مجتبی طالقانی* – ونکوور
«روزی روزگاری طهران» مجموعه‌عکس‌هایی است که آرش درویش، هنرمند ساکن ونکوور، در سال‌های نه‌چندان دور و البته چنان‌که خود اشاره کرده‌اند پیش از آمدن و همه‌گیرشدن موبایل‌هایی که دوربین‌های بسیار پیشرفته‌ای هم دارند، از بناها و ساختمان‌های تهران گرفته‌اند. کار ارزشمندی که البته با توجه به تحصیل در رشتهٔ گرافیک و سوابق اجرایی و هنری ایشان قابل‌انتظار نیز بوده است.
«شهرها را روحی است در کالبد عمارت‌ها و کوی و برزن.» این جمله سرآغاز دیباچهٔ نسبتاً مفصلی است که شیوهٔ نگاه و توجه گیرنده و گردآورندهٔ عکس‌ها را نسبت به شهرها و تحولات آن‌ها منعکس می‌سازد. نخست با آوردن نقل‌قولی از نویسندهٔ کتاب «روح پراگ» اشاره شده که شناخت شهرها و برقراری رابطه با آن‌ها مستلزم نگاه دقیق برای درک شخصیت و هویت آن‌ها در طول زمان است. سپس توضیح داده شده که مؤلف با وجود سال‌ها اقامت در ونکوور در برقراری رابطه با این شهر و به‌صورت کلی‌تر رابطه با شهر‌های آمریکای شمال موفقیتی نداشته است. در مورد تهران نیز با اشاره به چگونگی ورود معماری غربی به ایران و معمارانی که موجد آن بوده‌اند، با حوزهٔ نگاه مؤلف و تمرکز عکس‌ها بر بناها آشنا می‌شویم. نقشه‌ای از تهران قدیم، که محدودهٔ جغرافیایی و محل گرفتن عکس‌ها را به‌صورت تقریبی مشخص کرده نیز راهنمای مناسبی است. آن بخش انتهایی از عکس‌ها که به فعالیت و کسب‌و‌کار مردم شهر اختصاص یافته نیز تأکید بیشتری بر کانون توجه عکاس است.
عکس‌های این کتاب مجموعه‌ای هستند از ورودی‌ها، سردرها، پنجره‌ها، نورگیرها، بالکن‌ها، ستون‌ها و سرستون‌ها و کاشیکاری‌ها که می‌توانستند به‌صورت موضوعی در پی هم بیایند و سبک و نگاه معماری زمان را نسبت به هریک از عناصر معماری زمان خود بازگو نمایند. از دیگر موضوع‌های مورد توجه گیرندهٔ عکس‌ها می‌توان به حضور درختان و گیاهان در داخل یا کنار بناها اشاره داشت که لطافت خاصی به معماری داده و ویژگی طبیعی و مقیاس انسانی آن را برجسته کرده است. نکتهٔ دیگر در عکس‌ها دقت به علائم تجاری و نام‌های کوچه‌ها و محلات و سبک محلی آن‌هاست. عکاس به آشنایی و خودمانی‌بودن تابلو‌ها و نام‌ها و آگهی‌های تبلیغاتی و شیوهٔ جلبِ‌توجه آن‌ها و بیان موضوع تأکید نموده است. گرچه همین‌جا باید اشاره کرد که قراردادن تصویر آگهی نوشابهٔ پپسی کولا (صفحهٔ ۱۹) به‌عنوان نخستین عکس کتاب، آن هم درست پیش از چند عکس دیدنی از پنجره‌های زیبا و تزیین‌شدهٔ بنا‌های آن زمان (صفحات ۲۰ و ۲۱ و ۲۳)، شاید شروع منصفانه‌ای بر محتوای کتاب نباشد.
در رابطه با چند عکسی که تحت عنوان «مردان کسب‌و‌کار» در انتهای مجموعه آمده گفتنی است که چیزی به محتوای کتاب اضافه نکرده و با توجه به کیفیت آن‌ها شاید بهتر می‌بود که حذف می‌شدند.
نکتهٔ کوتاهی نیز در مورد روح و هویت شهر قابل‌یادآوری است، در اینکه هر شهر روحی دارد که درک آن مستلزم دقت و توجه کافی است شکی نیست، اما اینکه وجود چنین روحی را تنها مختص آن بخش‌هایی از یک شهر یا تنها در شهرهایی بدانیم که به‌دلایلی، شخصی یا اجتماعی، مورد علاقه و توجه ما بوده‌اند یا احیاناً ویژگی خاصی دارند، چندان واقعی نیست. شهر موجودی زنده و در جریان تحول است. گاه تحول و تغییرات اقتصادی و اجتماعی آرام و تدریجی است و انعکاس کالبدی تثبیت‌شده‌ای دارد و زمانی دگرگونی سریع و شتابنده است و بازتاب کالبدی آن نیز تند و احیاناً ناهمگون است. غالب عکس‌های کتاب به دورهٔ مهمی از تهران تعلق دارند که توجه به اهمیت شهر و معماری ساختمان‌ها قوام و ثبات نسبی یافته بود.
