تالین ساهاکیان – آلمان
حدود ۶۰ درصد ماهی‌های عرضه‌شده به بازارِ غذا از اقیانوس‌ها و دریاها صید می‌شوند. شکار صنعتی ماهی‌ها، خشونت در برابر حیوانات در ابعادی غیرقابل‌تصور است که از نظر تعداد قربانیان با هیچ صنعت دیگری قابل‌مقایسه نیست.
در صید صنعتی ماهی، کشتی‌های بسیار بزرگ که مجهز به یخچال‌های عظیم و تجهیزات الکترونیکی برای ردیابی ماهی‌ها هستند، ماه‌ها روی دریاها باقی می‌مانند. این کشتی‌ها با گستردن هر نوبت تور یا قلاب می‌توانند تا ده‌ها هزار ماهی را شکار و در یخچال‌های خود انبار کنند.
متأسفانه نه‌تنها کمیت خشونت صنعت ماهیگیری، بلکه کیفیت آن نیز بر بسیاری از مردم پوشیده است. وقتی از حقوق حیوانات صحبت می‌شود، معمولاً کسی به ماهی‌های صیدشده فکر نمی‌کند. وقتی از گیرکردن در یک تله صحبت به میان می‌آید، در ذهن ما عکس‌هایی از حیواناتی مانند روباه و گرگ مجسم می‌شوند که در تله‌های آهنی یا سیمی گیر افتاده‌اند، ولی هیچ‌وقت به درد و رنج صدها میلیارد ماهی که سالانه به دام قلاب‌ها یا تورها می‌افتند و ساعت‌ها و روزها تقلا و خون‌ریزی می‌کنند تا بمیرند، فکر نمی‌کنیم. وقتی از خشونت کشتارگاه‌ها صحبت می‌شود، افکار ما فقط به‌سمت کشتارگاه‌هایی که در خشکی برپا هستند متمایل می‌شوند و فراموش می‌کنیم که عرشهٔ کشتی‌های ماهیگیری هم یکی از بدترین و شکنجه‌آمیزترین نوع کشتارگاه‌ها هستند. وقتی از درد کشتار صحبت می‌شود، به ماهی‌هایی که زیر وزن صدها تن از همنوعان خود له می‌شوند یا در یخ زنده‌به‌گور می‌شوند یا هنگام بیرون کشیده‌شدن از آب، چشم‌هایشان در نتیجهٔ اختلاف فشار از حدقه بیرون می‌زنند یا اعضای بدنشان در حالی‌که هنوز زنده‌اند بریده می‌شود، فکر نمی‌کنیم…
در این مقاله نگاهی کوتاه می‌اندازیم به انواع شکار ماهی و پیامدهای آن برای ماهی‌ها، حیوانات دیگر و محیط زیست.
انواع شکار ماهی
سیم‌های بلند (Long-Lines)
این روش یکی از پرکاربردترین روش‌های ماهیگیری صنعتی است. در این روش، کشتی‌های ماهیگیری سیم‌هایی را که طول آن‌ها به ۱۲۰ کیلومتر می‌رسد و صدها هزار قلاب طعمه‌دار به آن‌ها متصل‌اند، در دریا و پشت سر خود پهن می‌کنند. این قلاب‌ها ممکن است در عمق مشخصی از آب آویزان باشند یا با استفاده از اجسام شناور در سطح آب نگه داشته شوند. این طعمه‌ها نه‌تنها ماهی‌ها بلکه حیوانات دیگر مانند مرغ‌های دریایی، فک‌ها، نهنگ‌ها، دلفین‌ها، کوسه‌ها و لاک‌پشت‌های آبی را به خود جذب و گرفتار می‌کنند. ماهیگیران معمولاً سیم‌ها را برای یک روز پهن می‌کنند. ماهی‌ها و سایر حیوانات اسیرشده چندین ساعت تقلا و خون‌ریزی می‌کنند تا بمیرند یا تا زمان جمع‌آوری قلاب‌ها زنده می‌مانند که در این‌صورت مرگ وحشتناک‌تری در انتظار آن‌هاست. ماهی‌های بزرگِ گرفتار‌شده مانند اره‌ماهی‌ها و ماهی‌های تُنِ باله‌زرد که وزنشان به چندصد پاوند می‌رسد، با قلاب به‌طرف کشتی کشیده می‌شوند. ماهیگیران برای حمل آن‌ها به کشتی کلنگی را در باله‌ها، چشم‌ها یا پهلوی آن‌ها فرو می‌برند و آن‌ها را با کمک کلنگ به روی کشتی می‌کشند.
