ویرایش و بازنویسی: مسعود سخایی‌پور، LJI Reporter – ونکوور
حادثهٔ «کوماگاتا مارو»، که از آن به‌عنوان فصلی تاریک در تاریخ مهاجرت کانادا یاد می‌شود، ماجرایی است که در سال ۱۹۱۴ برای یک کشتی بخار ژاپنی به‌همین نام رخ داد. این کشتی که حرکت خود را از هنگ کنگ، به‌عنوان یکی از مستعمرات وقت بریتانیا، آغاز کرده بود به‌همراه ۳۷۶ مسافر از پنجاب هندوستان (یکی دیگر از مستعمرات وقت بریتانیا) که عمدتاً کهنه‌سربازان هندی ارتش بریتانیا بودند، از مسیر شانگهای و یوکوهاما خود را به بندر ونکوور رساند. این کشتی در سحرگاه روز ۲۳ ماه مه وارد بندرگاه شد و در عرض چند ساعت در یک کیلومتری ساحل و در نزدیکی ساختمان مهاجرت خیابان بورارد لنگر انداخت. تمام مسافران پس از سفری طولانی و طاقت‌فرسا در اقیانوس آرام آمادهٔ قدم‌گذاشتن به خاک کانادا بودند. آن‌ها پس از سال‌ها خدمت به امپراتوری، خود را شهروند بریتانیا قلمداد می‌کردند و به‌گفتهٔ گرودیت سینگ، تاجر سیک ساکن هنگ کنگ که تمام هزینهٔ عزیمت کشتی به کانادا را پرداخته بود، به‌عنوان شهروند امپراتوری بریتانیا حق داشتند به هر نقطه از امپراتوری سفر کنند.
اما انتظار این مسافران بسیار بیشتر از آنچه تصور می‌شد به‌طول انجامید. در نهایت به‌جز ۲۴ نفر از مسافران، که در حقیقت افرادی بودند که به کانادا برمی‌گشتند، سایر مسافران آسیایی‌تبار هرگز حق قدم‌گذاشتن به ساحل کانادا را پیدا نکردند. مقامات وقت کانادا کشتی را به زندانی شناور روی آب تبدیل کردند. روزنامهٔ آن زمان «Vancouver troubles» در مقاله‌ای به این حادثهٔ تأسف‌بار اشاره کرد و آن را یکی از ننگین‌ترین و تاریک‌ترین فصل‌های تاریخ مهاجرت به کانادا خواند. این کشتی حتی اجازه پیدا نکرد در اسکلهٔ ونکوور پهلو بگیرد. اولین افسر ادارهٔ مهاجرت که وارد این کشتی شد فرد تیلور نام داشت. او از دیدار خود گزارشی آماده کرد و پس از آن در حالی‌که نخست‌وزیر کانادا، رابرت بوردن، تصمیم خود را گرفته بود، ریچارد مک‌براید، عضو ارشد حزب محافظه‌کار در بریتیش کلمبیا، طی یک سخنرانی اعلام کرد که مسافران آن کشتی هیچ‌گاه اجازهٔ ورود به خاک کانادا را پیدا نخواهند کرد. آقای اچ. اچ. استیونس، یکی از نمایندگان حزب محافظه‌کار در پارلمان، جلسه‌ای عمومی ترتیب داد تا به‌هر نحو ممکن از پیاده‌شدن مسافران این کشتی جلوگیری کند و از دولت خواست حتی اجازهٔ پهلوگرفتن کشتی در آب‌های کانادا را لغو کند و هرچه سریع‌تر کشتی را به هندوستان برگرداند. استیونس همراه با مدیر بخش مهاجرت، مالکوم آر. جِی.، تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا از پیاده‌شدن مسافران جلوگیری کنند. این تلاش‌ها و هجمهٔ سیاسی باعث شد با مسافران کشتی برخوردهای بسیار بدی شود و تاریخ حرکت آن‌ها بیشتر به تعویق بیفتد، تا اینکه در نهایت با دخالت وزیر کشاورزی، مارتین بورِل، نمایندهٔ منطقهٔ یِیل-کاریبو، موضوع فیصله پیدا کرد.
