دکتر کوروش عدالتی – ونکوور
تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که به‌طور متوسط از هر ۶۸ کودک، ۱ کودک (به‌طور خاص، از هر ۴۲ پسر، ۱ پسر و از هر ۱۸۹ دختر، ۱ دختر) دارای اختلال طیف اوتیسم (ASD) می‌شوند.
کودکان مبتلا به طیف اوتیسم در تعاملات اجتماعی، ارتباطات کلامی و غیرکلامی و رفتار دچار مشکلاتی هستند. به‌نظر می‌رسد که آن‌ها به‌دلیل عدم توانایی در احساس همدلی یا مشکل در تفسیر عواطف دیگران، یا درک مقاصد دیگر اشخاص دچار مشکل می‌شوند.
بعضی از این کودکان همچنین ممکن است به صداها، بوها و احساسات لمسی حساسیت فوق‌العاده‌ای داشته باشند. (به‌عنوان مثال، پسر کوچکی نمی‌تواند احساس جوراب روی پاهایش را تحمل کند.) کودکان مبتلا به طیف اوتیسم ممکن است رفتارهای خاص یا وسواسی نیز از خود بروز دهند.
پژوهش‌های متعددی موفقیت‌آمیز بودن نوروفیدبک در کودکان اوتیستیک را به اثبات رسانده است. این تحقیقات نشان داده است که نوروفیدبک در بهبود تمرکز و توجه، کاهش مشکلات خواب، عملکرد بهتر در رفتارهای اجتماعی و تحصیلی تأثیرگذار بوده و همچنین موجب کاهش اضطراب و رفتارهای تکانشگری (impulsivity) و افزایش ارتباط چشمی در این کودکان شده است.
نوروفیدبک از طریق تکنیکی غیرتهاجمی و بدون درد، یک «نقشهٔ مغز» ایجاد می‌کند. این نقشه می‌تواند مشخص کند که مغز در چه بخش‌هایی دچار مشکل پردازش اطلاعات است. در جلسات بعدی درمانی که متناسب با نیازهای خاص فرد برنامه‌ریزی می‌شوند، متخصصان نوروفیدبک می‌توانند به کودک در ایجاد تغییرات یا بهبود پردازش مغزی کمک کنند. این تغییرات طولانی‌مدت و بدون هیچ‌گونه عوارض جانبی منفی هستند.
نوروفیدبک چه علایمی را در طیف اوتیسم بهبود بخشیده است؟
دیگر تحقیقات بر روی درمان نوروفیدبک و طیف اوتیسم نشان داده است که نتایج اثربخشی بر روی بهبود تکانشگری و بهبود خواندن، عملکرد نوشتاری و محاسبات دیده شده است. در پژوهش‌ها، از افزایش متوسط ۹ امتیازی در ضریب آزمون‌های هوشی گزارش شده است.
لیستی از علایم طیف اوتیسم که ممکن است توسط نوروفیدبک کاهش یابد، بدین شرح است:
رفتار خودتحریکی (Stimming): غالباً محرک‌های حسی (نور، صدا، بو و…) موجب ناراحتی افراد مبتلا به اوتیسم می‌شود. کودکان اوتیستیک برای کنترل محرک‌های حسی، رفتارهای جبرانی انجام می‌دهند. به‌عنوان مثال، به‌طور مکرر بدن خود را حرکت می‌دهند یا صدا درمی‌آورند. این رفتار تکراری گاهی برای ساعت‌ها ادامه می‌یابد. در فرایند درمانی نوروفیدبک، این محرک‌ها و ادراکات حسی طاقت‌فرسا کاهش می‌یابد و کودکان رفتارهای خودتحریکی و تکرارشوندهٔ کمتری از خود نشان می‌دهند و گاهی حتی این رفتارهای خودتحریکی ناپدید می‌شوند.
طغیان‌ها یا انفجارهای عاطفی: تکنیک درمانی نوروفیدبک احساسات و عواطف را در درون مغز بهبود می‌بخشد. به‌عبارت دیگر انفجارهای عاطفی اغلب به‌دلیل احساس خستگی زیاد است، زیرا مغز نمی‌داند چگونه با اطلاعاتی که به او ارائه می‌شود، کنار بیاید. وقتی مغز با آرامش بیشتری عمل می‌کند، فرد دیگر احساس نمی‌کند مجبور است تابع هیجانات خود باشد.
مشکلات گفتاری: نوروفیدبک پردازش مغز را تقویت می‌کند، از جمله مناطقی در مغز را که مسئول دریافت اطلاعات حسی و ایجاد پاسخ مناسب‌اند. بنابراین، جلسات نوروفیدبک می‌تواند توانایی شخص در برقرای ارتباط و گفت‌وگو، پردازش اطلاعات و سپس پاسخ مناسب را بهبود بخشد.
رفتار تشریفاتی و آیینی: رفتار تشریفاتی اغلب برای مقابله با اضطراب یا محرک‌های بیرونی انجام می‌شود و به کودک اوتیستیک احساس کنترل می‌دهد. نوروفیدبک مغز را آموزش می‌دهد تا با سهولت بیشتری با اضطراب و محرک‌های بیرونی کنار بیاید، بنابراین رفتارهای تشریفاتی را به‌میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد یا از بین می‌برد.
