قسمت قبلی این مطلب را اینجا بخوانید
دکتر امین حسنی – ونکوور
تشخیص و درمان تنبلی چشم
نکتهٔ اصلی در پیشگیری از این عارضه تشخیص به‌موقعِ آن است. تنبلی چشم یا آمبلیوپی (Amblyopia) هرچه زودتر تشخیص داده و درمان شود، اثرات منفی و زیان‌بار آن روی سیستم بینایی کمتر و در نتیجه دید بهتر خواهد بود.
بهترین راه تشخیص، مراجعه به اپتومتریست یا چشم‌پزشک در سنین قبل از ۴ سالگی است.
درمان تنبلی چشم
اساس و پایهٔ درمان بر تأمین دیدی خوب و واضح برای کودک است. درمان تنبلی بر اساس نوع تنبلی تعیین می‌شود. اگر تنبلی ناشی از انحراف چشم است، انحراف چشم باید اصلاح شود و اگر تاری دید به‌خاطر بیماری‌های چشم، مانند آب مروارید مادرزادی یا افتادگی پلک است، با جراحی به‌موقع باید این مشکلات برطرف شوند.
نکتهٔ اصلی در درمان تنبلی چشم همان‌طوری که قبلاً هم اشاره شد، تشخیص و اقدام سریع و زودهنگام است. راه‌های درمان تنبلی چشم:
۱- استفاده از عینک
هر نوع ضعف بینایی را باید با عینک اصلاح کرد. در بسیاری از موارد اگر تنبلی چشم ناشی از ضعف دید یا اختلاف شمارهٔ دو چشم باشد، اگر زود تشخیص داده شود، با استفادهٔ مرتب و مداوم عینک برطرف می‌شود و ممکن است کودک نیاز به بستن چشم پیدا نکند.
۲- بستن چشم
اما در مواردی، برطرف‌کردن مشکلات بینایی و اصلاح دید با عینک به تنهایی برای بهبود تنبلی چشم کافی نیست و لازم است با بستن چشمِ قوی‌تر کودک، چشم تنبل را به کارکردن بیشتر وادار کنیم و این کار هرچه زودتر انجام شود، نتیجهٔ بهتری می‌دهد. بستن چشم قوی‌تر هنوز هم متداول‌ترین روش درمان تنبلی چشم است، اما بزرگ‌ترین مشکل آن عدم همکاری کودک است.
بستن چشم قوی‌تر باعث می‌شود تا با تحریک چشم ضعیف‌تر از طریق وادارکردن آن به کارِ بیشتر، آن قسمت از مغز که مربوط به بینایی چشم تنبل است بهتر و به‌طور کامل‌تر رشد و تکامل پیدا کند. بستن چشم ممکن است بسته به درجهٔ تنبلی و پیشرفت درمان، هفته‌ها یا ماه‌ها ادامه پیدا کند.
بسیاری از کودکان در ابتدا با بدخلقی در مقابل بستن چشم مقاومت می‌کنند و اجازهٔ بستن نمی‌دهند. برای موفقیت نیاز به همکاری و پشتکار و تشویق از طرف والدین، اطرافیان و معلم است، و معمولاً کودکان بعد از مدتی مقاومت، به بستن رضایت می‌دهند. گاهی هم می‌توان با دادن پاداش و جایزه به کودک برای بستن چشم، برای مدت زمان پیش‌بینی‌شده، او را تشویق کرد.
مدت زمان بستن بستگی به شدت تنبلی دارد ولی امروزه برخلاف قدیم به‌ندرت از بستن تمام روز استفاده می‌شود و ثابت شده است که بستن کوتاه مدت ۲ ساعت در روز به اندازهٔ بستن ۶ ساعت در روز مؤثر است. میزان و مدت زمان بستن را پزشک معالج تعیین می‌کند.
آیا راه دیگری غیر از بستن برای درمان تنبلی چشم وجود دارد؟
۳- استفاده از قطره برای تارکردن چشم خوب
گاهی کودکان در مقابل بستن مقاومت می‌کنند. در این موارد باید از راه‌های دیگری مانند ریختن قطره آتروپین در چشم قوی‌تر و تارکردن آن استفاده کرد. این قطره به‌صورت روزی یک بار، یک قطره یا فقط آخر هفته‌ها، یک قطره در چشم قوی‌تر ریخته می‌شود و چشم خوب کودک را تار می‌کند، در نتیجه کودک مجبور می‌شود تا از چشم تنبل استفاده کند. از عوارض درمان با قطره، برافروختگی صورت، حساسیت به نور و گاهی تپش قلب است.
در صورت قطع درمان با هر کدام از روش‌های فوق تا قبل از ۹ سالگی، احتمال بازگشت تنبلی وجود دارد. در صورت بهبودی تا پایان ۹ سالگی که رشد آن قسمت از مغز که مربوط به بینایی است کامل می‌شود، باید معاینات و پیگیری‌های منظم ادامه پیدا کند، چون تا زمانی که تکامل قسمت بینایی مغز به پایان نرسیده، امکان برگشت تنبلی وجود دارد.
و اما کلام آخر: معاینه چشم کودکان باید حتماً قبل از سن ۴ سالگی انجام شود. در مواردی که سابقهٔ تنبلی چشم، انحراف چشم یا بیماری‌های چشمی در خانواده وجود دارد، معاینهٔ چشم کودکان باید خیلی زودتر از این سن و در دوران نوزادی و شیرخوارگی انجام شود.
Photos by: Ohio Amblyope
