دکتر سعید ممتازی*، روان‌درمانگر و مشاور بالینی رسمی – ونکوور
در روزگاری زندگی می‌کنیم که تنها با چند کلیک ساده یا لمس یک اپلیکیشن، می‌توان به خدمات روان‌درمانی دسترسی داشت — آن هم بدون نیاز به خروج از خانه یا حتی ترک محل کار. درمان آنلاین، یا به‌اصطلاح «روان‌درمانی از راه دور»، در سال‌های اخیر به‌شدت پرطرفدار شده است، اما آیا برای همه مناسب است؟ در این نوشتار، نگاهی می‌اندازم به مزایا، محدودیت‌ها و نکاتی که پیش از انتخاب این شیوهٔ درمانی باید بدانید.
درمان آنلاین چیست؟
هر نوع گفت‌وگوی درمانی اعم از مشاوره یا روان‌درمانی که از طریق اینترنت، تلفن، اپلیکیشن یا پیام نوشتاری صورت بگیرد، زیرمجموعه‌ای از «روان‌درمانی از راه دور» یا «تله‌سایکولوژی» محسوب می‌شود. این روش به افراد امکان می‌دهد بدون مراجعهٔ حضوری، با روان‌شناس یا درمانگر خود ارتباط بگیرند.
چرا افراد به درمان آنلاین علاقه دارند؟
درمان دیجیتال مزایای زیادی دارد که برای بسیاری از افراد جذاب است:
- راحتی و صرفه‌جویی در زمان: نیازی نیست ساعت‌ها در ترافیک بمانید یا نگران هماهنگی با برنامهٔ کاری خود باشید. تنها با ورود به سایت یا اپلیکیشن، می‌توانید از هرجا که راحتید، جلسهٔ خود را برگزار کنید.
- هزینهٔ پایین‌تر: برخی اپلیکیشن‌ها خدمات مشاوره را با هزینه‌ای کمتر از تعرفهٔ معمول ارائه می‌دهند که در مقایسه با درمان حضوری مقرون‌به‌صرفه‌تر به نظر می‌رسد — به‌ویژه برای کسانی که از بیمهٔ درمانی استفاده نمی‌کنند.
- احساس راحتی بیشتر: برخی هنوز از مراجعه به «روان‌درمانگر» خجالت می‌کشند یا احساس شرمندگی دارند. بعضی دیگر ممکن است به‌دلیل اضطراب اجتماعی از دیدار حضوری بترسند. نبود حضور فیزیکی، احساس شرم اولیهٔ مراجع یا نیاز به «حفظ ظاهر» را کاهش می‌دهد. به‌همین دلیل برخی از مراجعان از مشاورهٔ آنلاین استقبال می‌کنند. برای خیلی‌ها، به‌ویژه نوجوانان و جوانان، صحبت در فضای مجازی راحت‌تر از گفت‌وگوهای رودررو است، به‌خصوص وقتی موضوعات شخصی، جنسی و عاطفی مطرح می‌شود.
- دسترسی در شرایط خاص: افرادی که در مناطق دورافتاده زندگی می‌کنند، یا به‌دلیل بیماری یا ناتوانی جسمی امکان خروج از خانه را ندارند، ممکن است فقط از طریق درمان آنلاین به روان‌شناس دسترسی داشته باشند.
- دسترسی به درمانگری که نزدیک شما نیست: امروزه برای تماس اینترنتی فاصله چند ده متر و ده‌ها هزار کیلومتر یکسان است. به‌این ترتیب دسترسی شما به درمانگری که دوست دارید، اما در شهر یا کشور دیگری زندگی می‌کند، برای شما به‌سادگی میسر می‌شود. این موضوع دست شما را در انتخاب درمانگر بسیار بازتر می‌کند.
- مهاجرت: گاهی اوقات مهاجرت به کشوری دیگر ممکن است دسترسی به درمانگری را که با شما قرابت فرهنگی داشته باشد و/یا به زبان شما صحبت کند، سخت و حتی ناممکن می‌کند. در چنین شرایطی مشاورهٔ آنلاین این دسترسی را فراهم می‌کند.
- مشاوره‌های زوج یا خانواده وقتی در کنار هم نیستند: در تجربهٔ خود من به‌کرات با زوج‌هایی کار درمان و مشاوره را انجام داده‌ام که همسران یا دو نفری که در حال شکل‌دادن رابطه بوده‌اند، در دو شهر یا حتی دو کشور اقامت داشته‌اند و تنها راهِ داشتن زوج‌درمانی برای آنان جلسات آنلاین بوده است.
