ترجمه و تلخیص: زهرا آهن‌بر – ایران
اگر به جزیرهٔ ونکوور سفر کرده باشید، احتمالاً نام خوآن دِ فوکا را در نقاط مختلف این جزیره و پیرامون آن، از تنگهٔ خوآن دِ فوکا بین کانادا و آمریکا گرفته تا پارک ملی و مسیر پیاده‌روی به‌همین نام و حتی فروشگاه‌ها یا رستوران‌ها، شنیده‌اید. حتی در خود شهر ونکوور نیز برخی اماکن از این نام استفاده می‌کنند. در این شماره نگاهی کوتاه خواهیم داشت به زندگی خوآن دِ فوکا، دریانورد نامدار یونانی‌تبار، که وجودش تا ۲۵۰ سال پس از اکتشافاتش در هاله‌ای از ابهام بود و یکی از نخستین اروپاییانی بود که پا به آمریکای شمالی گذاشت.
تندیس خوآن دِ فوکا
ایونیس فوکاس (۱۶۰۲-۱۵۳۶) که با ترجمهٔ نام خود به اسپانیایی یعنی خوآن دِ فوکا شناخته‌شده‌تر است، در سال ۱۵۳۶ در جزیرهٔ سفالونیا در مجموعهٔ جزایر ایونی یونان به دنیا آمد. پدربزرگ خوان از پناهندگانی بود که پس از سقوط قسطنطنیه در ۱۴۵۳ به‌همراه برادر خود به یونان گریخت. خاندان وی در جزایر اطراف پراکنده شدند و هر کدام مناطقی را که در آن سکونت داشتند، به نام خود خواندند. پدر خوان در جزیرهٔ والریانو سکونت گزید. از کودکیِ خوان اطلاعات چندانی در دست نیست. خوان در سال ۱۵۵۵ به خدمت پادشاه وقت اسپانیا، فیلیپ دوم در‌آمد و در نهایت کاپیتان دریانوردی در یک کشتی نظامی شد.
بخشی از داستان زندگی خوآن دِ فوکا واقعیت دارد و بخشی از آن نیز افسانه‌ای بیش نیست. شهرت خوان به‌دلیل ادعای او مبنی بر کشف تنگهٔ آنین است که اکنون به‌نام تنگهٔ خوآن دِ فوکا شناخته می‌شود و بین جزیرهٔ ونکوور (بخشی از بریتیش کلمبیا، کانادا) و شبیه جزیرهٔ المپیک (شمال غرب ایالت واشنگتن، آمریکا) قرار گرفته است. وی این تنگهٔ غربی-شرقی را به‌نام خود نام‌گذاری کرد. تا ۲۵۰ سال بعد نیز بسیاری از افراد داستان او را باور نمی‌کردند و عده‌ای نیز وجود چنین کاشفی را منکر می‌شدند.
اولین سفرهای خوان به شرق دور بود و او ادعا می کند که در سال ۱۵۸۷ به سرحدات غربی اسپانیای جدید، قلمروی که آمریکای شمالی، مرکزی و شمال آمریکای جنوبی را شامل می‌شد، رسید و در شبه‌جزیرهٔ باخای کالیفرنیا در غرب کشور مکزیک، یک فرماندهٔ ناو بریتانیایی به‌نام توماس کاوندیش، کشتی بادبانی وی را که نامش سانتا آنا بود، محاصره کرد، او را اسیر کرد و به ساحل برد و کالاهایش را به ارزش ۶۰ هزار دوکات به غارت برد. تلاش‌های وی برای بازپس‌گرفتن این غنائم از دولت بریتانیا بی‌نتیجه ماند. خوان سفرهای بسیاری به چین، فیلیپین و مکزیک کرد. مهارت وی به‌عنوان دریانورد زبانزد بود و باعث شد که پادشاه اسپانیا وی را به‌مدت چهل سال در مقام کاپیتان ناو اسپانیایی در منطقهٔ هند غربی به خدمت گمارد.
این کاشف قرن ۱۶ به دستور حاکم اسپانیای جدید (مکزیک کنونی)، لوئیس دو ولاسکو، دو بار به‌منظور کشف راه دریایی مابین دو اقیانوس آرام و آتلانتیک به مأموریت دریایی فرستاده شد. جغرافی‌دانان بر این باور بودند که تنگه‌ای این دو اقیانوس را به‌هم متصل می‌کند. خوان در اولین سفر اکتشافی خود ۲۰۰ سرباز و سه کشتی کوچک داشت. در آن زمان طبق قوانین اسپانیا هر کشتی یک فرماندهٔ نظامی و یک کاپیتان دریایی داشت. خوان می‌بایست به‌عنوان کاپیتان دریایی، تنگهٔ آنین را پیدا می‌کرد و آن را در مقابل بریتانیایی‌ها مقاوم‌سازی می‌کرد. این مأموریت با شکست مواجه شد زیرا ادعا می‌شود به‌دلیل شرارت‌های فرماندهٔ نظامی کشتی‌ها، سربازان شورش کردند و به شهر خود در کالیفرنیا بازگشتند.
