گرمایش زمین و نقش دامداری در آن

تالین ساهاکیان – آلمان

تا همین چند سال پیش هر سال فقط در چند مقالهٔ علمی به موضوع «گرمایش زمین» و نقش انسان مدرن در به‌وجودآمدن و شتاب‌دادن به آن پرداخته می‌شد. برای بسیاری از مردم و حتی سیاستمداران و سیاست‌گذاران، موضوع ذوب‌‌شدن قطب شمال، سیل‌ها، زلزله‌ها، خشکسالی‌‌ها و غیره بسیار تخیلی‌تر از آن به نظر می‌رسید که جدی گرفته شود ولی در چند سال گذشته، آمار و تحقیقات به روشنی نشان داده‌اند که انسان مدرن با تولید گازهای گلخانه‌ای بیشتر در جو، زمین را گرم‌تر و گرم‌تر کرده و ساکنان زمین و از جمله خودش را در معرض نابودی قرار داده است.  دانشمندان حتی برخی از بلایای طبیعی زمان حاضر مانند سیل‌ها، زلزله‌‌ها و آتش‌سوزی‌ها را نتیجهٔ مستقیم یا غیرمستقیم گرمایش زمین می‌دانند.

زنگ خطر به صدا در آمده است. سیاستمداران و دولت‌ها باید کاری کنند یا تظاهر کنند که دارند کاری می‌کنند. برای همین است که هر سال  کنفرانس‌های بین‌المللی بیشتری در زمینهٔ کاهش اثر گرمایش زمین برگزار می‌شود. بیشترین تمرکز این کنفرانس‌‌ها بر روی جایگزین‌کردن سوخت‌های فسیلی با انرژی بازگشت‌پذیر مانند انرژی خورشیدی، بادی و غیره است، که البته موضوع بسیار مهمی‌ست و پرداختن به آن لازم و ضروری، ولی آن‌چه باعث نگرانی است اینکه سیاستمداران و دولت‌‌ها چشم خود را بر روی مسائل مهم دیگر که حتی اولویت بیشتری نسبت به سوخت‌های فسیلی دارند، بسته‌اند:

• کنترل جمعیت روزافزون بشر
• بهینه‌کردن الگوهای مصرف با خودداری از اسراف و خودداری از افراط در مصرف‌گرایی

نقش جمعیت بشر بر گرمایش زمین

در سال ۱۸۰۰ یعنی فقط دو قرن پیش، جمعیت بشر روی کرهٔ زمین فقط یک‌میلیارد نفر و در سال ۱۹۰۰ حدود ۱٫۵ میلیارد نفر بود. در حال حاضر، جمعیت بشر روی کرهٔ زمین، حدود ۷٫۴ میلیارد نفر است، یعنی فقط در طول یک قرن، جمعیت بشر روی کرهٔ زمین ۵ برابر افزایش پیدا کرده است. از طرف دیگر، میزان مصرف و همچنین آلودگی ایجادشده توسط بشر مدرن چند برابر نیاکانش است. آنچه مسلم است بشر امروز دیگر نمی‌تواند از پیشرفت‌های موجود در زمینهٔ تکنولوژی و صنعت چشم‌پوشی کند و برگشت به زندگی چند صد سال پیش نه منطقی است و نه امکان‌پذیر. بدیهی است که مؤثرترین کار برای جلوگیری از روند روزافزون ویرانیِ کرهٔ زمین و از جمله جلوگیری از گرمایش زمین، اعمال سیاست‌های درست توسط دولت‌‌ها برای آگاهی‌رسانی به مردم و تشویق آن‌ها به داشتن فرزند کمتر است؛ کاری که در حال حاضر کمتر دولتی انجام می‌دهد و حتی هنوز هم سیاست برخی از کشورها، تشویق مردم برای داشتن فرزندان بیشتر است.

