گزارشی از مراسم سومین سالگرد آغاز به‌کار کانون زنان یاران در ونکوور
راشین مختاری – ونکوور
عکس‌ها از بشرا نکوقدیرلی
پانزده مارس امسال در یک روز بارانی، به‌مناسبت هم‌زمانی سالگرد آغازبه‌کار کانون زنان یاران و روز جهانی زن، مراسمی در سالن دانشگاه یوبی‌سی شعبهٔ رابسون اسکوئر برگزار شد. برگزارکنندگان، از ماه‌ها قبل برای این رویداد برنامه‌ریزی کرده بودند و در این مراسم، خانم دکتر نیره توحیدی، از آمریکا دعوت شده بود تا برای مدعوین سخنرانی کند. خانم توحیدی استاد مدعو دپارتمان مطالعات زنان و جنسیت و مدیر مطالعات خاورمیانه و اسلام‌شناسی در دانشگاه ایالتی کالیفرنیاست و در جامعهٔ آکادمیک شخصیتی شناخته‌شده در این رشته به شمار می‌آید. ایشان علی‌رغم کسالت، سختی راه را پذیرفته و تنها به‌خاطر حضور در این مراسم، به ونکوور آمده بود.
تعدادی از اعضای کانون و هیئت‌مدیره به‌طور داوطلبانه در نظم و اجرای برنامه کمک کردند و برنامه طبق زمان‌بندی آغاز شد. اجرای برنامه به‌عهدهٔ خانم مریم طاهری بود که با صدایی رسا و تسلط کامل این امر مهم را انجام داد و به‌دعوت خانم مجری، یکی از اعضای هیئت مدیره، سهیلا طبایی، کانون زنان یاران را معرفی کرد و توضیحی مختصر دربارهٔ تاریخچه و اهداف این کانون بیان کرد.
سپس هنرمند جوان صبا جمالی چند قطعه موسیقی زیبا با ساز خوش‌صدای قانون نواخت. اجرای بسیار خوب این نوازنده که به‌مدت ده سال عضو گروه رستاک بود، با تشویق مدعوین همراه شد.
پس از پایان این بخش، از خانم دکتر توحیدی دعوت شد تا سخنرانی خود را آغاز کند. استاد مدعو دانشگاه هاروارد (۱۹۹۴-۹۵) و پژوهشگر مدعو دانشگاه استنفورد (۱۹۹۵-۹۶) در ابتدا علت قبول این دعوت را خوشحالی از وجود نهادهای مدنی در داخل و خارج از کشور و حمایت از چنین نهادهایی اعلام کرد. با توجه به این مهم، از همهٔ شرکت‌کنندگان در این مراسم دعوت کرد که از کانون زنان یاران حمایت کنند و با تشویق و همیاری با این نهاد مدنی، راه را برای ادامهٔ فعالیت این کانون هموارتر کنند.
دکتر توحیدی سخنرانی خود را با طرح یک سؤال آغاز کرد: «چرا مسئلهٔ زنان محدود به زنان نمی‌شود؟»
وی برای تشریح این مسئله، به تأثیرات مخرب محرومیت‌ها و انواع خشونت‌ها ازجمله آزارهای جنسیتی و اجتماعی نسبت به زنان در کل جامعه پرداخت و خاطرنشان کرد که یکی از معیارهای مهم سنجش و پیشرفت یک جامعه، وضعیت زنان آن جامعه است. زنان وقتی آزاد و خلاق باشند، گویی جامعه آزاد و خلاق است. در پژوهش‌ها ثابت شده است که توسعهٔ یک جامعه در همهٔ سطوح به ثمر نمی‌رسد، مگر آنکه زنان آن جامعه در موقعیتی همگون و درحالِ‌توسعه قرار داشته باشند.
دکتر توحیدی که افتخار دریافت لوح الِنور روزولت در سال ۲۰۱۷ را در کارنامهٔ خود دارد، بخشی از سخنرانی خود را به توصیف و تفسیر شعار «زن، زندگی، آزادی» اختصاص داد. وی گفت: «این شعار، شادی‌بخش و احیاکننده است، باید قدرش را بدانیم و عمق معنای آن را درک کنیم. بعضی‌ها تصور کردند که در این شعار، نقش مردان خالی است و حتی پیشنهاد کردند که بخش دوم این شعار باید «مرد، میهن، آبادی» باشد. اما این، نوعی خلط مطلب است و نشان می‌دهد معنای واقعی شعار «زن، زندگی، آزادی»، درست درک نشده است. وقتی این بخش دوم اضافه می‌شود، در واقع در مسیر تداوم‌بخشیدن به سنت تقسیم وظایف به‌شکل جنسیتی قرار می‌گیریم؛ گویی میهن و آبادانی را به مردان می‌سپاریم و زندگی و آزادی را به زنان… درست مثل تعارف‌های مصطلحی که در فرهنگ ما وجود دارد، مانند بهشت زیر پای مادران است.»