تهیهٔ کتابی دربارهٔ زندگی شهری تهران در زمانی معین و متشکل از عکس‌های مناسب کار ارزشمندی است که واجد قدردانی است.
* * * * *
مجموعه‌عکس «روزی روزگاری طهران» اثر آرش درویش، هنرمند ساکن ونکوور، با جلد سخت در ۲۱۲ صفحه روی کاغذ گلاسه چاپ شده است و علاقه‌مندان می‌توانند آن را از طریق لینک زیر خریداری نمایند. شایان ذکر است بهای این کتاب تنها شامل هزینهٔ چاپ است و هیچ سودی برای مؤلف لحاظ نشده است.
https://www.blurb.ca/b/11505631-once-upon-a-time-in-tehran
پیشینهٔ هنری و حرفه‌ای آرش درویش
متولد ۱۱ مرداد ۱۳۵۰، تهران
عضو پیوستهٔ کانون طراحان گرافیک ایران (۱۳۷۹)
دانش‌آموختهٔ گرافیک، دانشکدهٔ هنرهای زیبا، دانشگاه تهران (١٣٧۴)
رتبهٔ ۶ آزمون ورودی سراسری دانشگاه‌های ایران (۱۳۶۹)
دانش‌آموختهٔ گرافیک، هنرستان مالک اشتر تهران (١٣۶٨)
هنرجوی ممتاز استان تهران (۱۳۶۸ – ١٣۶٧)
برگزیدهٔ نشریهٔ کمک‌آموزشی وزارت آموزش‌وپرورش به‌عنوان «مبتكر جوان» (١٣۶۵)
درج آثار در:
کتاب سالانهٔ گرافیک ایران (١٣٨۶)
منتخب آثار طراحان گرافیک ایران (۱۳۷۸)
کتاب گرافیک امروز ایران (۱۳۷۷)
تألیف کتاب:
تکنیک‌های عکاسی در هنر گرافیک (١٣٧۵)
سوابق کاری:
صاحب‌امتیاز و مدیرمسئول Paisley Creative، ونكوور، کانادا (۲۰۲۳ – ۲۰۲۲)
مدیر هنری شرکت DRC، ونکوور، کانادا (۲۰۲۲ – ۲۰۲۰)
مدیر هنری شرکت J&M Home، ونكوور، کانادا (۲۰۲۰ – ۲۰۱۷)
مدیر هنری شرکت .Jia Canada Inc، ونکوور، کانادا (٢٠١٧ – ٢٠١۴)
صاحب‌امتیاز و مدیر اجرایی شرکت «آرم دکور»، تهران (۱۳۹۲ – ۱۳۷۷)
صاحب‌امتیاز و مدیر اجرایی گروه تبلیغاتی «آرم»، تهران (۱۳۹۲ – ۱۳۷۷)
همکاری با نهاد فرهنگی سازمان ملل متحد، یونسکو، دفتر تهران (١٣٨۵ – ۱۳۸۳)
کارشناس صنایع چاپ RWTUV, German Certification Organization، شعبهٔ ایران، تهران (١٣٨٣ – ١٣٧۶)
مدیر بخش گرافیک نشریهٔ «مناطق آزاد»، تهران (١٣٧۶)
مدیر بخش گرافیک مؤسسهٔ لیتوگرافی «رادنگار»، تهران (١٣٧۶ – ١٣٧۴)
مدیر بخش گرافیک مؤسسهٔ لیتوگرافی «نگارگران»، تهران (١٣٧۴ – ١٣٧٢)
صاحب‌امتیاز و مدیر اجرایی شرکت تبلیغاتی «آرانقش»، تهران (۱۳۷۲ – ۱۳۷۰)
طراح گرافیک آتلیهٔ «تدارکات»، تهران (١٣٧٠ – ١٣۶٩)
طراح گرافیک شرکت «ارتباط‌ساز ایران»، تهران (١٣٧٠ – ١٣۶٩)
اپراتور چاپ سیلک اسکرین چاپخانهٔ «نقش‌آور»، تهران (١٣۶٩ – ١٣۶۵)
برای آشنایی بیشتر با آثار آرش درویش از وب‌سایت ایشان در آدرس www.darvishi.ca دیدن کنید.
*مجتبی طالقانی، کارشناس ارشد برنامه‌ریزی و طراحی شهری است با سابقهٔ تدریس دروس شهرسازی در دانشگاه‌های ایران و تجربه در طراحی و برنامه‌ریزی شهری در شرکت‌های مهندسان مشاور ایرانی، و نیز مؤلف کتاب‌های درسی شهرسازی در ایران ازجمله کتاب «شهرسازی در ونکوور»، مترجم کتاب‌های «تاریکی در فرارو»، نوشتهٔ جین جیکوبز و «مسیرهای دنیا»، نوشتهٔ دیوید هاروی.