علی نگهبان – ونکوور
عکس‌ها: علی حقیقت‌جو، Capilano Photography – ونکوور
مرتضی مشتاقی نمایش دادخواهی را بر صحنه می‌آورد*. مشتاقی از چند سال پیش بدین سو، مسیری را آغاز کرده است که بسیار فراتر و ارجمندتر از تنها کارگردانی یک نمایش و ایجاد سرگرمی هنری برای یکی دو شب اجراست. او از اندک شمار نمایشی‌مردان ماست که سه سپهر پژوهش و نمایش و کارگردانی را به‌تنهایی انجام می‌دهد. از خوش‌فکری اوست که توانست جای خالی کار پژوهشی را در سپهر نمایش و تَراداد نمایشی ایرانی شناسایی کند و پژوهش را با نمایش پیوند دهد تا به بیانی روزآمد دست یابد و به فرم‌های کهن زندگی نو ببخشد.
افزون بر این، هر بار که نمایشی پژوهش‌پایه آفریده است، پژوهش خود را نیز در کتابی به‌همراه متن نمایش منتشر کرده است تا دوستداران فرهنگ و هنر نمایش ایرانی نه‌تنها از دستاورد پایانی، بلکه از پشت صحنه و مسیر پیموده‌شده برای آفریده‌شدن آن نمایش نیز آگاهی یابند.
پیش‌تر از او پژوهش حاجی‌فیروز را خوانده‌ایم که این شخصیت فولکوریک فرهنگ ایرانی را در پهنهٔ تاریخ بررسیده بود و نگره‌های گوناگون پژوهشگران و باورهای مردمی دربارهٔ او را پژوهیده بود تا شناخت ما را از این پیام‌آور دوست‌داشتنی نوروز باستانی مایه‌ورتر نماید.
مشتاقی پارسال نیز پژوهشی دربارهٔ میر نوروزی را به باهَمِستان هنری-فرهنگی ما پیشکش کرد و آن را با نمایشی بر آن پایه همراه نمود تا پژوهش تنها کاری آکادمیک برای اهل کتاب نباشد، و چهرهٔ میر نوروزی بر صحنه جان بگیرد.
هفتهٔ گذشته بخت این را داشتم که یکی از تمرین‌های گروه نمایش دادخواهی را ببینم.
نمایش دادخواهی نمایشی برای ارج‌گزاری و بازشناسی نقالی ایرانی است. این ژانر هنری در سال ۲۰۱۱ به‌عنوان میراث فرهنگی جهانی در یونسکو شناخته شده و به ثبت رسید.
نمایش دادخواهی شیوهٔ روایی نقالی ایرانی را در بیان نمایشی مدرن به کار می‌گیرد و آن را همچون شگردی برای نمایشی به سبک اپیک معرفی می‌کند.
مشتاقی به‌درستی درک کرده است که در جهان کنونی اجرا و ادامهٔ فرم‌های کهن به همان شکل تاریخی خود جایی ندارد، مگر برای کارهای موزه‌ای و تاریخی. نقالی نیز که ژانری برآمده از گذشته‌های دور ماست، نمی‌تواند در فرم تاریخی خود برای نمایش زندگی کنونی ما کارآیی داشته باشد. بیان این نکته را در پردهٔ سوم نمایش در مقایسه‌ای بین قهوه‌خانه و کافی شاپ در اجرایی نمایشی شاهدیم.
از همین‌روست که مشتاقی با این نمایش پیشنهادی برای نمایش ایرانی دارد: ما می‌توانیم از هنر نقالی خود همچون یکی از شگردهای فاصله‌گذاری برشتی در تئاترمان استفاده کنیم. در نمایش دادخواهی، ترکیبی از نقالی و بازیگری به کار گرفته می‌شود تا از غرق‌شدن احساسی تماشاگر و همذات‌پنداری او در ماجراهای تاریخی که بر اندیشمندان و هنرمندان و دانشمندان ما رفته است جلوگیری کند، و به‌جای آن ترکیبی از اندیشه و آگاهی و احساس را در تماشاگر برانگیزاند.
رویکرد مشتاقی به تئاتر در این نمایش رویکردی است به هدف نوسازی و به‌روزآوری شیوه‌ها و ترادادهای نمایشی کهن ایرانی و بخشیدن زندگی دوباره به آن‌ها به‌گونه‌ای که با زیست اجتماعی، فرهنگی و سیاسی امروز ما در پیوند باشند، تا دیگر به آن سنت‌ها چون شیوه‌های رواییِ درگذشته و کهنه ننگریم، بلکه امکان‌ها و توانمندی‌های نمایشی آن‌ها را کشف کنیم تا بتوانند زندگی مدرن ایرانی را نیز به نمایش بگذارند.
*برای خواندن گفت‌وگویی با مرتضی مشتاقی، نویسندهٔ کتاب «پژوهشی در نقالی و نمایشنامهٔ دادخواهی» کارگردان نمایش «دادخواهی» اینجا کلیک کنید.
