شیوا شرکت، روان‌شناس – ونکوور
هیچ فکر کرده‌اید چرا بعضی از افراد در زندگی موفق‌تر از دیگران به‌نظر می‌رسند؟
نه اینکه این‌ها مشکلی نداشته باشند، بلکه می‌دانند چطور با مشکلاتشان برخورد کنند. این افراد مهارت‌هایی دارند که شاید بقیه نداشته باشند. بعضی از آن‌ها ذاتاً یا به‌دلیل نوع تربیت خانوادگی، این ویژگی را دارند و برخی آموزش دیده و روی خود کار کرده‌اند. استعدادها و نقاط قوت خود را به‌خوبی شناخته‌اند و آن‌ها را پرورش داده‌اند. می‌توانند با دیگران روابط خوب و صمیمانه برقرار کنند، احساسات، آرزوها و خواسته‌های خود را بیان کنند، مسائلی را که در زندگی با آن‌ها مواجه می‌شوند، حل کنند، و برای زندگی خود تصمیمات درست بگیرند. می‌توانند وقتی دچار هیجان‌هایی مثل ترس، خشم، خجالت یا غم می‌شوند، با آن‌ها کنار بیایند و هیجان خود را به‌شکل درست ابراز کنند تا به خود و دیگران صدمه نزنند.
تعریف سازمان بهداشت جهانی از مهارت‌های زندگی یا Life Skills عبارت است از: مهارت‌های روانی- اجتماعی که به ما کمک می‌کند با نیازها و چالش‌های زندگی روزمره بهتر کنار بیاییم. مهارت‌هایی که به ما برای زندگی بهتر کمک می‌کنند و کسب آن‌ها، زندگی موفق را تشکیل می‌دهد.
امروزه، علی‌رغم ایجاد تغییرات عمیق فرهنگی در شیوه‌های زندگی، بسیاری از نوجوانان و جوانان در رویارویی با مسائل زندگی فاقد توانایی‌های لازم و اساسی‌اند، و همین امر آنان را در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی روزمره و مقتضیات آن آسیب‌پذیر نموده است.
مهارت‌های زندگی، توانایی‌های روانی-اجتماعی برای رفتار انطباقی و مؤثر هستند که افراد را قادر می‌سازند تا به‌طور مؤثرتری با مقتضیات و چالش‌های زندگی روزمره مقابله کنند.
مهارت‌های زندگی شامل ده مهارت اصلی و اساسی‌اند که غالباً به‌صورت جفت‌جفت طبقه‌بندی می‌شوند، زیرا بین هر جفت ارتباط طبیعی وجود دارد و در حقیقت به‌منزلهٔ دو روی یک سکه‌اند .
–
این مهارت‌ها عبارت‌اند از:
• خودآگاهی / همدلی
• ارتباط مؤثر / روابط بینِ‌فردی
• تصمیم‌گیری / حل مسئله
• تفکر خلاق / تفکر انتقادی
• توانایی حل مسئله / توانایی مقابله با استرس
تعریف مهارت‌های ده‌گانهٔ زندگی
–
خودآگاهی
خودآگاهی، توانایی شناخت و آگاهی از خصوصیات، نقاط ضعف و قدرت، خواسته‌ها، ترس و انزجار است. رشد خودآگاهی به فرد کمک می‌کند تا دریابد تحت استرس قرار دارد یا نه و این معمولاً پیش‌شرط ضروریِ روابط اجتماعی و روابط بینِ‌فردی مؤثر و همدلانه است.
همدلی
همدلی، یعنی اینکه فرد بتواند زندگی دیگران را حتی زمانی که در آن شرایط قرار ندارد، درک کند. همدلی به فرد کمک می‌کند تا بتواند انسان‌های دیگر را حتی وقتی با آن‌ها متفاوت است، بپذیرد و به آن‌ها احترام بگذارد. همدلی، روابط اجتماعی را بهبود می‌بخشد و به ایجاد رفتارهای حمایت‌کننده و پذیرنده نسبت به انسان‌های دیگر منجر می‌شود.