در این فاصله، یک «کمیتهٔ ساحلی» توسط حسن رحیم و سوهان لال پاتاک تشکیل شد و جلسات اعتراضی در کانادا و ایالات‌متحده ترتیب داده شد. در یکی از این جلسات در دومینیون هال ونکوور تصمیم گرفته شد که اگر مسافران اجازهٔ ورود به ساحل پیدا نکنند، تمام هندی‌های مقیم کانادا همراه آن‌ها به هندوستان بازگردند و علیه دولت بریتانیا شورش کنند. یکی از مأموران مخفی دولت بریتانیا که در این جلسه به‌صورت مخفیانه حضور پیدا کرده بود، با اتاوا و لندن تماس گرفت. در پایتخت این‌گونه برداشت شد که عده‌ای شورشی روی کشتی حضور دارند و این باعث پیچیده‌ترشدن مسئله شد.
کمیتهٔ ساحلی در نهایت موفق شد ۲۲ هزار دلار کمک مالی جمع‌آوری کند و با کمک جی. ادوارد بِرد از طرف مونشی سینگ، یکی از مسافران کشتی، پرونده‌ای علیه ادارهٔ مهاجرت و مستعمرات کانادا تشکیل دهند. اما در نهایت دادگاه تجدیدنظر بریتیش کلمبیا با اکثریت آرا این اداره را از هر گونه خطا مبرا دانست.
پس از جلسهٔ دادگاه ادوارد بِرد، سیاست دولت وقت کانادا در مورد این مسافران را این‌گونه بیان کرد: «تنها حدسی که می‌توانم بزنم این است که دولت از اتاوا به مقامات مهاجرت دستور داده موضوع را به تعویق بیندازند و تا حد ممکن معطل کنند تا در نهایت مسافران کشتی پس از دچارشدن به قحطی مجبور به ترک بندر و بازگشت به کشور خود شوند… آن‌ها از قانون و هرج‌ومرج‌طلب‌ها صحبت می‌کنند. اما در حال حاضر هیچ‌کس بیشتر از مقامات ادارهٔ مهاجرت، که قانون مهاجرت کانادا را نقض می‌کند، به هرج‌ومرج در این کشور دامن نمی‌زند.»
پس از آن، به‌دستور دولت در روز ۱۹ ژوئیه پلیس سعی کرد کشتی را تصرف کرده و از آب‌های بریتیش کلمبیا خارج نماید اما مسافران عصبانی هندی، که کاپیتان ژاپنی را از مقامش عزل کرده بودند، با پرتاب زغال‌سنگ به افراد پلیس حمله کردند.
در نهایت «اچ‌اِم‌سی‌اس رینبو»، تنها ناو جنگی کانادا در ساحل غربی، مأموریت پیدا کرد این موضوع را خاتمه دهد و کشتی را مجبور به بازگشت به هندوستان کند. این ناو جنگی که نیروهایی از لشکر یازدهم، لشکر هفتاد و دوم و لشکر ششم را بر روی عرشه داشت، بالاخره کشتی را مجبور به بازگشت به هندوستان کرد.
کشتی کوماگاتا مارو (کشتی دورتر در سمت چپ) توسط ناو جنگی «اچ‌اِم‌سی‌اس رینبو» (بزرگ‌ترین کشتی در تصویر) و قایق‌های کوچک اسکورت می‌شود.