بهینه‌کردن الگوهای مصرف

بهینه‌کردن الگوهای مصرف، شامل موارد زیادی می‌شود. مهمترین این موارد عبارتند از:

• جلوگیری از هدردادن انرژی و مصرف‌گرایی بی‌رویه
• استفاده از انرژی‌های برگشت‌پذیر به‌جای استفاده از سوخت‌های فسیلی

به نظر می‌رسد پرداختن به مورد اول از حوزهٔ منافع و حوصلهٔ سیاستمداران و دولت‌هایی که قرار است تنها چند سال زمام امور را بر عهده داشته باشند و نتایج برنامه‌هایشان بیشتر با شاخص‌های کوتاه‌مدت اقتصادی بررسی می‌شود تا بر اساس نتایج درازمدت زیست‌محیطی، خارج باشد. از این روست که بیشتر تمرکز این گروه بر روی جایگزین‌کردن سوخت‌‌ها و یا بدتر از آن، تظاهر به تلاش برای جایگزین‌کردن این سوخت‌هاست.

مصرف (مخصوصاً مصرف زیاد) محصولات حیوانی یکی از الگوهای مصرفی است که زمین را گرم و گرم‌تر می‌کند ولی کمتر دولت یا سیاستمداری حاضر است به طور جدی کاری در برابر آن انجام دهد.

نقش دامداری در گرمایش زمین

هر سال حدود ۶۰ میلیارد حیوان برای غذا پرورش داده و کشته می‌شوند (بدون احتساب ماهی‌‌ها و حیوانات دریایی). دامداری، از چند طریق به گرمایش زمین شتاب بیشتری می‌دهد [منبع]

• تولید گاز متان
  حیوانات پرورشی و مخصوصاً گاو‌ها گاز متان زیادی آزاد می‌کنند. یکی از گازهای گلخانه‌ای که اثر تخریبی آن به‌مراتب بالاتر از دی‌اکسیدکربن است، گاز متان می‌باشد. اثر گرمایشی گاز متان در یک دورهٔ بیست‌ساله، ۷۲ برابر گاز دی‌اکسیدکربن است. ۳۷ درصد گاز متان آزاد شده توسط بشر در جو، حاصل دامداری است.

• تولید منوکسید دی نیتروژن
  در دامداری صنعتی حیوانات در علفزار‌ها نمی‌چرند. برای آنکه آن‌ها در کمترین زمان ممکن به بیشترین بهره‌وری از نظر تولید شیر، گوشت و تخم‌مرغ برسند، به آن‌ها سویا و غلات (معمولاً ذرت) خورانده می‌شود. برای تولید این محصولات کشاورزی که معمولاً از نظر ژنتیکی هم تغییر داده شده‌اند، از کود‌ها و سموم شیمیایی استفاده می‌شود که سببِ به‌وجودآمدن گاز منوکسید دی نیتروژن در جو می‌شود. این گاز، یکی دیگر از گازهای گلخانه‌ای است که اثر تخریبی آن حتی از گاز متان هم بیشترست. اثر گرمایشی این گاز در جو، ۲۰۰ برابر گاز دی‌اکسید کربن است. دامداری، مسئول تولید ۶۵ درصد گاز منوکسید دی نیتروژن تولیدشده توسط بشر است. شاید گروهی فکر کنند اگر دامداری نباشد، نیاز به کشاورزی بیشتر خواهد شد و گاز منوکسید دی نیتروژن بیشتری در جو آزاد خواهد شد. نه، درست برعکس. توجه کنید برای تولید یک کیلوگرم گوشت گاو، ۱۰ کیلوگرم غلات و سویا یا در بهترین حالت، برای تولید یک کیلوگرم گوشت مرغ، ۲ کیلوگرم غلات و سویا به حیوانات خورانده می‌شود. اگر تمام محصولات کشاورزی به مصرف مستقیم انسان‌‌ها برسد، نیاز به کشاورزی و در نتیجه نیاز به کود‌ها و سموم شیمیایی بسیار کمتر خواهد شد. همچنین، ممکن است گروهی فکر کنند که رو آوردن به دامداری سنّتی بتواند لااقل این قسمت از قضیه را حل کند ولی این هم درست نیست. توجه کنید که با حذف سویا و غلات از غذای حیوانات، آن‌ها به زمان بیشتری برای رسیدن به وزن و بهره‌وری نیاز دارند و در این صورت، تعداد حیوانات پرورشی باید خیلی بیشتر از چیزی باشد که در حال حاضر است. با افزایش تعداد حیوانات پرورشی، تأثیرات تخریبی دامداری باز هم افزایش خواهد یافت.
• نابودی جنگل‌‌ها و تالاب‌ها
  دامداری، یکی از عوامل اصلی نابودی جنگل‌‌ها و تالاب‌هاست. جنگل‌‌ها نابود می‌شوند تا به کشتزار برای غذای دام‌‌ها یا چراگاه دام‌‌ها تبدیل شوند. همچنین، دامداری با آلوده‌کردن آب و خاک به‌طور غیرمستقیم سبب نابودی جنگل‌‌ها می‌شود (برای اطلاعات بیشتر به مقالات قبلی مراجعه کنید). نابودی جنگل‌‌ها و تالاب‌‌ها به گرمایش زمین شتاب بیشتری می‌دهد.

