عبدالرحیم احمد پروانی – ونکوور
کمبود کتاب و مواد مُمِدِّ درسی، از شمار چالش‌هایی‌اند که آموزگاران افغانستان با آن روبرو‌اند. عدم توانایی مالی آموزگاران برای خرید کتاب، در صورتی‌که وجود داشته باشد، نیز دست‌یابی آموزگاران را به کتاب و منابع آموزشی که نقش مهمی در ارتقای ظرفیت‌شان دارد، محدود می‌سازد.
«مؤسسهٔ زنان کانادا برای زنان افغانستان» با درک نیاز شدید آموزگاران افغانستان به مواد مُمِدِّ درسی و سایر منابع آموزشی، بر آن شد تا با استفاده از فناوری‌های روز و انترنیت گام‌هایی در این راستا بردارد. به این ترتیب، کتابخانهٔ درخت دانش پا به عرصهٔ آموزش و پرورش افغانستان گذاشت تا زمینهٔ دسترسی اهل علم و دانش در افغانستان و حتی بیرون از آن را به مواد آموزشی فراهم سازد. «مؤسسهٔ زنان کانادا برای زنان افغانستان» بیش از یک دهه است که در عرصهٔ ارتقای ظرفیت آموزگاران، تدویر کورس‌های سوادآموزی و ترویج استفاده از فناوری در روند تدریس و ترویج فرهنگ مطالعه در افغانستان، فعالیت دارد.
کتابخانهٔ درخت دانش، یگانه کتابخانهٔ آنلاین در افغانستان است که مواد آموزشی رایگان (Open educational resources) را در مطابقت با نصاب درسی مکاتب/مدارس افغانستان برای استفادهٔ آموزگاران، مربیان، دانشجویان، دانش‌پژوهان و سوادآموزان به زبان‌های فارسی، پشتو، انگلیسی، اوزبیکی، ساوجی، نورستانی و منجی به نشر می‌رساند. در کنار نشر مواد آموزشی و مواد مُمِدِّ درسی، کتابخانهٔ درخت دانش کوشیده است، آثار گوناگون دیگری را به زبان‌های یادشده، از خامهٔ نویسندگان مختلف داخلی و خارجی نیز به علاقه‌مندان مطالعه و دوستداران کسب دانش ارائه کند. مطالب نشرشده در کتابخانهٔ درخت دانش اینک به بیشتر از ۴٬۳۰۰ کتاب، مقالات آموزشی، حل تمرینات مختلف مضامین ساینسی، پلان‌های درسی، رهنمودها و غیره می‌رسد.
مطالب منتشره در درخت دانش دارای مجوز کرییتیو کامنز (Creative Commons) بوده و استفاده از آن‌ها رایگان است. مطابق این مجوز، استفاده‌کننده اجازه دارد تا مطالب مورد نظر خود را تکثیر، تعدیل یا بازنشر کند.
برای دسترسی بیشتر آموزگاران به کتابخانهٔ درخت دانش، نسخهٔ لایت (آفلاین) کتابخانهٔ درخت دانش در تفاهم با وزارت آموزش و پرورش دولت جمهوری اسلامی افغانستان، در مراکز کمپیوتریِ ۱۳ مرکز تربیه (تربیت) معلم نصب گردیده است. همچنین، «مؤسسهٔ زنان کانادا برای زنان افغانستان» توانسته است با کمک مالی یکی از کمپنی‌های کانادایی، ماهانه یک میگابایت انترنیت رایگان در چهار مرکز تربیه (تربیت) معلم، برای یک سال ارائه کند. بنا به توافقی که با وزارت آموزش و پرورش صورت گرفته است، مصرف انترنیت این چهار نهاد پس از یک سال، شامل بودجهٔ نهاد مذکور گردیده و خدمات انترنیتی یادشده ادامه می‌یابد.
گروه تخنیکی و آکادمی کتابخانه به هر یک از این مراکز تربیه (تربیت) معلم سفر نموده و در کنار نصب نسخهٔ لایت کتابخانه، کارگاه‌های آموزشی در مورد چگونگی استفاده از کتابخانه و منابع باز آموزشی برای دانشجویان این نهادها که در آینده آموزگار خواهند شد، نیز دایر نموده‌اند.
افزودن زبان‌های اوزبیکی، ساوجی، منجی و نورستانی به کتابخانهٔ درخت دانش نه‌تنها در رشد و احیای این زبان‌ها اهمیت فراوان دارد، بلکه زمینهٔ ثبت آن در کتابخانه و انتقال آن را به گویندگان این زبان‌ها در اطراف و اکناف کشور و حتی بیرون از آن فراهم می‌سازد. اکنون در کتابخانهٔ درخت دانش مطالبی، به شمول داستان‌های مصور برای کودکان به این زبان‌ها وجود دارد.
تولید و نشر ۱۵ کتاب شنیداری (صوتی) از ابتکارات دیگر کتابخانهٔ درخت دانش است. این کتاب‌ها در کتابخانه قابل دریافت است.