سرانجام در ۲۷ دسامبر ۱۹۱۴ کوماگاتا مارو به کلکته رسید. پس از ورود به بندرگاه یک قایق جنگی بریتانیایی کشتی را متوقف کرد و مسافران را تحت مراقبت نظامی قرار داد. دولت بریتانیایی محلی نه‌تنها به مسافران این کشتی به چشم قانون‌شکن نگاه می‌کرد، بلکه اعتقاد داشت این افراد خطرناک‌اند و ممکن است آغازگر شورشی سیاسی باشند. پس از پهلوگرفتن کشتی، پلیس برای بازداشت بابا گوردیت سینگ و بیست نفر دیگر که گمان می‌شد رهبر مسافران کشتی باشند، اقدام کرد. پس از مقاومت بابا گوردیت سینگ، یکی از دوستانش به پلیس حمله‌ور شد و شورشی عمومی درگرفت. با شکل‌گیری شورش، افراد پلیس اقدام به شلیک کردند و نوزده نفر از مسافران کشته شدند. برخی موفق به فرار شدند و سایر مسافران تحت بازداشت پلیس قرار گرفته و به زندان منتقل شدند. این حادثه با عنوان «شورش باج باج» شناخته می‌شود. پس از آن، گوردیت سینگ موفق به فرار شد و تا سال ۱۹۲۲ به‌صورت مخفیانه زندگی کرد، اما ماهاتما گاندی از او خواست به‌عنوان یک «میهن‌پرست واقعی» باعزت خود را تسلیم کند. گوردیت سینگ هم این کار را کرد و پس از محاکمه پنج سال دیگر از زندگی خود را در زندان گذراند.
در سال ۱۹۵۲ دولت هندوستان برای کشته‌شدگان کوماگاتا مارو در نزدیکی «باج باج» بنای یادبودی ساخت که شخص نخست‌وزیر، جواهر لعل نهرو، آن را افتتاح نمود.
در سال ۱۹۸۹، یعنی ۷۵ سال پس از بازگرداندن کشتی کوماگاتا مارو، پلاکی به یاد مسافران این کشتی در معبد سیک‌ها در ونکوور قرار داده شد. پنج سال بعد و در هشتادمین سالگرد این حادثه، پلاک دیگری در بندرگاه ونکوور گذاشته شد.
در ۲۳ ژوئیه سال ۲۰۱۲ از بنای یادبود حادثهٔ کوماگاتا مارو پرده‌برداری شد که در نزدیکی پلکان «سی‌وال» که به ساختمان غربی مرکز همایش‌های ونکوور منتهی می‌شود، قرار دارد.
به همت جامعهٔ خالصه دیوان، فاز اول موزهٔ کوماگاتا مارو هم در ماه ژوئن همان سال در معبد خیابان راس افتتاح شد.
در اول مهٔ سال ۲۰۱۴ به‌مناسب ۱۰۰ سالگی این حادثه تمبری به‌افتخار مسافران این کشتی منتشر شد.
از سال ۲۰۰۶ تا به امروز مقامات کانادایی در جلسات غیررسمی چندین بار از جامعهٔ هندی کانادایی به‌دلیل وقوع این حادثه عذرخواهی کرده‌اند، اما برخی از اعضای جامعهٔ سیک کانادا انتظار داشتند این عذرخواهی‌ها در پارلمان و به‌شکل رسمی انجام شود؛ در نهایت وزیر امور خارجه، جیسون کنی، اعلام کرد: «عذرخواهی انجام گرفته و دیگر تکرار نخواهد شد.» با این وجود، در نهایت در ۱۸ مهٔ ۲۰۱۶ جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا، طی یک سخنرانی در مجلس عوام از جامعهٔ هندی کانادایی عذرخواهی کرد.
در ۳۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۹ شورای شهر سوری که جمعیت هندی‌تبار قابل‌ملاحظه‌ای دارد، در مصوبه‌ای بخشی از خیابان 75A در این شهر را «Komagata Maru Way» نامید. همچنین در ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۰ تابلویی از تصاویر این واقعه با عنوان «یادبود کوماگاتا مارو» در پارک نیکلسون در شهر سوری نصب شد و تابلوی مشابه دیگری هم در پلازایی در شمال شهر دلتا نصب شد.
به‌دنبال رایزنی‌های راج سینگ تور، سخنگو و نایب‌رئیس انجمن نوادگان کوماگاتا مارو، در ۲۳ مهٔ ۲۰۲۱ شهر سوری، شهر ونکوور و دولت بریتیش کلمبیا این روز را روز «یادبود کوماگاتا مارو» نامیدند. همچنین شهرهای برنابی و پورت کوکئیتلام هم همه‌ساله ۲۳ ماه مه را روز «یادبود کوماگاتا مارو» نامیده‌اند.
منبع: ویکی‌پدیا