تورهای آب‌ششی (Gill Nets)
این تورها که طول آن‌ها از ۶۰ متر تا ۱٫۶ کیلومتر می‌رسد، معمولاً به‌صورت عمودی و گاهی به‌صورت اریب در دریاها آویزان می‌شوند. یک‌طرف تورها با استفاده از ابزار شناور روی سطح آب نگه داشته می‌شود و طرف دیگر با استفاده از وزنه‌ها سنگین می‌شود و به‌طرف پایین متمایل می‌شود. همچنین، ممکن است این تورها در بین دو کشتی بسته شوند یا یک طرف آن روی کف دریا و طرف دیگر به کشتی ماهیگیری متصل باشند. ماهی‌ها و حیوانات دیگر قادر به دیدن تورها نیستند و فقط در صورتی از تورها رد می‌شوند که بدن آن‌ها کوچک‌تر از سوراخ تورها باشد. در غیر این‌صورت، بدنشان در تورها گیر می‌کند و آن‌ها تلاش می‌کنند به عقب برگردند ولی این تورها طوری درست شده‌اند که در صورت حرکت ماهی به‌طرف عقب آب‌شش یا بالهٔ او در تور گیر کند. به این ترتیب ماهی دیگر نه راه پیش دارد و نه راه پس. این تورها معمولاً برای چند روز در آب پهن می‌شوند. بنابراین اگر حیوانی در آن گیر کند، مرگی آهسته و دردناک در انتظارش است. بسیاری از ماهی‌ها در نتیجهٔ خون‌ریزی آرام‌آرام می‌میرند. آن‌هایی که هنگام جمع‌شدن تورها زنده‌اند، بدشانس‌ترند. معده یا چشم‌های ماهی‌هایی که یک‌باره از عمق آب بیرون کشیده می‌شوند در نتیجهٔ تغییر ناگهانی در فشار بیرون می‌زند. پس از رسیدن به‌روی عرشه، ماهی‌ها کم‌کم خفه می‌شوند یا در حالی که زنده‌اند اعضای بدن آن‌ها بریده می‌شود.
تورهای کیسه‌ای (Purse Seines)
از تورهای کیسه‌ای معمولاً برای شکار ماهی تُن استفاده می‌شود، ولی ممکن است برای شکار انواع دیگر مانند ماهی‌های روغنی نیز به کار رود. در این روش، کشتی‌های ماهیگیری ردّ دلفین‌ها را که معمولاً همراه با ماهی‌های تن شنا می‌کنند می‌گیرند و تور را روی گروه ماهی‌های تُن می‌اندازند و آهسته آن را به‌صورت یک کیسه جمع می‌کنند. به این ترتیب، صدها ماهی تُن که وزن آن‌ها از ۳ تا ۲۰ کیلو می‌رسد، در تور گرفتار می‌شوند. آب‌شش‌های ماهی‌هایی که زنده به عرشهٔ کشتی می‌رسند بریده می‌شود و در حالی‌که آن‌ها هنوز زنده‌اند، اجزای بدنشان بریده می‌شود.
تورهای کف دریا (Bottom Trawlers)
از تورهای کف دریا برای شکار ماهی‌ها و حیوانات دریایی که نزدیک کف دریا زندگی می‌کنند مانند ماهی روغنی، روغن‌ماهی کوچک، ماهی لیزابه‌سر (orange roughy)، کفشک‌ماهی، زبان‌گاوماهیان، ماهی مرکب، میگو و هشت‌پا استفاده می‌شود. این تورهای کیسه‌مانند غول‌پیکر با وزنه‌ها یا چرخ‌های خیلی سنگین روی کف دریا فرود می‌آیند و پهن می‌شوند، هر ماهی یا حیوان، هر صخره و صخرهٔ مرجانی‌ای را که در مسیرشان قرار بگیرد، می‌کَنند و در خود جمع می‌کنند، رسوبات دریا را به هم می‌زنند و اکوسیستم بستر دریا را با مشکلات زیادی مواجه می‌کنند. این کار، مانند جنگل‌زدایی در خشکی است.
برای شکار ماهی‌هایی مانند ساردین، زغال‌ماهی آلاسکایی، ماهی خال‌خالی، شاه‌ماهی و غیره که در عمق متوسط دریا زندگی می‌کنند، از همین روش استفاده می‌شود با این تفاوت که تورها با فاصله از کف دریا نصب می‌شوند.
