معرفی کتاب «پان»، اثر کنوت هامسون؛ ترجمه از نروژی: حسین قوامی

نیکی فتاحی – ونکوور

کتاب «پان»، نوشته‌ٔ کنوت هامسون (برندهٔ جایزه‌ نوبل سال ۱۹۲۰)، برای اولین بار توسط حسین قوامی از زبان اصلی (نروژی) به فارسی برگردانده شده است. این کتاب را نشر زن در ونکوور، به دو صورت چاپی و الکترونیکی (ای‌بوک)، منتشر کرده است که نسخهٔ الکترونیکی آن به‌صورت رایگان در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته و می‌توان آن‌ را از وب‌سایت zanpublication.com تهیه کرد.

دربارهٔ نویسنده

کنوت هامسون (۱۸۵۹ – ۱۹۵۲) نویسندهٔ نروژی، به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین و ازجملهٔ پیشگامان ادبیات مدرن در جهان شناخته می‌شود. آثار او به‌واسطهٔ نثر شاعرانه و کاوش عمیق در روان انسان مشهور است و اغلب به موضوعاتی مانند طبیعت، انزوا، و جنبه‌های غیرمنطقی رفتار انسان می‌پردازد. کتاب‌های او اغلب با فاصله‌گرفتن از سنت رئالیستی، به زندگی درونی شخصیت‌ها و پیچیدگی‌های عاطفی-رفتاری آن‌ها توجه دارد. سبک روایی منحصربه‌فرد هامسون که با زبان شاعرانه و عمق روان‌شناختی همراه است، توانسته جایزهٔ نوبل سال ۱۹۲۰ را از آن او کند. ناگفته نماند که رمان حماسی «میوه‌های زمین» نقش زیادی در کسب این جایزه داشته است. با این‌حال او با نوشتن رمان «گرسنه» در سال ۱۸۹۰ بود که به اوج شهرت خود رسید و برخی فرانتس کافکا را در نوشتن داستان کوتاه «هنرمند گرسنه» متأثر از این رمان می‌دانند. هامسون در ادبیات روانکاوانه همراه با تکنیک‌های جریان سیال و تک‌گویی درونی که بعدها در آثار جیمز جویس، مارسل پروست، و ویرجینیا وولف ظاهر شدند، پیشگام بوده است. 

سال‌های پایانی زندگی هامسون با جنجال‌های فراوانی همراه بوده است، زیرا او در جنگ جهانی دوم از آلمان نازی حمایت می‌کرد و همین امر میراث ادبی او را دچار پیچیدگی‌هایی کرده است. با این وجود، تأثیر هامسون بر ادبیات جهان چنان عمیق است که نسل‌هایی از نویسندگان پس از خود را تحت تأثیر قرار داده و در سیر داستان‌نویسی مدرن نقش مهمی داشته است. هامسون در سال ۱۹۵۲ در سن ۹۳ سالگی درگذشت. سیارکی را به‌افتخار او با نام هامسون ۵۸۳۸ نام‌گذاری کرده‌اند.

درباره‌ٔ مترجم

حسین قوامی تحصیل‌کردهٔ رشتهٔ فلسفه، و مترجم ساکن نروژ است. از او پیش‌تر دو کتاب ترجمه در ایران منتشر شده است: «امروز را عشق است» از سال بلو در سال ۱۳۶۳، و «ناخدا در خانه است» از خورخه آمادو در سال ۱۳۸۴ (هر دو با همکاری وحید دستپاک). کتاب «امروز را عشق است» با صدای بهروز رضوی به‌صورت کتاب صوتی درآمده است و در یوتیوب، تلگرام، و سایر رسانه‌ها قابل‌دسترسی است. 

بررسی عمق طبیعت و روان انسان در رمان «پان» اثر کنوت هامسون

رمان «پان» که برای اولین بار در سال ۱۸۹۴ منتشر شد، یکی از آثار برجستهٔ کنوت هامسون است که به کاوش در نیروهای اولیهٔ طبیعت و پیچیدگی‌های روان انسان، و بازتاب هریک در دیگری، می‌پردازد. داستان این رمان در اواخر قرن نوزدهم روایت می‌شود و به سرگذشت ستوان توماس گلان می‌پردازد؛ مردی که از جامعه کناره‌گیری کرده و به‌تنهایی در طبیعت بکر نروژ زندگی می‌کند. هامسون از دیدگاه گلان موضوعاتی مانند عشق، انزوا، و تعامل بین انسان و طبیعت را مورد بررسی قرار می‌دهد.

داستانی از انزوا و طبیعت

داستان رمان در مناطق روستایی نوردلاند واقع شده است، جایی که زیبایی و خشونت طبیعت به هم پیوند خورده‌اند. گلان در کلبهٔ کوچکی زندگی می‌کند و از آداب و رسوم اجتماعی شهر دوری می‌گزیند. او روزهای خود را به شکار، پرسه‌زنی در جنگل‌، و هماهنگ‌شدن با ریتم‌ طبیعت می‌گذراند. در رمان «پان» طبیعت فقط یک پس‌زمینه نیست، بلکه نیرویی زنده و پویاست که احساسات درونی قهرمان داستان را بازتاب می‌دهد. این یگانگی انسان-طبیعت نمایانگر نگاه فلسفی از نوع اسپینوزایی است که نویسنده پرتو آن را بر داستان تابیده است؛ انسان، طبیعت، عشق، احساسات، و همهٔ عناصر کوچک و بزرگ موجود در داستان در هم تنیده و به‌صورت یک کل یکپارچه درآمده‌اند و گاه تفکیک آن‌ها از یکدیگر دشوار می‌شود. 