تولید و نشر کلیپ‌های آموزشی مضامین ساینس (ریاضی، فزیک، بیولوژی و کیمیا) در کتابخانه و همچنان در چینل یوتیوب کتابخانهٔ درخت دانش از کارهای دیگری است که این کتابخانه به آن مبادرت ورزیده است. همچنان تمام تمرینات مربوط به مضامین ساینسی مکاتب افغانستان نیز توسط گروه استادان «مؤسسهٔ زنان کانادا برای زنان افغانستان» حل گردیده و در کتابخانه به نشر رسیده است تا آموزگاران و دانشجویان بتوانند از آن‌ها استفادهٔ بهینه به‌عمل آورند.
چنان‌که قبلاً ذکر شد، یکی از بخش‌های فعالیت «مؤسسهٔ زنان کانادا برای زنان افغانستان» تدویر کورس‌های سوادآموزی در مرکز و ولایات کشور برای بانوان است. کتابخانهٔ درخت دانش به‌منظور ترویج سواد و کمک به آموزگاران سوادآموزی، ۴۲ درس کتاب سوادآموزی را با کمک آموزگاران کورس‌ها، کلیپ ویدیویی ساخته و در کتابخانه به نشر رسانیده است. از این کلیپ‌های ویدیویی نه‌تنها آموزگاران سوادآموزی می‌توانند برای ارتقای ظرفیت و بهبود روند تدریس استفاده کنند، بلکه سوادآموزان نیز از آن‌ها سود خواهند برد.
جزوهٔ درسی «مهارت‌های زنده‌گی» که در کورس‌های سوادآموزی تدریس می‌گردد، جزوهٔ درسی راهنمای «مربی کیست، مربی‌گری چیست؟» برای تدریس مربی‌گری و رشد مهارت‌های مربی‌ها، جزوهٔ درسی «آموزش خواندن» برای شاملین کورس‌های سوادآموزی، جزوهٔ درسی «کتابدار کیست؟ کتاب‌داری چیست؟» و فورم‌ها و سایر اسناد مربوط به تدویر، پیشبرد و تدریس کورس‌های سوادآموزی نیز در کتابخانه به نشر رسیده و به‌صورت رایگان در اختیار آموزگاران کورس‌های سوادآموزی قرار دارد. این مواد آموزشی توسط گروه مجرب و کارشناس «مؤسسهٔ زنان کانادا برای زنان افغانستان» در عرصه‌های مربوط تهیه و تولید گردیده است.
همکاری با آن دسته از نهادهای بین‌المللی که درعرصهٔ ترویج فرهنگ مطالعه و ارائهٔ مواد آموزشی رایگان فعالیت دارند، از کارهای دیگر کتابخانهٔ درخت دانش است. ما در همین اواخر با StoryViewers که در پخش ادبیات کودکان به ده‌ها زبان در هند فعالیت آنلاین دارد، تفاهم‌نامهٔ همکاری امضا کردیم و بر اساس آن به تعداد ۷۰ داستان کودک را از زبان انگلیسی به زبان‌های فارسی و پشتو ترجمه کردیم که در پایگاه انترنیتی آنان منتشر شد و این سلسله ادامه دارد.
قابل یادآوری می‌دانم که کتابخانهٔ درخت دانش در سال ۲۰۱۸ از سوی انجمن کتابخانه‌های ایالات متحد امریکا به حیث کتابخانهٔ آنلاین مبتکر شناخته شد و موفق به دریافت جایزه گردید.
خوشبختانه تعداد بازدیدکنندگان کتابخانهٔ درخت دانش رو به افزایش است. کتابخانه در هر ماه، هزاران بازدیدکننده دارد. در ماه جون تعداد بازدیدکنندگان کتابخانهٔ درخت دانش به بیش از صدهزار رسید.
در کتابخانهٔ درخت دانش امکان ثبت و پیشنهاد نشر مطالب نیز در نظر گرفته شده است. کسانی که علاقه‌منداند تا آثار و نوشته‌هایشان در کتابخانهٔ درخت دانش به نشر برسد، می‌توانند مطالب و آثار خود را در کتابخانه به ثبت برسانند. مطلب ثبت‌شده، پس از بررسی بخش ویراستاری در صورتی که مخالف پالیسی نشراتی کتابخانه نباشد، به نشر می‌رسد. ثبت‌نام، پیشنهاد مطلب و استفاده از مطالب نشرشده در کتابخانه رایگان است.
کتابخانهٔ درخت دانش با نشریهٔ وزین رسانهٔ همیاری تفاهم‌نامهٔ همکاری امضا کرده است. به اساس این تفاهم‌نامه مطالبی از این نشریه در کتابخانه به نشر می‌رسد.
ما از تمام آموزگاران، مترجمین، نویسندگان، شعرا، نقاشان، عکاسان و همهٔ کسانی که به‌نحوی در تولید آثار علمی، ادبی و هنری دست دارند، تقاضا می‌کنیم ما را در غنا و بهبود هر چه بیشتر کتابخانهٔ درخت دانش یاری رسانند.
کتابخانهٔ درخت دانش را می‌توانید از آدرس‌های زیر به دست بیاورید:
www.ddl.af و یا www.Drakhatdanesh.org
در صورتی که پرسش، نظر یا پیشنهادی در مورد کتابخانهٔ درخت دانش دارید، می‌توانید به نشانی زیر ایمیل بفرستید:
نشانی درخت دانش در رسانه‌های اجتماعی:
فیس‌بوک: Darakhat-e Danesh Online Library
توئیتر: @AfghanOERs