خوان در دومین سفر اکتشافی خود با چندین کشتی بزرگ و کوچک در سال ۱۵۹۲ موفق به کشف این تنگه شد. او به آکاپولکو بازگشت و ادعا کرد که تنگه‌ای را با یک جزیرهٔ بزرگ در دهانهٔ آن، در عرض جغرافیایی در حدود ۴۷ درجهٔ شمالی کشف کرده است. دِ فوکا نوشته است که بعد از گذشت ۲۰ روز از این تنگه عبور کرده و به دریای شمالی رسیده بود. گزارش فوکا در مورد تنگه دور از واقعیت است و آنجا را بسیار متفاوت از واقعیت توصیف می‌کند. در واقع تنگهٔ خوآن دِ فوکا در حدود ۴۸ درجهٔ شمالی قرار دارد و به دریای شمالی نمی‌رسد، بلکه به اقیانوس آرام منتهی می‌شود.
با وجود اینکه ولاسکو به‌کرات به خوان وعدهٔ پاداش‌های بزرگ داد، اما وی هرگز چنین پاداشی را دریافت نکرد. بعد از گذشت دو سال و با اصرار ولاسکو، خوان به اسپانیا سفر کرد تا پاداش خود را از دربار پادشاه دریافت کند. بار دیگر خوان ناامید و از اسپانیایی‌ها بیزار گشت. خوان پیر شده بود و توانایی چندانی نداشت، بنابراین تصمیم گرفت به زادگاه خود در سفالونیای یونان بازگردد. اما در سال ۱۵۹۶ در ونیز مردی بریتانیایی به‌نام مایکل لاک را ملاقات کرد و داستان خود را برای وی بازگو کرد. مایکل لاک تاجر بود و به کاشفان کمک می‌کرد برای سفرهای دریایی خود کمک مالی جمع‌آوری کنند. مایکل لاک به او پیشنهاد کرد که خدمات خود را به دشمن بزرگ اسپانیایی‌ها یعنی ملکهٔ الیزابت ارائه کند. پیشنهاد لوک و خوآن دِ فوکا به دربار بریتانیا حاصلی نداشت، اما به‌دلیل نوشته‌های لوک بود که داستان خوان دِ فوکا در سال ۱۶۲۵ در روزنامه‌های بریتانیا منتشر شد.
پس از درگذشت خوان در سال ۱۶۰۲، داستان اکتشافات وی به افسانه تبدیل شد. هیچ شواهد تاریخی اسپانیایی وجود ندارد که ادعاهای دِ فوکا را تأیید کند. اسپانیا به پنهان‌کاری مشهور بود و به‌همین دلیل بود که بعدها ادعاهای این کشور بر تملک نواحی سواحل غربی پیچیده شد. گزارش‌های دِ فوکا نیز بسیار مبهم و گیج‌کننده بود. اگر لطف مایکل لاک انگلیسی نبود، هنوز هم بین تاریخ‌نگاران در مورد این سفرها شک و شبهه وجود داشت. مایکل لاک در مورد سفرهای دریایی دِ فوکا مطالبی نوشته است. به‌دلیل پیشنهاد دِ فوکا برای خدمت‌گذاری به الیزابت اول، بسیاری از دریانوردان بریتانیایی ادعاهای دِ فوکا را باور کردند. کاپیتان جیمز کوک که یکی از مشهورترین کاشفان بریتانیا به‌شمار می‌رود، در سال ۱۷۷۸، یک‌بار از نزدیک تنگهٔ دو فِکا عبور کرد و دماغهٔ فِلَتری را به چشم دید و از آنجا نقشه‌برداری کرد، اما همچنان در مورد ادعای دِ فوکا تردید داشت. نُه سال بعد، یک تاجر خز به‌نام چارلز ویلیام بارکلی وارد تنگه شد و ادعای دِ فوکا را پذیرفت. بارکلی آنجا را به‌یاد دِ فوکا نام‌گذاری کرد و پس از آن بود که شمار زیادی از دریانوردان اسپانیایی و انگلیسی از این ناحیه عبور کردند و از آنجا به نام تنگهٔ خوان دِ فوکا نام بردند.
تنها شواهد موجود از سفرهای دریایی دِ فوکا گزارشات لاک است و محققان نتوانستند در اوراق بایگانی مستعمرات اسپانیایی ردی از اکتشافات دِ فوکا بیابند. به‌همین دلیل است که در مورد اکتشافات و حتی موجودیت خود وی نیز شک و تردیدهای بسیاری وجود دارد. سرانجام در سال ۱۸۵۹، یک محقق آمریکایی با کمک کنسول‌گری آمریکا در جزایر ایونی توانست مدارکی دال بر واقعی‌بودن شخصیت خوآن دِ فوکا بیابد و همچنین اطلاعاتی در مورد خاندان شناخته‌شدهٔ دِ فوکا و تاریخچهٔ زندگی آن‌ها در این جزایر به‌دست بیاورد.
منبع: ویکی‌پدیا
