دکتر سعید ممتازی، روان‌درمانگر و مشاور* – ونکوور
اگر چه «همدلى» پایه‌اى مهم و ضرورى براى موفقیت در هر رابطهٔ انسانى است، اما این احساس صادقانه و توانایى بیان آن در رابطهٔ والدین با فرزند نوجوان اهمیتى بى‌مانند دارد. منظور از همدلى درک درست از احساسى است که فرد مقابل ما در خود دارد و در کلامش نشان مى‌دهد. براى همهٔ مادران و پدرانى که می‌خواهند در دوران نوجوانى رابطهٔ خوبى با فرزند نوجوانشان داشته باشند و بسیارى اوقات از نبودِ چنین رابطه‌ای آزرده‌خاطرند، یک راه کلیدىِ حفظ و بهبود این رابطه داشتن توانایى همدلى است. جالب اینجاست که براى برخى والدین ابراز همدلى موقع ناراحتى فرزندشان مشکل‌تر از نصیحت کردن، حل مشکل و راهنمایى است. براى همدلى باید به گفته‌های فرزند به‌درستى گوش کنیم و در ضمن با استفاده از قوهٔ تخیل و به‌یاد آوردن تجربیات مشابه خود در نوجوانى، احساس او را درک نماییم و اطمینان یابیم که آنچه نوجوان بر زبان آورده، درک و دریافت شده است.
هر یک از لحظات بیان احساسات نوجوان را به‌مثابهٔ فرصتی برای ارتباط بدانید. البته همدلی به‌معنای توافق یا تأیید نوجوان نیست. بنابراین، اگر فرزند شما از دعوا با دوستش، رفتار ناخوشایند مدیر مدرسه، یا به‌خاطر خراب کردن یک امتحان در مدرسه ناراحت یا عصبانى است، همدلی با او بدان معنا نیست که به او حق بدهید، اما مخالفت هم نکنید و توجه کنید که او نیاز به راهنمایى و نصایح اخلاقى هم ندارد. در حقیقت، شاید بهتر باشد شما با احساسات شخصی خود در شرایط مشابه درگیر شوید و مثلاً بگویید، «می‌فهمم چرا این موضوع تو رو این‌قدر ناراحت می‌کنه»، یا «معلومه این موضوع خیلی برات سخت بوده». همچنین نگران نباشیم که همدلی موجب تشویق و تقویت احساس ناراحتى او شود. دریافت همدلى به او یاری می‌رساند خود را با احساساتى که تجربه می‌کند، تنها احساس نکند. همچنین او تشویق می‌شود تا هم به احساسات خود بیشتر توجه کند و هم آن‌ها را به زبان آورد. به یاد داشته باشید که قادر نیستید در هر موقعیتی، احساس فرزند خود را کنترل کنید. احساس او بخشی از پاسخ طبیعی برای یک موقعیت خاص است. در واقع، شما با انتقال این موضوع که دارید به آنچه او احساس می‌کند، «فعالانه گوش می‌کنید»، با کودک خود ارتباطى گرم برقرار می‌کنید. به‌عبارت دیگر، به فرزند نوجوان خود کمک می‌کنید با شما بیشتر احساس صمیمیت کرده و درک کند که دوستش دارید. این همان چیزى است که همهٔ والدین دوست دارند در ارتباطشان با فرزند نوجوان به‌دست بیاورند.
بیشتر والدین براى ابراز همدلی با کودکان خردسال خود، آمادگى بیشتری احساس می‌کنند، اما با نوجوانان چنین نیست. برای مثال، وقتی کودک نوپای شما به‌دلیل خالی شدن باد بادکنکش گریه می‌کند، شما متوجه دل‌شکستگی او می‌شوید، احتمالاً او را در آغوش می‌گیرید و به او نمى‌گویید نباید براى چنین موضوعى ناراحت شود. اما وقتی فرزند شما نوجوان باشد و ناراحتی خود را به‌خاطر گم شدن چیزی ابراز کند، احتمال دارد به او بگویید، «تقصیر خودته که گمش کردی، پس دیگه نباید ناراحت باشى»، یا «اینکه چیزى نیست، بی‌خودى ناراحت نباش». این دو هیجان فرقی با هم ندارند، اما واکنش شما به آن‌ها کاملاً متفاوت است. در هر دو مرحلهٔ سنی، مهم است که به‌جای سرزنش کردن، بى‌اهمیت تلقى کردن موضوع، یا مقصر تلقى کردن او، ابراز همدلی نمایید. یادگیری و تمرین کارآمد همدلی، مهارتی است که تا آخر عمر همراه شما خواهد بود. اگر آن را به‌طرز مؤثر به‌کار بگیرید، کانال ارتباطی مورد اعتماد و گشوده‌ای را برای شما فراهم می‌کند که می‌توانید از طریق آن ارتباط برقرار نموده و نظرات خود را به فرزند نوجوانتان انتقال دهید.
والدین تنها با حضور در کنار فرزندان خود می‌توانند کارهای بسیار زیادی انجام دهند. گاهی اوقات، لزومی ندارد مسئلهٔ فرزندان خود را حل کنید. تنها کافی است درک و تفاهم خود را نشان دهید. وقتی برای گوش دادن و درک کردن زمان صرف می‌کنید، کار مهمى انجام داده‌اید. نمونه‌ای از ناهمدلى این است که بگوییم، « اینکه چیز مهمى نبود»، یا «تو نباید از این چیزها ناراحت بشى». این قبیل جملات به این معناست که فرزند شما نباید به هیجانات خودش اعتماد کند، بلکه باید به گفتار شما در مورد احساسات خود تکیه داشته باشد. در صورتی که فرد از کودکى با این پیام‌ها بزرگ شده باشد، یاد می‌گیرد که درک خود از احساساتش (و بعداً قضاوت‌های خود) را کم‌ارزش بشمارد و این امر در نهایت ممکن است به اعتمادبه‌نفس پایین او منجر شود.
باید توجه کنیم همدلى و پذیرش احساسات نوجوان به‌معنای پذیرش رفتار او نیست. ما این پیام را منتقل می‌کنیم: همهٔ احساسات قابل قبول‌اند، ولی تمام رفتار‌ها قابل قبول نیستند.
ضمناً درک و همدلی، باید پیش از هر گونه راهنمایى یا حتى اظهار نظر، نشان داده شود. شاید در غالب اوقات هدف نوجوان از بیان ناراحتى‌اش فقط دریافت درک و همدلى باشد و حتى نیازى به راهنمایى وجود نداشته باشد.
قسمت بعدی این مطلب را در اینجا بخوانید
*دکتراى تخصصى از ایران، فلوشیپ، گواهینامهٔ مشاوره و گواهینامهٔ مطالعات الکل و مواد مخدر از دانشگاه UCLA، گواهینامهٔ مصاحبهٔ انگیزشی و Award of Achievement از دانشگاه UBC