ارتباط مؤثر
این توانایی به فرد کمک می‌کند تا بتواند کلامی و غیرکلامی و مناسب با فرهنگ، جامعه و موقعیت، خود را بیان کند بدین معنی که فرد بتواند نظرها، عقاید، خواسته‌ها، نیازها و هیجان‌های خود را ابراز و به هنگام نیاز بتواند از دیگران درخواست کمک و راهنمایی نماید. مهارت تقاضای کمک و راهنمایی از دیگران در مواقع ضروری، از عوامل مهم یک رابطهٔ سالم است.
روابط بینِ‌فردی
این توانایی به ایجاد روابط بینِ‌فردی مثبت و مؤثر فرد با انسان‌های دیگر کمک می‌کند. یکی از این موارد، توانایی ایجاد روابط دوستانه است که در سلامت روانی و اجتماعی، روابط گرم خانوادگی، به‌عنوان یک منبع مهم روابط اجتماعیِ سالم نقش بسیار مهمی دارد.
تصمیم‌گیری
این توانایی به فرد کمک می‌کند تا به‌نحو مؤثرتری در مورد مسائل تصمیم‌گیری نماید. اگر کودکان و نوجوانان بتوانند فعالانه در مورد اعمالشان تصمیم‌گیری کنند، جوانب مختلف انتخاب را بررسی و پیامد هر انتخاب را ارزیابی کنند، مسلماً در سطوح بالاتر بهداشت روانی قرار خواهند گرفت.
حل مسئله
این توانایی فرد را قادر می‌سازد تا به‌طور مؤثرتری مسائل زندگی را حل نماید. مسائل مهم زندگی چنانچه حل‌نشده باقی بمانند، استرس روانی ایجاد می‌کنند که به فشار جسمی منجر می‌شود.
تفکر خلاق
این نوع تفکر هم به مسئله و هم به تصمیم‌گیری‌های مناسب کمک می‌کند. با استفاده از این نوع تفکر، راه‌حل‌های مختلف مسئله و پیامدهای هر یک از آن‌ها بررسی می‌شوند. این مهارت، فرد را قادر می‌سازد تا مسائل را از ورای تجارب مستقیم خود دریابد و حتی زمانی که مشکلی وجود ندارد و تصمیم‌گیری خاصی مطرح نیست، با سازگاری و انعطاف بیشتر به زندگی روزمره بپردازد.
تفکر انتقادی
تفکر انتقادی، توانایی تحلیل اطلاعات و تجارب است. آموزش این مهارت‌ها، نوجوانان را قادر می‌سازد تا در برخورد با ارزش‌ها، فشار گروه و رسانه‌های گروهی مقاومت کنند و از آسیب‌های ناشی از آن در امان بمانند.
توانایی حل مسئله
این توانایی فرد را قادر می‌سازد تا هیجان‌ها را در خود و دیگران تشخیص دهد، نحوهٔ تأثیر هیجان‌ها بر رفتار را بداند و بتواند واکنش مناسبی به هیجان‌های مختلف نشان دهد. اگر با حالات هیجانی، مثل غم و خشم یا اضطراب درست برخورد نشود، این هیجان تأثیر منفی بر سلامت جسمی و روانی خواهد گذاشت و برای سلامت پیامدهای منفی به‌دنبال خواهند داشت.
توانایی مقابله با استرس
این توانایی شامل شناخت استرس‌های مختلف زندگی و تأثیر آن‌ها بر فرد است. شناسایی منابع استرس و نحوهٔ تأثیر آن بر انسان، فرد را قادر می‌سازد تا با اعمال و موضع‌گیری‌های خود فشار و استرس را کاهش دهد.
نوجوانان بابت رشد مهارت‌ها و سازماندهی در خود به کمک نیاز دارند و در حالی‌که والدین نباید این مسئولیت را خودشان بر عهده بگیرند، در عین حال نباید فراموش کنند که نوجوانان برای ساختن و ایجاد این مهارت‌ها در خود، به کمک آن‌ها یا یک مشاور نیاز دارند.