دکتر توحیدی در ادامهٔ سخنانش افزود: «قدر این شعار را باید بیشتر بدانیم چرا که این شعار به‌قول مایکل هارت، حتی از شعار مشهور انقلاب فرانسه «آزادی، برابری، برادری» پیشروتر است و این رنسانسی است که با جنبش زنان ایرانی آغاز شده است. اگر پایهٔ آزادی‌خواهی را زن قرار دهیم، درست مانند مَثَل قدیمی چون صد آمد، نود هم پیش شماست، زن همان صداست که وسعت و عمق حقوق بشر را می‌سازد.
در این جنبش، مردم متوجه شدند که چه رابطهٔ ظریفی میان تعرض به زنان و بی‌اعتنایی به خودمختاری کل ملت، ازجمله بی‌حرمت‌شدن مردان وجود دارد. وقتی زنی مورد حملهٔ سرکوبگران قرار می‌گیرد، برای برادر یا همسر او دو راه بیشتر نمی‌ماند: اگر کاری نکند، عملاً در سمت سرکوبگران قرار می‌گیرد و اگر از زن دفاع کند، به‌نوعی در مسیر این جنبش قرار گرفته است. به‌همین دلیل است که در حوادث جنبش مهسا، تعداد کشته‌شدگان مردان بیش از دو برابر زنان است و این خود همراهی و همدلی مردم بدون نگاه جنسیتی به این جنبش را نشان می‌دهد. این امر همچنین نشانهٔ یک تحول مهم در ذهنیت بسیاری از مردان ایران است که دیگر برخلاف ایدئولوژی فقهای حاکم، زن را به یک موجود صرفاً جنسی تقلیل ندهند، بلکه به زن به‌مثابهٔ یک انسان کامل و شهروندی با حرمت و حقوق مساوی با مردان احترام بگذارند.
این مسئله به‌معنای واقعی نشان می‌دهد که رنسانسی در راه است و پرچم آن در دست زنان است. در گذشته تصورات غلطی در مورد زنان حتی در میان روشنفکران انقلابی وجود داشت. اگر کمی عقب‌تر برگردیم، حتی در دوران پهلوی اول و دوم که تلاش شد جامعه به‌سمت مدرن‌شدن پیش برود و موقعیت زنان بهبود یابد، باز می‌بینیم که مرزها و خط قرمزهایی وجود داشته که هیچ‌گاه از آن عدول نکرده‌اند. در دوران پهلوی اول، وقتی رضاشاه تلاش می‌کند نظام خود را به‌روز نماید و موقعیت‌های تازه‌ای برای زنان فراهم کند، باز می‌بینیم که وارد مقولهٔ تغییر در قوانین احوال شخصیه و قانون خانواده نمی‌شود. بلکه عرصهٔ خانواده و اموری مثل ازدواج، چندهمسری، طلاق، حضانت کودکان، و ارث بر مبنای شریعت تدوین می‌شود. از همین رو، مردسالاری در بسیاری از حوزه‌ها بدون تغییر می‌ماند. حتی در دوران پهلوی دوم هم علی‌رغم تمام تبلیغات، شاه در مصاحبه‌ای با اوریانا فالاچی و باربارا والترز خاطرنشان می‌کند که زنان توانمندی‌های محدودی دارند و نمی‌توانند در همهٔ امور همپای مردان باشند و از زنان حتی یک آشپز مشهور و درجهٔ بالا به وجود نیامده است.
در جنبش‌های انقلابی و در میان روشنفکران چپ نیز این نوع جنسیت‌گرایی‌ها و خط قرمزها وجود داشته است. تاریخ نشان داد که این تفکر چقدر اشتباه بوده و زمینه‌ساز تبدیل استبدادی به استبداد دیگر شده است.»
