مسعود سخایی‌پور، LJI Reporter – ونکوور
دانهٔ انجیر معابد فیلمی درام به‌کارگردانی محمد رسول‌اف و محصول سال ۲۰۲۴ است.
این فیلم نخستین بار در ۲۴ مهٔ ۲۰۲۴ در هفتاد و هفتمین جشنوارهٔ فیلم کن به نمایش درآمد و برندهٔ جایزهٔ ویژهٔ هیئت داوران جشنوارهٔ کن شد. دانهٔ انجیر معابد، دهمین اثر کارگردانی محمد رسول‌اف است. او بارها با فیلم‌هایش قوانین سانسور ایران را زیر پا گذاشته و به حکم‌های زندان، ممنوعیت کار، خروج از کشور، شلاق، و توقیف کامل اموال محکوم شده است.
بازیگران فیلم: سهیلا گلستانی، میثاق زارع، مهسا رستمی، ستاره ملکی، رضا اخلاقی‌راد، نیوشا اخشی، شیوا اردویی و امینه مزروعی آرانی
خلاصهٔ داستان فیلم
داستان این فیلم حول محور اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» در ایران می‌گذرد و دربارهٔ یک قاضی دادگاه انقلاب تهران است که با شدت‌گرفتن اعتراض‌های سراسری به‌طور مرموزی اسلحه‌اش گم می‌شود. این مسئله او را درگیر بدگُمانی و سوءظن حتی نسبت به همسر و دو دخترش می‌کند.
دربارهٔ کارگردان و فیلم
۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ اعلام شد که محمد رسول‌اف به تحمل هشت سال حبس (پنج سال قابل‌اجرا)، شلاق، جزای نقدی و ضبط اموال محکوم شده است. این حکم از سوی شعبهٔ ۲۹ دادگاه انقلاب اسلامی تهران صادر و در شعبهٔ ۳۶ دادگاه تجدیدنظر تهران تأیید شد. حکمی که تعجب همگان را برانگیخت؛ اینکه به چه جرمی چنین مجازات سنگینی را برای یک کارگردان مطرح در نظر گرفته‌اند، فقط به‌جرم فیلم‌ساختن؟ پس از چندی رسول‌اف در صفحهٔ اینستاگرامش خبر خروجش از مرز را داد. او سال‌ها در ایران ماند، علیه سانسور جنگید، فیلم ساخت، زندان رفت، اما ماند. در نهایت عرصه را چنان بر او تنگ کردند که راهی جز رفتن برایش نماند.
محمد رسول‌اف، فیلم‌نامه‌نویس، تهیه‌کننده و کارگردان ایرانی و از اعضای آکادمی اسکار، ۲۵ آبان ۱۳۵۱ در شیراز به دنیا آمد. او فرزند یک زوج معلم بود که با آموزش خواندن و نوشتن به زندانی‌ها در زندان شیراز فعالیت می‌کردند. در هشت‌سالگی، رسول‌اف برای اولین بار به‌عنوان بازیگر در تئاتر روی صحنه ظاهر شد و سپس در زمینهٔ هنر فعالیت خود را ادامه داد. علاقه‌مندی او به فیلم‌های مستند باعث شد وارد صنعت سینما شود. محمد رسول‌اف تاکنون جوایز متعددی از جشنواره‌های بین‌المللی کسب کرده است، ازجمله جایزهٔ بهترین فیلم از هفتادمین دورهٔ جشنوارهٔ فیلم برلین برای «شیطان وجود ندارد» در سال ۲۰۲۰ و جایزهٔ بهترین فیلم از بخش نوعی نگاه جشنوارهٔ فیلم کن برای فیلم «لِرد» در سال ۲۰۱۷، جایزهٔ فدراسیون بین‌المللی منتقدان فیلم برای فیلم «دست‌نوشته‌ها نمی‌سوزند» در سال ۲۰۱۳ و جایزهٔ بهترین کارگردانی از بخش نوعی نگاه و جایزهٔ منتقدان فرانسیس شاله برای فیلم «به‌امید دیدار» در سال ۲۰۱۱ را به دست آورده است. در سال ۱۳۸۸ به‌همراه جعفر پناهی در حال فیلمبرداری یک فیلم بازداشت شد. در سال ۱۳۸۹ به شش سال حبس محکوم شد. حکم او شامل پنج سال حبس به اتهام اجتماع و تبانی به‌منظور اقدام علیه امنیت ملی و یک‌سال حبس به‌اتهام فعالیت تبلیغی علیه نظام بود. در دادگاه تجدیدنظر، از اتهامِ اقدام علیه امنیت ملی تبرئه شد و حکمِ زندان او به یک‌سال کاهش پیدا کرد. پس از دو سال تلاش، محمد رسول‌اف موفق به دریافت پروانهٔ ساخت از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شد و فیلم «لِرد» را در زمستان ۱۳۹۴ مقابل دوربین برد. سی و پنجمین جشنوارهٔ فیلم فجر حاضر به نمایش این فیلم نشد، ولی به بخش رقابتی «نوعی نگاه» در هفتادمین جشنوارهٔ فیلم کن راه یافت و موفق به کسب جایزهٔ بهترین فیلم شد. پس از آن با بازگشت رسول‌اف به ایران در ۲۵ شهریور ۱۳۹۶، وی به دادگاه انقلاب احضار شد. نزدیک به دو سال بعد در ۲۶ تیر ۱۳۹۸، رأی محکومیت یک‌سال زندان از دادگاه بدوی همراه با دو سال ممنوعیت خروج از کشور و محرومیت از فعالیت‌های هنری، سیاسی و اجتماعی به‌اتهام فعالیت تبلیغی علیه نظام، به او ابلاغ شد.
