در کنار تمام اخبار نامناسب ناشی از خشک‌سالی در کالیفرنیا، باید متذکر شد که به مهم‌ترین قسمت داستان خشک‌سالی این ایالت توجه نشده است و آن این است که این ایالت توانسته به دلیل قابلیت‌های خود، بر خشک‌سالی غلبه کند. این قابلیت‌ها ناشی از آمادگی‌هایی بوده است که این ایالت در ٢٠ سال گذشته موفق به کسب آن‌ها شده است. همه می‌دانند که آیندهٔ آب برای همه مغشوش خواهد بود و این به محل زندگی اشخاص بستگی ندارد و در ماه بعد یا فصل بعد، بالاخره بحران کم‌آبی دامن همه را خواهد گرفت. می‌توان دید در مناطقی که قبلاً هیچ‌گونه نگرانی‌ای برای آب وجود نداشته است، مردم هم‌اکنون عدم امنیت آب را احساس می‌کنند. آنچه تابستان داغ ٢٠١۵ در ایالت کالیفرنیا نشان داد، این است که: ما می‌دانیم چه باید انجام دهیم، پس فقط باید انجام دهیم و منتظر آینده نمانیم.
آقای «کانن» فردی است که شش نسل او در درهٔ مرکزی کالیفرنیا مشغول کشت گوجه‌فرنگی، پنبه، هندوانه و گندم در چهارهزار هکتار از زمین‌های اجداد خود به نام «هنری میلر» بوده‌اند. «میلر» گله‌داری بوده که به «سلطان گله‌دارها» شهرت داشته است. او در سال ١٩٩٨ برای کار به مزرعهٔ خانوادگی خود بازگشت و کم‌کم مشغول کشاورزی شد. او در ١٠ سال گذشته، حدود ١٠ میلیون دلار برای ایجاد تأسیسات آبیاری قطره‌ای در نیمی از زمین‌های خود صرف کرده است. او با توزیع شلنگ‌های ویژهٔ این نوع آبیاری در مزارع خود، باعث شده است که آب دقیقاً به جایی ریخته شود که گیاه از آن سر بیرون آورده است و با این کار، نسبت به آبیاری سنتی، حدود ٣۵ درصد، آب کمتر مصرف می‌کند، به‌علاوه گوجه‌فرنگی بیشتری نیز تولید می‌کند، به بیان دقیق‌تر، حدود ٧٠ درصد محصول بیشتر به‌دست می‌آورد. او در فعالیت در این زمینه، تنها نیست و قسمتی از یک برنامهٔ بزرگ به‌شمار می‌رود. از دههٔ ١٩٨٠ به بعد، مساحت زمین‌هایی که آبیاری قطره‌ای یا آبیاری میکرو داشته‌اند از رقم صفر به رقم یک میلیون و ٢٠٠ هزار هکتار رسیده است که به‌معنی پوشش ٣٩ درصدی زمین‌های آبیاری‌شدهٔ این ایالت است. باید توجه داشت که در روش آبیاری غرقابی (سنتی)، برخلاف مصرف بیشتر آب، محصول کمتری تولید می‌شود و بر این اساس، مساحت این زمین‌ها از دو و نیم میلیون هکتار به یک و نیم میلیون هکتار رسیده است. البته مناطق شهری کالیفرنیا نیز در حال تغییر وضعیت‌ا‌ند. ناحیهٔ شرق لس‌آنجلس از روش‌های پیشرو در مصرف آب بهره می‌برد. شرکت آب و فاضلاب این ناحیه باید آب مورد نیاز حدود یک میلیون نفر را تأمین کند. این شرکت برنامه‌های وسیعی برای بازیافت آب دارد؛ به نحوی که روزانه ٢٠٠ میلیون لیتر فاضلاب را تصفیه می‌کند و برای استفاده در مزارع، صنایع، خشک‌شویی‌های صنعتی و نیز برای تزریق به آب‌های زیرزمینی در اختیار شهروندان قرار می‌دهد. هرچند این ناحیه از اقیانوس آرام دور است، ولی این شرکت از روش‌های شیرین‌کردن آب نیز استفاده می‌کند. این روش برای آبخوان‌هایی استفاده می‌شود که به‌وسیلهٔ جامعهٔ شهری یا کشاورزان آلوده شده‌اند و باید از فرایندهای شیرین‌سازی برای حذف مواد شیمیایی خطرناک و املاح آن‌ها استفاده شود تا بتوان روزانه حدود ١٣٠ میلیون لیتر آب را تا حد مناسبی تصفیه کرد. روش‌های به‌کار گرفته‌شده از سوی این شرکت آب و فاضلاب باعث شده بدون نیاز به منابع جدید، آب مورد نیاز تأمین شود و همچنین نشانگر تلاش‌های انجام‌شده برای «نداشتن وابستگی» در زمینهٔ آب در کالیفرنیای جنوبی است. وضعیت آب در کالیفرنیا، الاکلنگی است؛ یعنی بیشترین آب در مناطق شمالی این ایالت وجود دارد، ولی اکثر جمعیت در مناطق جنوبی زندگی می‌کنند و این آب باید به دست آن‌ها برسد. پیشرفت امور در منطقهٔ کالیفرنیای جنوبی بسیار حیرت‌آور است. شرکت آب و فاضلاب منطقهٔ کالیفرنیای جنوبی، وظیفهٔ تأمین آب ١٩ میلیون نفر ساکن در شش ناحیهٔ این منطقه را برعهده دارد. مصرف آب در این منطقه نسبت به ٢۵ سال پیش، کاهش یافته است، ولی جمعیت کنونی آن حدود چهارمیلیون نفر بیش از جمعیت ٢۵سال پیش است. این کاهش مصرف چیزی حدود چهارمیلیارد لیتر آب در روز است که می‌تواند تمامی آب مورد نیاز شهری مانند نیویورک را تأمین کند. این مقدار صرفه‌جویی در مصرف آب، پیروزی بزرگی است. البته نباید فراموش کرد این قابلیت‌های کالیفرنیا نیز شکننده خواهد بود و اگر شرایط بهبود نیابد، نخواهد توانست بیش از دو سال دیگر به این وضعیت ادامه دهد و شاید نتواند حتی یک سال دیگر را نیز تاب آورد. در اینجا باید متذکر شد هدف از بیان توانمندی‌های این ایالت در مقابله با خشک‌سالی، کم‌اهمیت جلوه‌دادن خسارت‌های این فاجعه نیست؛ مثلاً آتش‌سوزی‌های امسال که در آن یک آتش‌نشان نیز جان باخت، نسبت به سال گذشته، جنگل‌های وسیع‌تری را شامل شد و خانه‌های زیادتری را تخریب کرد. در شهر پورترویل شرقی که در مرکز ایالت واقع است، از یک سال قبل چاه‌های آب آشامیدنی کم‌کم خشک می‌شوند و اغلب ساکنان از بطری آب بسته‌بندی یا آب‌های توزیع‌شده در ایستگاه‌های آتش‌نشانی استفاده می‌کنند، ولی این پدیده باعث شده که شیرهای آب در آشپزخانه‌ها، توالت‌ها و دوش‌های حمام خشک باشند و این به معنی محرومیت شدید در ایالتی بسیار ثروتمند است.
