ویرایش و بازنویسی: مسعود سخایی‌پور، LJI Reporter – ونکوور
تقریباً می‌توان مطمئن بود اگر از کسی پرسیده شود که مخترع لامپ چه کسی بوده است، اکثریت قریب‌به‌اتفاق نام توماس ادیسون مخترع نام‌آور آمریکایی را بر زبان خواهند آورد، ولی شاید کمتر کسی بداند اختراعی که اکنون روشنایی را به‌خانه‌‌ها، کوچه و خیابان‌ها، مغازه‌ها و اماکن اداری ارزانی داشته، ابتدا توسط دو مخترع گمنام کانادایی انجام گرفته است و حق اختراع آن توسط توماس ادیسون از آنان خریداری شده است. در این شماره و به‌مناسبت سالگرد درخواست حق اختراع لامپ توسط این دو مخترع، مروری کوتاه خواهیم داشت بر داستان پُرفرازونشیب اختراع لامپ.
برای سالیان متمادی بسیاری از دانشمندان در کشورهای مختلف برای ساخت لامپ‌های بادوام فعالیت می‌کردند. هنری وودوارد، دانشجوی پزشکی تورنتو یکی از آنها بود. او در ۲۴ ژوئیهٔ ۱۸۷۴، همراه با شریکش متیو ایوانز که یک هتلدار بود، درخواست ثبت حق اختراع لامپ برقی را در کانادا دادند. این حق اختراع در ۳ اوت ۱۸۷۴ با شمارهٔ ثبت ۳٬۷۳۸ به آنها اعطا شد.
لامپ برقی آنها از لوله‌ای شیشه‌ای و یک میلهٔ کربنی خالص تشکیل شده بود که به دو الکترود متصل بود. آنها هوای درون لوله را تخلیه کردند و آن را با نیتروژن پر کردند تا عمر سوختن رشته را طولانی‌تر کنند. وقتی جریان برق از کربن می‌گذشت، مشتعل می‌شد.
این لامپ برقی کاملاً قابل‌استفاده و قابل‌اعتماد بود. اما متأسفانه آنها برای تولید و فروش لامپ سرمایهٔ کافی نداشتند، بنابراین یک سال بعد، حق اختراع خود را در ایالات متحدهٔ آمریکا به‌مبلغ ۵٬۰۰۰ دلار آمریکا (حدود ۱۳۹٬۰۰۰ دلار آمریکا در سال ۲۰۲۳) به توماس ادیسون فروختند. بعدها توماس ادیسون مجوز انحصاری این حق اختراع را در کانادا هم به‌دست آورد. توماس ادیسون طرح لامپ رشته‌ای خود را با یک رشتهٔ بسیار مقاوم نازک از کربن در حباب شیشه‌ای بدون هوا و کاملاً درزبندی‌شده گسترش داد؛ طرحی که دوام و عمر آن به اندازه‌ای بود که از لحاظ تجاری عملی شود. علاوه بر لامپ برقی، ادیسون کلید، فیوز، کنتور و دستگاه‌های دیگری را نیز تولید کرد.
شبکهٔ برق ادیسون روند آهسته‌ای داشت. لامپ‌های ابتدایی او کمتر از ۱۴ ساعت دوام داشتند و در پایان سال ۱۸۸۹، ایستگاه برق او در نیویورک تنها ۷۱۰ مشتری داشت. اما به‌تدریج پیشرفت کرد تا جایی که در سال ۱۹۱۰ بیش از ۳ میلیون نفر در ایالات متحده روشنایی داشتند. این‌گونه شد که نام ادیسون در یاد همه ماند، در حالی‌که هنری وودوارد و متیو ایوانز تبدیل به پاورقی تاریخچهٔ لامپ برقی شدند.
طراحی‌های ارائه‌شده برای ثبت حق اختراع در ایالات متحده توسط وودوارد در سال ۱۸۷۶، تقریباً مشابه با طراحی‌های ارائه‌شده برای ثبت حق اختراع کانادایی در سال ۱۸۷۴ توسط او و ایوانز بود، اما مشعل کربن یعنی «مهم‌ترین ویژگی عملی لامپ» کاملاً متفاوت با رشتهٔ ادیسون بود.
چندین مخترع پیش از وودوارد و ایوانز روی ساخت لامپ کار کردند و تا همین اندازه در کارشان پیشرفت کردند، مانند مارسلیت جوبارد در سال ۱۸۳۸، جان ویلینگتون استار در سال ۱۸۴۵، سی. دو شانجی در سال ۱۸۵۶ و جوزف سوان در سال ۱۸۶۰. هر یک از آنها به پیشرفت لامپ رشته‌ای کمک کرده بودند، اما این ادیسون بود که با قراردادن مؤلفه‌های لازم در کنار هم، اولین لامپ برقی قابل‌استفاده را ساخت.
آنچه دربارهٔ کشف وودوارد مسجل است، این است که حق اختراع او، پیش از اعطای حق اختراع به ادیسون، در کانادا و ایالات متحده ثبت شد و این‌گونه گفته می‌شود که کشف کانادایی هنگامی توسط ادیسون خریداری شد که ادیسون در حال انجام بررسی‌های اصلی بود و هنوز حق ثبت به او اعطا نشده بود.
ارتباط کار وودوارد/ایوانز با لامپ رشته‌ایِ دیگران همچون ادیسون، در متن زیر برگرفته از مقاله‌ای چاپ‌شده در یکی از شماره‌های Electrical World and Engineer سال ۱۹۰۰، آمده است:
«اولین لامپ رشته‌ای [ارائه‌شده توسط وودوارد و ایوانز] در ریخته‌گری آلیاژ موریسون واقع در تورنتو ساخته شد و طرحی کاملاً خام بود. این لامپ از یک شیشهٔ فشارسنج آب و قطعه‌ای کربن تشکیل شده بود که با دست پرداخت شده و دو سر آن برای الکترودها سوراخ و محکم بسته شده بود. شیر هوا و لوله‌ای برنجی در یک سمت بسته شده بود تا هوا تخلیه شود. اشتباه وودوارد این بود که لوله یا شیشهٔ لامپش را با نیتروژن پر کرد. آغاز اختراع لامپ به چند دهه قبل از تجربیات وودوارد برمی‌گردد زمانی‌که کینگ، شانجی، فارمر و سایرین طی ۲۰ سال قبل از ۱۸۶۰ لامپ‌هایی رشته‌ای ساختند که پیشرفته‌تر از مدل ابتدایی وودوارد بودند. به‌علاوه، ادعای ادیسون کشف لامپ رشته‌ای نبود، بلکه ترکیب بخش‌هایی بود که منتهی به نوع قابل‌استفاده‌ای از لامپ رشته‌ای شد.»
_________________________________________
منبع: ویکی‌پدیا
https://en.wikipedia.org/wiki/Henry_Woodward_(inventor)
https://en.wikipedia.org/wiki/Mathew_Evans