توصیفات هامسون از جهان طبیعی، زنده و شاعرانه است و حس حیرت و ترس را، که در گلان برانگیخته می‌شود، به‌خوبی به تصویر می‌کشد. جنگل‌ها، کوه‌ها، و دریاها، هم زیبا و هم ترسناک توصیف شده‌اند و این دوگانگی، احساسات و کشمکش‌های درونیِ گلان را به‌خوبی منعکس می‌کند. عنوان رمان ،«پان»، نیز اشاره‌ای است به خدای جنگل‌ها، شکار و موسیقی در اسطوره‌های یونان باستان؛ او چوپانی است که به‌شکل انسان-بز نشان داده می‌شود، و همین بر ارتباط بین روح انسان و دنیای بکر در این داستان بیشتر تأکید می‌کند.

پیچیدگی عشق و هوس

در قلب «پان» یک داستان عاشقانه نیز نهفته است، اما این عشق از نوع عشق‌های سنتی نیست. گلان به دختری به‌نام ادواردا دلبسته می‌شود و رابطهٔ آن‌ها با سلسله‌ای از برخوردهای پرشور اما مخرب همراه است. عشق آن‌ها پرتلاطم است و با جذابیت شدید، سوءتفاهم، حسادت، و بی‌رحمی همراه است. رابطهٔ گلان با ادواردا بازتابی از کشمکش درونی اوست؛ مردی که بین تمایلات غریزی و محدودیت‌های اجتماعی خود دچار تضاد شده است.

این کتاب عشق را نه به‌عنوان منبع رضایت، بلکه به‌عنوان نیرویی که می‌تواند به وسواس و رنج منجر شود، به تصویر می‌کشد. عشق گلان به ادواردا با پیوند عمیق او با طبیعت در هم تنیده است، اما همچنین او را بیشتر به‌سمت انزوا و ناامیدی سوق می‌دهد. ادواردا، از سوی دیگر، همچنان دست‌نیافتنی باقی می‌ماند و تجسم ایده‌آل غیرقابل‌دستیابی است که هم گلان را مجذوب می‌کند و هم شکنجه می‌دهد. رابطهٔ آن‌ها در نهایت موضوع عشق ناکام و قدرت مخرب احساسات انسانی را برجسته می‌کند.

انزوا و روان انسان

گلان مردی است که عمیقاً درون‌گراست و اغلب از دنیای اطرافش جدا می‌ماند. انزوای گلان، هم از نظر فیزیکی در عقب‌نشینی او به طبیعت بکر، و هم از نظر احساسی به شکست در تلاش‌ برای برقراری ارتباط با دیگران مشاهده می‌شود. تعاملات او با مردم شهر با نوعی بی‌تفاوتی همراه است و تلاش‌های او برای ایجاد روابط اغلب توسط آشفتگی‌های درونی‌اش تخریب می‌شود.

رمان «پان» به پیچیدگی‌های ذهن انسان می‌پردازد و موضوعات اگزیستانسیالیسمی و رفتارهای غیرمنطقی انسان را مورد مطالعه قرار می‌دهد. گلان به‌عنوان مردی که با خود در تضاد است و توسط انگیزه‌هایی هدایت می‌شود که نمی‌تواند به‌طور کامل درک یا کنترل کند، به تصویر کشیده شده است. بررسی روان انسان در «پان» توسط هامسون یادآور جنبش مدرنیسم اولیه است که به‌دنبال به‌تصویرکشیدن ماهیت تکه‌تکه و اغلب متناقض آگاهی انسان بود.

نمادگرایی و اسطوره‌شناسی

رمان «پان» سرشار از نمادها و ارجاعات اسطوره‌ای است که به عمق بررسی‌ آن می‌افزایند. شخصیت گلان را می‌توان به‌عنوان یک پان (چوپان-بز) مدرن تلقی کرد؛ شخصیتی که جنبه‌های وحشی و بکر طبیعت و روح انسان را در خود حفظ کرده است. استفاده از اشارات اسطوره‌ای متعدد در رمان به رازآلودگی و ابهام آن دامن می‌زند و خود نیازمند تحقیقی جداگانه است.

عناصر تکراری جنگل، دریا، و تغییرات فصول، همه به‌عنوان نمادهایی از حالات درونی گلان عمل می‌کنند. دنیای طبیعی در «پان» نه فقط یک عنصر فیزیکی، بلکه بازتابی از احساسات و امیال قهرمان داستان نیز است. این نمادها به بررسی نیروهای ابتدایی‌ای که رفتار انسان را هدایت می‌کنند، و ایجادکنندهٔ تنش ذاتی بین تمدن و طبیعت‌اند، کمک می‌کند.

میراث و تأثیرات

رمان «پان» یکی از آثار برجستهٔ کنوت هامسون، و یکی از متون کلیدی در ادبیات مدرن است. بررسی طبیعت، عشق، و روان انسان در این رمان تأثیری ماندگار بر ادبیات جهان داشته است و نویسندگانی چون ارنست همینگوی و هنری میلر را تحت تأثیر قرار داده است. توانایی هامسون در به‌تصویرکشیدن پیچیدگی‌های روحی انسان از طریق لنز دنیای طبیعی، جایگاه او را به‌عنوان یکی از پیشگامان ادبیات مدرن تثبیت کرده است. 

اوت ۲۰۲۴