میزان تأثیر دامداری بر گرمایش زمین

اندازه‌گیری تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم صنایع مختلف بر گرمایش زمین  کار بسیار پیچیده‌ای است و فاکتورهای زیادی در آن نقش بازی می‌کنند.  

در سال ۲۰۰۶، بخش غذا و کشاورزی سازمان ملل ‎(Food and Agriculture Organization of the United Nations)‎، در مقاله‌ای اعلام کرد دامداری مسئول تولید ۱۸ درصد کل گازهای گلخانه‌ای تولید شده توسط بشر است [منبع] و به عبارت دیگر، نقش دامداری در گرمایش زمین از نقش حمل‌ونقل (مجموع حمل‌ونقل زمینی، دریایی و هوایی) که مسئول تولید ۱۳ درصد گازهای گلخانه‌ای است، بیشترست.

در سال ۲۰۰۹، سازمان نظارت جهانی با انتقاد از روش‌های محاسباتی سازمان فائو و با لحاظ‌ کردن فاکتورهای بیشتر و دقیق‌تر، اعلام کرد نقش دامداری بسیار بدتر از چیزی است که فائو اعلام کرده است. این سازمان اعلام کرد دامداری مسئول تولید ۵۱ درصد گازهای گلخانه‌ای تولیدشده توسط بشر است [منبع].

نتیجه‌گیری

در صورت درست‌بودن محاسبهٔ سازمان نظارت جهانی، اگر از امروز به فردا همهٔ مردم گیاه‌خوار شوند، نصف معضل گرمایش زمین خودبه‌خود حل می‌شود. حتی اگر محاسبهٔ سازمان فائو را مدّ نظر داشته باشیم، در مقایسه با استفادهٔ کمتر از وسائل نقلیه، چشم‌پوشی از هر وعدهٔ غذای گوشتی یا لبنی، می‌تواند تاثیر بیشتری در کاهش گرمایش زمین داشته باشد. با این وجود شوربختانه کمتر دولت یا سیاستمداری حاضر است با دست‌گذاشتن روی عادت‌ دیرینهٔ مردم و تمایل آن‌ها به مصرف محصولات حیوانی و همچنین درافتادن با صنعت غول‌پیکر و قدرتمندی مانند دامداری یا ضعیف‌کردن آن، خود را نامحبوب کند ولی ما به عنوان مصرف‌کنندگان بزرگ‌ترین نقش را در پایین‌آوردن تب زمین بازی می‌کنیم. همهٔ ما به آسانی می‌توانیم با تغییر الگوهای مصرف خود روند گرمایش را تغییر دهیم. در کنار رعایت سایر موارد، مهم‌ترین مسئله یعنی چشم‌پوشی از محصولات حیوانی را فراموش نکنیم و همچنین، فراموش نکنیم جلوگیری از گرمایش زمین تنها یکی از ده‌ها دلیل برای این چشم‌پوشی است.