موضوع چالش‌‌برانگیز دیگری که خانم توحیدی مطرح کرد، در رابطه با سرچشمهٔ این‌همه تعصب بود. به‌نظر این کنشگر حقوق بشر، «مقولهٔ زن و نگاه بنیادگرایانه و وسواس‌گونه به بدن زن از زمانی آغاز شد که جامعه با مدرنیته مواجه شد. بنیادگرایان مبارزه‌جو و «انقلابی» برخلاف سنت‌گرایان، حضور زن در عرصهٔ اجتماعی را تا زمانی که در خدمت ایدئولوژی آنان باشد، قابل‌پذیرش می‌دانند. همان‌طور که می‌بینیم، حتی داعشی‌ها هم از حضور زنان در مبارزات انتحاری بهره می‌برند. این نگاه ابزاری مختص اسلام‌گرایان بنیادگرا نیست. در مسیحیت و یهودیت نیز این نگرش وجود داشته است و با ظهور علم روان‌شناسی، به‌ویژه با تأثیر اعتقاداتی امثال اعتقادات فروید و آلفرد کینزی، تابوهای نامعقول جنسیتی شکسته شد. به‌نوعی، انقلابی در نگرش به بدن و تن و نیازهای جنسی زنان و مردان ایجاد می‌شود که البته ما در خاورمیانه آخرین پذیرندگان این تحولات علمی و جنبش‌های فکری حاصل از آن‌ها بوده‌ایم. تا ترجمهٔ این مقولات به ما رسید، زمان زیادی گذشت و فقدان دموکراسی و نبود مطبوعات و رسانه‌های آزاد و سلطهٔ فقها، همچنان به هراس از حضور اجتماعی زن، به‌ویژه فتنه‌انگاشتن تن و بدن و موی زن تداوم بخشید. به‌همین دلیل می‌بینیم که این معضل در کشورهایی مانند ایران و افغانستان وجود دارد و تفکر زن تا نزاید دلبر است، چون بزاید مادر، هنوز رایج است.»
درحالی‌که همهٔ مدعوین با اشتیاق به صحبت‌های خانم توحیدی گوش می‌دادند، او ترجیح داد سخن کوتاه کند و فرصتی برای مخاطبان فراهم آورد تا سؤال‌های خود را مطرح کنند.
اولین کسی که دستش را بالا گرفت، خانمی بود که گفت سؤال خاصی ندارد و تنها خواسته بود یادآوری کند که شعار «زن، زندگی، آزادی» ریشه در مبارزات کردها در دههٔ ۹۰ دارد و شایسته است که یادی از آن‌ها کنیم… و خانم توحیدی کاملاً با این تذکر موافقت کرد.
یکی از آقایان حاضر در سالن سؤالی مطرح کرد به این مضمون: «با توجه به تفاوت‌های اجتماعی و فاصلهٔ زمانی میان خواسته‌های اجتماعی و تغییرات در عرصهٔ قانونی، آیا شما به تبعیض مثبت معتقدید؟»
دکتر توحیدی در پاسخ توضیح داد: «تبعیض مثبت به‌طور موقت قطعاً به موقعیت زنان کمک می‌کند، ولی از آن مهم‌تر، تغییر قوانین و به‌ویژه قانون اساسی در اسرع وقت است.»
آقایی یادآوری کرد که جنبش زنان و حتی تاریخچهٔ روز جهانی زن در هشتم مارس، یک جنبش چپ سوسیالیستی بوده و از سخنران خواست در مورد نقش سوسیالیست‌ها در پیشبرد این جنبش توضیح دهد.
دکتر توحیدی در پاسخ به این سؤال گفت: «درست است، این سنت بزرگداشت روز جهانی زنان در ابتدا از سوی طرفداران گرایش چپ سوسیالیستی برقرار شد و با جنبش برای احقاق حقوق کارگران زن به‌ویژه در آمریکا، در ارتباط بود. اما شاید بتوان گفت که حدود ۲۰ سال است که چنین روزی در آمریکا به رسمیت شناخته شده است و جشن گرفته می‌شود و این به‌همت و تلاش فمینیست‌های آمریکا بوده است. در سایر کشورها به‌ویژه اروپای شرقی این روز از خیلی قبل‌تر مورد توجه و حمایت قرار گرفته بود. امروزه بخشی از گروه‌های چپ عملاً به متحد دسته‌های بنیادگرایانهٔ به‌اصطلاح ضدامپریالیسم آمریکا تبدیل شده‌اند و از دید آن‌ها هر جریانی که علیه آمریکا باشد، قابل‌حمایت است و به امپریالیست‌های دیگر هم کاری ندارند. البته من بین این نوع چپ ارتجاعی که متحد بنیادگراها بوده‌اند با چپ مترقی تمایز قائلم و ضدآمریکایی‌بودن را لزوماً به‌معنی ضدامپریالیسم‌بودن نمی‌دانم.»
سؤال بعدی در مورد چالش‌های امروز غرب بود و اینکه آیا پوپولیسم آمریکایی پرچم دموکراسی و فمینیسم را از آمریکا می‌گیرد؟
در پاسخ دکتر توحیدی گفت: «تاریخ، خطی حرکت نمی‌کند. اکنون یک دورهٔ پس‌رفت در آمریکا آغاز شده است، ولی حقوق‌دانان و فعالان اجتماعی دست روی دست نمی‌گذارند و از همین حالا نیز نشانه‌هایی وجود دارد که مخالفت‌ها و تلاش‌ها آغاز شده است. جنگی سرد در میان است. اما نمی‌توانم با قطعیت بگویم که نتیجهٔ این مبارزات چه خواهد شد.»