- سفر: گاهی شما برای مدتی کوتاه یا طولانی در سفر و دور از درمانگرتان هستید. در چنین شرایطی اگر نیاز به مشاوره داشته باشید، جلسه یا جلسات آنلاین این امکان را برایتان فراهم می‌کند.
چه نکاتی را باید با دقت بررسی کنید؟
با وجود مزایای یادشده توصیه می‌کنم قبل از شروع مشاوره یا درمان آنلاین، این موارد را بررسی کنید:
- آیا این روش برای من مؤثر است؟ هنوز برخی افراد از مشاورهٔ آنلاین احساس خوبی ندارند و فکر می‌کنند به‌این ترتیب رابطهٔ لازم با درمانگر برقرار نمی‌شود. البته در مواردی که درمانگر در دسترس است گاهی مراجعان بعد از جلسه یا جلسات اولیهٔ حضوری، ادامهٔ کار به‌صورت آنلاین را راحت‌تر می‌پذیرند یا ترجیح می‌دهند.
- آیا درمانگر مجاز و دارای مدرک معتبر است؟ حتماً بررسی کنید فردی که با او ارتباط می‌گیرید، دارای مدارک تحصیلی لازم و مجوز رسمی از نهادهای معتبر سلامت روان باشد. متأسفانه برخی پلتفرم‌ها ادعای ارائهٔ مشاوره دارند، اما ممکن است در آن‌ها افرادی بدون مجوز یا صلاحیت حرفه‌ای فعالیت کنند. دانستن مدرک تحصیلی، نوع مجوز و محلی که درمانگر در آن فعالیت می‌کند، حق شماست.
- آیا اطلاعات شما محفوظ می‌ماند؟ حفظ حریم خصوصی، یکی از اصول اساسی درمان است. سایتی که استفاده می‌کنید باید از امنیت کافی برخوردار باشد و با قوانین محرمانگی اطلاعات سلامت هماهنگ باشد.
- هزینه را چگونه پرداخت می‌کنید؟ امروزه بیشتر بیمه‌ها علاوه بر درمان حضوری، درمان آنلاین را هم پوشش می‌دهند. اما ضروری است از مجوز حرفه‌ای درمانگرتان مطلع باشید و پیش از شروع، با شرکت بیمه‌تان تماس بگیرید تا از شرایط پوشش درمان مطمئن شوید.
آیا تکنولوژی می‌تواند مکمل درمان باشد؟
بله. بسیاری از روان‌شناسان از ابزارهای دیجیتال برای بهبود فرآیند درمان حضوری استفاده می‌کنند. برای مثال، پیامک می‌تواند برای یادآوری جلسات یا بررسی کوتاه وضعیت روحی مفید باشد. برخی درمانگران یا پلتفرم‌ها امکان ارسال پیام از طرف شما به درمانگرتان را هم فراهم می‌کنند. برخی اپلیکیشن‌ها به بیماران کمک می‌کنند تا حالات روحی یا افکار خود را ثبت کنند. حتی ساعت‌های هوشمند و ابزارهای مشابه هم می‌تواند برای تبادل اطلاعات کمک‌کننده باشد.
* * * * *
نتیجه‌گیری
درمان آنلاین می‌تواند فرصت بزرگی برای دسترسی راحت‌تر به خدمات سلامت روان باشد، به‌ویژه برای افرادی که امکان حضور در مطب را ندارند. اما انتخاب این مسیر نیازمند بررسی دقیق، آگاهی از شرایط قانونی، و اطمینان از حرفه‌ای‌بودن درمانگر است. اگر با چشم باز و اطلاعات کافی قدم بردارید، می‌توانید از مزایای درمان دیجیتال بهره‌مند شوید — درست مانند میلیون‌ها نفری که در سراسر دنیا در مسیر سلامت روان خود از این روش کمک گرفته و می‌گیرند.
*از بنیان‌گذاران پلتفرم بهروان، عضو ارشد انجمن مشاوران درمانگر کانادا، دکترای تخصصی از ایران، فلوشیپ و گواهینامهٔ مشاوره از دانشگاه UCLA، گواهینامهٔ مصاحبهٔ انگیزشی و Award of Achievement از دانشگاه UBC