به‌دنبال تأیید حکم در دادگاه تجدیدنظر در اسفند ۱۳۹۸ و به‌فاصلهٔ کوتاهی از کسب خرس طلایی بهترین فیلم جشنوارهٔ برلین، محمد رسول‌اف برای اجرای حکم زندان فراخوانده شد. با پیگیری وکلا و به‌دنبال گسترش کرونا در ایران، حکم زندان او در آن مقطع اجرا نشد.
اردیبهشت ۱۴۰۳ اعلام شد که محمد رسول‌اف به تحمل هشت سال حبس (پنج سال قابل‌اجرا)، شلاق، جزای نقدی و ضبط اموال محکوم شده است. این حکم از سوی شعبهٔ ۲۹ دادگاه انقلاب اسلامی تهران صادر و در شعبهٔ ۳۶ دادگاه تجدیدنظر تهران تأیید شد. او توانست از طریق مرز زمینی از ایران خارج شود و انتشار ویدیویی از لحظهٔ خروج خود از مرز زمینی ایران گفت از این پس «ساکن ایران فرهنگی» است.
او با اشاره به توقیف گذرنامه‌اش «برای چندمین بار» و تفتیش مأموران امنیتی از خانه‌اش، در اینستاگرام نوشت: «اگر فکر می‌کنید مرزهای ایران در دست شماست، در خواب خوشی هستید. اگر ایرانِ جغرافیایی زیر چکمه‌های استبداد دینی شما رنج می‌کشد، ایران فرهنگی در ذهن مشترک میلیون‌ها ایرانی که از ظلم و توحش شما ناچار به ترک ایران شدند، زنده است و هیچ قدرتی نمی‌تواند ارادهٔ خود را به آن تحمیل کند. از امروز من ساکن ایران فرهنگی‌ام.»
آخرین اثر محمد رسول‌اف فیلم «دانهٔ انجیر معابد» است که جایزهٔ ویژهٔ جشنوارهٔ فیلم کن را از آن خود کرد. این فیلم به‌صورت مخفی فیلمبرداری شد و بازیگران این فیلم بدون حجاب جلوی دوربین ظاهر شده‌اند. وکیل محمد رسول‌اف اعلام کرد که شماری از عوامل این فیلم احضار، بازجویی و ممنوع‌الخروج شده‌اند و به آن‌ها گفته شده است که از کارگردان بخواهند فیلم را از جشنوارهٔ کن خارج کند.
درخت انجیر معابد که به «درخت خفه‌کننده» نیز معروف است، از بلندترین درختان جنگل‌های بارانی است و چرخهٔ زندگی غیرمعمولی دارد. دانه‌های آن از طریق فضلهٔ پرندگان بر روی تنهٔ درختان دیگر سقوط می‌کند. این دانه‌ها روی تنه درختان جوانه زده و ریشه‌هایش را به‌سمت پایین و به روی زمین می‌فرستند. شاخه‌های گیاه انجیر معابد تنهٔ درخت میزبان را دربرگرفته به‌تدریج آن را خفه می‌کنند، به‌همین دلیل به این درخت نام درخت خفه‌کننده را نیز داده‌اند. با توجه به موضوع فیلم متوجه می‌شویم که او نام فیلم را چقدر هوشمندانه انتخاب کرده است. شجاعت او در ساخت چنین اثر ارزشمندی ستودنی‌ست. او بارها نشان داده که کارگردانی متعهد است؛ متعهد به رنج مردم ایران در مقابل ظلم و سرکوب رژیم استبداد دینی.
«همه‌چیز دست به دست هم می‌دهد تا «دانهٔ انجیر معابد» یک فیلم مهم باشد. ابتدا فیلم‌نامه که با هوش و بدون تعصب به مسئله‌ای مرکزی در زندگی ایرانیان و شکاف میان نسل‌ها می‌پردازد. مانند این دیالوگ بین ایمان و نجمه دربارهٔ دخترانشان که دیگر تردیدی در بیان افکار خود ندارند. مادر می‌گوید: دنیا تغییر می‌کند. پدر پاسخ می‌دهد: اما خدا و قوانین او نه.
کارگردانی که از تصاویر واقعی اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» که با تلفن‌های همراه فیلمبرداری شده‌اند، استفاده می‌کند، فضای واقعی‌ای را می‌سازد که داستان در متن آن اتفاق می‌افتد. به‌تدریج، شخصیت‌ها تحت تأثیر وقایع دچار تغییر و تحول می‌شوند. آن‌ها از نقش‌ها و رفتارهای اجتماعی قبلی خود فاصله گرفته و چهرهٔ واقعی خود را آشکار می‌کنند. دختران ارادهٔ خود برای آزادی را نشان می‌دهند، مادر با حقیقتی مواجه می‌شود که او را تحت تأثیر قرار می‌دهد و پدر که دیدگاهش محدود و متعصبانه است، ترس و وحشتش را نمایان می‌کند. او با خانواده‌اش همان‌طور رفتار می‌کند که با زندانیان تحت کنترلش، یعنی با سخت‌گیری و بی‌رحمی.»
این فیلم هنوز در سینماها و شبکه‌های پخش خانگی در دسترس نیست ولی با توجه به موفقیتش در جشنوارهٔ کن انتظار می‌رود به‌زودی پخش جهانی آن آغاز شود.