خانمی مشتاق بودند بدانند که موقعیت اجتماعی، حقوقی و توانمندی زنان در کدام کشورها بهتر از دیگر کشورهاست و چه کشورهایی پیشرو هستند.
به‌نظر خانم دکتر توحیدی، «هر کشوری که اقتصاد متوازن و توسعهٔ پایدار بهتری داشته باشد، به‌معنای موقعیت بهتر زنان است. در هر کشوری که دموکراسی بهتری برقرار باشد، به‌معنای موقعیت بهتر زنان است. اگر وضعیت محیط‌‌ِزیست در کشور خوب باشد، خود نشانه‌ای از محقق‌شدن اهداف اکوفمینیست‌هاست و قاعدتاً در آمارها، کشورهای اسکاندیناوی وضعیت قابل‌قبولی دارند و از لحاظ حقوق زنان و سلامت و آسایش، آن‌ها از سایر کشورها پیشرفته‌ترند.»
خانم جوانی دوباره به موضوع تبعیض مثبت اشاره کرد و نقش مردان در تحقق اهداف جنبش زنان را مطرح کرد.
در پاسخی کوتاه و تأثیرگذار، خانم دکتر توحیدی گفت: «این اولین‌بار است که من در جمعی سخنرانی می‌کنم که موضوع آن زنان است و تعداد شرکت‌کننده‌های مرد بیشتر از زن‌هاست. این خود نشان می‌دهد که مردان ایرانی به‌تدریج تأثیرگذار و همراه زنان در تحقق این آرمان‌ها هستند.»
این گفتهٔ دکتر توحیدی با دست‌زدن‌های مکرر مورد تأیید قرار گرفت و در انتها ایشان با جمله‌ای معترضه به این پرسش و پاسخ‌ها خاتمه داد و گفت: «علی‌رغم حضور آقایان در مباحث حقوقی زنان، باید اذعان کنم که آقایان زیاد صحبت می‌کنند، ولی ما نیاز به عمل‌گرایی بیشتری داریم… »
مدعوین با تشویق‌های مکرر اشتیاق خود را نسبت به این جلسه نشان دادند. در انتها، با رقص زیبای خانم آیدا ایثاری، جلسه به پایان رسید. آیدا ایثاری به‌عنوان مربی رقص فعالیت می‌کند. او با اجرای زیبایش به این مراسم شور بیشتری داد.
در بیرون سالن شور و هیجان دیگری برپا بود. اسپانسرها پشت میزهای خود در حال معرفی فعالیت‌های خود بودند. به‌ابتکار کانون زنان یاران، میزی در نظر گرفته شده بود تا کتاب‌های نویسندگان مقیم ونکوور به‌طور جداگانه فروخته شود و بهانه‌ای برای معرفی بهتر نویسندگان و شاعران و پژوهشگران ایرانی ساکن ونکوور باشد.
در پایان برنامه تعداد قابل‌توجهی از شرکت‌کنندگان ابراز علاقه کردند که در کانون زنان یاران فعالیت بیشتری داشته باشند و فرم‌های عضویت را پر کردند. اشتیاق مهمان‌ها به‌نوعی نشان‌دهندهٔ موفقیت این برنامه بود. گفت‌وگوهای صمیمانه و دوستانهٔ زیادی شکل گرفت و بعضی از نهاد‌ها و انجمن‌هایی که در این برنامه شرکت کرده بودند، ابراز تمایل برای همکاری‌های بیشتر با این کانون داشتند.
دو سال از فعالیت‌های کانون زنان یاران گذشت. در این مدت، ده‌ها برنامهٔ فرهنگی، تفریحی و آموزشی برگزار شد که با استقبال روزافزون مخاطبان همراه بود. اکنون با افتخار، کانون زنان یاران وارد سومین سال فعالیت خود می‌شود و همچنان پذیرای حضور همهٔ زنان و مردان، به‌ویژه جوانان فارسی‌زبان، در این مسیر است.
از تمامی گروه‌های فعال در ونکوور بزرگ، بدون درنظرگرفتن گرایش‌های سیاسی، دعوت می‌کنیم که به کانون زنان یاران بپیوندند و از آن حمایت کنند. همان‌طور که دکتر توحیدی تأکید می‌کند، توانمندسازی زنان و تلاش برای برقراری دموکراسی، عدالت اجتماعی و احقاق حقوق انسانی و جنسیتی، به تقویت جامعهٔ بزرگ‌تر ما کمک خواهد کرد.
باشد که از این رهگذر، رنج دوران را کمتر کنیم و گامی مؤثر در این مسیر برداریم.