حال سؤال این است که ما از این وضعیت آب در کالیفرنیا چه درس‌هایی می‌آموزیم؟
اولین درس به ٢٠ سال قبل بازمی‌گردد که شهرها برنامه‌های صرفه‌جویی راه‌اندازی کردند که باعث تغییر نگرش به موضوع آب و مصارف آن شد. این برنامه‌ها نشان داد شهروندان بایستی به تمامی منابع آب اعم از آب باران، آب موجود در مخازن، آب زیرزمینی و فاضلاب به عنوان آب واحد نگاه کنند و نباید خیال کنند که این آب، فاضلاب است و دیگری آب حاصل از سیل که در جوی‌ها روان است. تنها در این صورت است که می‌توان با تصفیه یا استفادهٔ مجدد از آب‌هایی که در اختیار است، نیاز خود به آب را برطرف کرد؛ مثلاً باید توجه داشت شهری مانند لس‌آنجلس که خودش تشنهٔ آب است، نباید آب حاصل از رواناب‌ها و سیل را راهی اقیانوس کند و باید به‌هر نحو ممکن آن را ذخیره کرد. به‌علاوه مسئولان نباید اجازه دهند هیچ یک از مشترکان، بدون کنتور از آب استفاده کنند چون اولاً این مشترکان از مصرف خود بی‌اطلاع‌اند و ثانیاً در صورت تمایل به صرفه‌جویی نیز از نتیجهٔ اقدامات خود آگاه نخواهند شد. درس دیگر آن است که باید از موضوع «نبود امنیت آبی» برای ایجاد شرایط متضاد بهره جست. یعنی بروز خشک‌سالی فرصت ایجاد تغییر در بسیاری از مسائل را فراهم می‌کند، چون اگر این خشک‌سالی وجود نداشت، این شوک ناشی از احساس آسیب‌پذیربودن در مردم و مسئولان به وجود نمی‌آمد و تغییری رخ نمی‌داد. پاییز گذشته مسئولان ایالتی، سلسله قوانینی برای آب‌های زیرزمینی ایالت کالیفرنیا تصویب کردند که می‌تواند کالیفرنیا را از یک ایالت بی‌قانون به یک مدل مناسب برای دیگر ایالت‌ها تبدیل کند. این قوانین گویای آن است که افراد نمی‌توانند بیش از مقادیر آبی که به آبخوان‌ها تزریق می‌شود، برداشت کنند. این قوانین به قدری مبتکرانه نوشته شده است، که می‌تواند مصرف آب در کل ایالت را تحت‌الشعاع قرار دهد و در صورت تمایل بقیهٔ ایالت‌ها، می‌تواند پاسخگوی کل کشور هم باشد. با این قوانین می‌توان روش‌های جدیدی را به‌کار گرفت تا آب باران را به درون آبخوان‌های مهم تزریق کرد. در این ارتباط و در یک حرکت آینده‌نگرانه، سانفرانسیسکو مقرراتی را وضع کرده است که ساختمان‌های بزرگ و مجتمع‌ها را موظف می‌کند فاضلاب‌های خود را در همان محل تصفیه کرده و از آن آب برای استفادهٔ مجدد بهره برداری کنند و این شهر از بابت اقدام برای این امر، مقام «اولین شهر در آمریکا» را داراست.
در ماه می ٢٠١۵، شرکت آب و فاضلاب کالیفرنیای جنوبی تصمیم گرفت از موضوع خشک‌سالی برای تغییر دیدگاه مردم درباره چمن کاری استفاده کند. در این برنامه بیان شد به مشترکانی که چمن‌کاری ساختمان‌های خود را به محیط‌های بدون مصرف آب تبدیل کنند، تخفیفات گسترده‌ای تعلق می‌گیرد. لاس‌وگاس از سال ١٩٩٩ تاکنون با اجرای برنامه‌ای به نام «پول در ازای چمن»، توانسته است چیزی حدود ١۶میلیون مترمربع از چمنزارهای خود را به مناظر دیگری تبدیل کند. در منطقهٔ کالیفرنیای جنوبی بودجه‌ای ٣۴٠ میلیون دلاری به این برنامه اختصاص یافت. نتایج حاصل از آن، موجب حیرت مدیران آب هم شد چون در این منطقه، مساحت چمنزارهایی معادل کل مساحت چمنزارهای حذف‌شدهٔ لاس‌وگاس (طیِ ١۶ سال)، تنها در پنج هفته تغییر وضعیت داده و به مناظر دیگری تبدیل شد. به‌نظر می‌رسد زمان آن فرا رسیده است که هر شخص در سراسر جهان از خود سؤال کند که، من برای حفاظت از منابع آب چه کاری می‌توانم انجام دهم، و آن کارها را انجام دهد و منتظر دیگران و یا آینده ننشیند.