عدم تحمل تغییر: نوروفیدبک مغز را برای پردازش مناسب و آرامِ اطلاعات تربیت می‌کند، بنابراین کودک اوتیستیک هنگام مواجهه با اطلاعات جدید، قادر به کنار آمدن با تغییر ناگهانی است و احساس فشار روانی کمتری دارد.
بیش‌فعالی: نوروفیدبک به مغز یاد می‌دهد که با آرامش بیشتری کار کند و به‌طور مناسب‌تری با اضطراب کنار بیاید و در نتیجه علایم بیش‌فعالی را کاهش می‌دهد.
تکانشگری: مغز از طریق نوروفیدبک می‌آموزد که به روشی سالم و پایدارتر با اضطراب کنار بیاید، نتیجهٔ این فرایند، کاهش یا از بین رفتن رفتار تکانشگری خواهد بود.
عدم توانایی در پیروی از دستورالعمل‌ها: فرد اوتیستیک اغلب در پیروی از دستورالعمل‌ها مشکل دارد. جلسات نوروفیدبک مغز را قادر می‌سازد تا عملکرد مؤثرتر و آرام‌تری داشته باشد و به بیمار اجازه می‌دهد تا پردازش اطلاعات مغزی خود را بهبود ببخشد، لذا توانایی او در دنبال کردن دستورالعمل‌ها بهبود خواهد یافت.
اضطراب: بسیاری از علایم اختلال طیف اوتیسم، ریشه در اضطراب دارد. اگر مغز مملو از تنش و اضطراب باشد، پردازش اطلاعات مغز می‌تواند طاقت‌فرسا باشد و واکنش‌های احساسی و عاطفی شدید ایجاد کند. هنگامی که مغز از طریق نوروفیدبک یاد گرفت که خود را آرام کند، می‌تواند اضطراب را کاهش دهد یا برطرف کند.
مسائل مربوط به مهارت‌های اجتماعی: وقتی مغز در بهترین حالت خود کار می‌کند، با اضطراب بسیار کمتر و پردازش بهتر، تعامل اجتماعی آسان می‌شود. والدین کودکان اوتیستیکی که تحت درمان نوروفیدبک قرار گرفته‌اند، بهبود قابل توجهی در تعامل اجتماعی کودکانشان را گزارش کرده‌اند.
چند جلسه لازم است؟
تعداد جلسات نوروفیدبک بسیار متفاوت است و به شکایات خاص فرد بستگی دارد. برخی ممکن است پس از ۱۵ جلسه بهبود قابل توجهی نشان دهند. دیگران ممکن است ۴۰ جلسه یا بیشتر نیاز داشته باشند.
چند مورد مطالعاتی
در اینجا داستان زندگی واقعی دو فرد مبتلا به اوتیسم که تحت درمان با نوروفیدبک قرار گرفته‌اند، به اختصار شرح داده می‌شود (داستان‌ها با اخذ مجوز از مرکز توسعه عصبی است).
مورد بالینی «سالی»
«سالی دختر باهوشی بود، اما او برای درک دنیای اجتماعی و حفظ آرامش و کنترل خود دچار مشکل بود. او كاملاً از بازی با بچه‌های همسن‌وسال خود پرهیز می‌كرد. رفتار سالی خشک و رئیس‌گونه بود. پس از ده هفته و چند جلسه آموزش نوروفیدبک، سالی پیشرفت‌های چشمگیری در عملکرد اجتماعی خود نشان داد… سالی توانست برای اولین بار در زندگی خود، از بازی با همسالانش لذت ببرد و در مدرسه و خانه بسیار آرام‌تر، انعطاف‌پذیرتر و شادتر باشد.»
مورد بالینی «سام»
«پدر سام به‌دنبال روش جدیدی برای درمان اختلال طیف اوتیسم به پیش ما آمد. سام دانشجوی دانشکده بود و گرچه در دوران دبیرستان سازگارانه رفتار کرده بود، اما نتوانسته بود از عهدهٔ پیچیدگی‌های زندگی در دانشگاه برآید. او کاملاً منزوی و بسیار افسرده شد بود و در آخر، مجبور به ترک تحصیل شده بود.
سام پاسخ خوبی به نوروفیدبک داد. طی ده هفته، پس از چند جلسه نوروفیدبک، عملکرد اجتماعی او به‌طرز چشمگیری بهبود یافت… پدرش به‌شوخی گفت سام شبیه حیوانی ترسناک، پرانرژی و خارج‌ازکنترل شده بود، اما بعد از آموزش نوروفیدبک برای اولین بار در زندگی، سام اجتماعی شد! سه سال بعد، سام با داشتن چندین دوست صمیمی و زندگی اجتماعی فعال، از نظر اجتماعی بسیار خوب عمل می‌کرد.»
نوروفیدبک
نوروفیدبک مفهوم جدیدی نیست و عمری بیش از ۵۰ سال دارد. این تکنیک آموزشی تاریخچه‌ای پژوهشی و آزمایشی با نتایج اثربخش دارد و درمانی پایدار با نتایج مثبت و مفید برای افراد مبتلا به اوتیسم شناسایی شده است.