استفاده از تورهای کف دریا یا تورهایی که در عمق متوسط نصب می‌شوند، یکی از بدترین روش‌های شکار مدرن ماهی‌هاست چون بدون درنظرگرفتن اینکه چه نوع صیدی مدّ نظر است، هر حیوان و صخره و مرجان سرِ راه را نابود می‌کند. تورهای کف دریا تعادل اکوسیستم بستر دریا را هم به هم می‌زنند [منبع].
مرگ ماهی‌ها، مرگی دردناک
صرف‌نظر از اینکه از چه روشی برای صید ماهی‌ها استفاده شود، مرگ ماهی‌ها مرگی دردناک و طولانی است. در هیچ جای دنیا قانونی برای گیج‌کردن و کاهش درد ماهی‌ها در زمان کشتار وجود ندارد. در برخی از روش‌های صید، بیشتر ماهی‌ها قبل از آنکه به عرشه برسند در نتیجهٔ خون‌ریزی یا خردشدن جمجمه در نتیجهٔ فشار اجسام و حیوانات دیگری که در تور افتاده‌اند یا فشار دیواره‌های تورها می‌میرند، ولی گروهی که شوک‌زده یا با چشم‌های بیرون‌زده از حدقه ولی هنوز زنده به روی کشتی‌ها می‌رسند، هم خوش‌شانس نیستند. این ماهی‌ها ممکن است تا ۱۵ دقیقه هوشیار باشند تا خفه شوند یا زیر وزن همنوعان خود له شوند یا در یخ بمیرند یا آب‌شش‌ها و اعضای دیگر بدنشان بریده شود.
دورریز (by-catch) صنعت صید ماهی
تورها و سیم‌های ماهیگیری صنعتی فقط ماهی‌های موردنظر ماهیگیران را گرفتار نمی‌کنند. آن‌ها می‌توانند هر موجودی را از مرجان‌ها، صدف‌ها، خرچنگ‌ها و ستاره‌های دریایی گرفته تا ماهی‌ها و حیوانات دریایی غیرقابل‌مصرف، سفره‌ماهی‌ها، نهنگ‌ها، کوسه‌ها، لاک‌پشت‌ها، مرغ‌های دریایی و فُک‌ها، گرفتار کنند و بکشند. این حیوانات، مرده یا در حال جان‌دادن به دریاها باز‌گردانده می‌شوند. روش استفاده از تور در کف یا عمق دریا بیشترین دورریز را دارد و صید برخی از انواع ماهی‌ها و حیوانات دریایی از نظر زیست‌محیطی پرهزینه‌ترند. برای نمونه، برآورد می‌شود صید میگو بیشترین دورریز و هزینهٔ زیست‌محیطی را دارد. به‌ازای هر کیلوگرم میگو چند کیلوگرم دورریز صید می‌شود [منبع]. ۴۰ درصد صید ماهی دنیا دور ریخته می‌شود [منبع].
مسائل زیست محیطی صید ماهی
جمعیت بشر در طول یک قرن گذشته ۴٫۵ برابر شده است. صید بی‌رویهٔ ماهی و حیوانات دریایی دیگر برای برآورده‌کردن تقاضای گوشت ماهی از یک‌سو و آلودگی و گرمایش ایجادشده توسط بشر از سوی دیگر، زندگی بسیاری از گونه‌های ماهی و حیوانات دریایی دیگر را در خطر نابودی قرار داده است. در سال ۲۰۰۶ گروهی از کارشناسان و پژوهشگران محیط زیست از کشورهای مختلف پیش‌بینی کردند در صورتی‌که همین رویه را ادامه بدهیم، تا سال ۲۰۴۸ اقیانوس‌ها و دریاها از ماهی خالی خواهند بود [منبع].
بر اساس اطلاعات سازمان غذا و کشاورزی، فائو، ۸۵ درصد از ذخایر ماهی در دریاها به‌شدت استثمار شده‌اند یا کاملاً از بین رفته‌اند [منبع].
دریاها و اقیانوس‌ها از ماهی‌ها خالی می‌شوند و این زنگ خطر بزرگی برای ماست. به‌هم‌خوردن تعادل اکوسیستم آب‌ها به‌معنای به‌هم‌خوردن تعادل کل زمین است.
تالين عزيز سپاسگزارم