به‌مناسبت حضور و اجرای چند شاهکار اثر استاد احمد پژمان، موسیقی‌دان برجستهٔ ایرانی، در کنسرت ناگهان رستخیز در ونکوور
امیر اسلامی، عضو پیشین هیئت علمی دانشکدهٔ موسیقی دانشگاه هنر تهران – ونکوور
احمد پژمان کیست؟
احمد پژمان متولد ۱۸ تیر ماه ۱۳۱۴ در شهرستان لار استان فارس است. در دوران دبیرستان ویلن را نزد حشمت سنجری و سپس تئوری موسیقی را نزد حسین ناصحی آموخت. مدتی در ارکستر سمفونیک تهران به‌عنوان نوازندهٔ ویلن مشغول بود و در عین حال تحصیلات خود را در مقطع لیسانس در رشتهٔ زبان و ادبیات انگلیسی ادامه می‌داد.
به یاد دارم که وی از اولین خاطراتش در مورد آهنگ‌سازی برای ارکستر سازهای ملی به رهبری حسین دهلوی برایم می‌گفت. اینکه با کمترین دانش اولیهٔ آهنگ‌سازی ولی به‌دلیل اشتیاق توصیف‌ناپذیری که داشته با جرئت اولین قطعهٔ خود را برای ارکستر نوشته است و به رهبری حسین دهلوی اجرا شده و مورد تشویق قرار گرفته است. همچنین وی این نکته را متذکر می‌شد که بیشتر از نوازندگی در ارکستر، آهنگ‌سازی او را وسوسه می‌کرده و هر بار که در ارکستر حضور داشته، تلاش می‌کرده خط‌های مختلف سازها را دنبال کند و آهنگ‌سازی قطعه‌ای را که می‌نواختند، تحلیل کند.
در سال ۱۳۴۳ با دریافت بورس تحصیلی وارد آکادمی موسیقی وین شد. در این دوران، به‌دلیل استعداد بسیار بالایی که داشت، از طرف ارکستر سمفنیک رادیو دولتی وین سفارش قطعه می‌گرفت و بسیار مورد تشویق قرار می‌گرفت.
پژمان همیشه معتقد است اگر وین را در آن زمان ترک نمی‌کرد، به‌دلیل معروفیتش در ارکستر رادیو وین، می‌توانست به‌عنوان آهنگ‌ساز در آن کشور فعالیت گسترده‌ای داشته باشد.
احمد پژمان در سال ۱۳۴۹ به ایران بازگشت و به‌عنوان استاد موسیقی در دانشگاه تهران شروع به تدریس کرد. وی اولین آهنگ‌ساز ایرانی است که اپرا نوشته است. اپراهای «دلاور سهند»، «جشن دهقان» و «سمندر» از نمونه اپراهای ساختهٔ این آهنگ‌سازند. سال ۱۳۵۰ اولین تجربهٔ خود در زمینهٔ ساخت موسیقی سریال را با همکاری علی رهبری و برای سریال معروف «دلیران تنگستان» به کارگردانی همایون شهنواز، داشت. سپس در سال ۱۳۵۳ اولین موسیقی فیلم خود را برای فیلم «شازده احتجاب» بهمن فرمان‌آرا ساخت و این همکاری تا سال‌ها ادامه پیدا کرد، به‌طوری‌که بیشتر فیلم‌های فرمان‌آرا توسط احمد پژمان آهنگ‌سازی شده‌اند.
در همین سال‌ها بود که مسئولیت مدیریت دپارتمان موسیقی دانشگاه تهران را به وی سپردند ولی او پس از یک سال از سمت خود استعفا داد. وی در سال ۱۳۵۴ برای ادامهٔ تحصیل در مقطع دکترای آهنگ‌سازی راهی دانشگاه کلمبیا در نیویورک شد.
در سال ۱۳۷۰ به ایران بازگشت و در دانشکدهٔ موسیقی دانشگاه هنر تهران مشغول به تدریس شد. در همین سال بود که افتخار شاگردی استاد احمد پژمان نصیب من شد و تا به امروز نیز چنان است.
احمد پژمان، هنرمندی است که در آستانهٔ ٨٣ سالگی هنوز هم دست از خلاقیت و نوآوری برنداشته و هر چه ساخته و پرداخته مُهر نام بلندش را بر تارک موسیقی ایران کوبیده است. چه آن زمان که برای فیلمی موسیقی نوشته و چه وقتی که برای ساخت اثری ارکسترال دست به قلم شده است. او موسیقی‌دان تام و تمامی در خُلق و خَلق است و از این حیث واجد اهمیتی ویژه است.
حسین علیزاده، موسیقی‌دانی است که در طول سال‌های فعالیتش نگاه توأم با احترامی نسبت به اساتید خود داشته است. برای علیزاده اساتیدی مثل علی‌اکبرخان شهنازی، هوشنگ ظریف، حسین دهلوی، احمد پژمان و بسیاری دیگر آن‌چنان اهمیت و احترامی دارند که هر گاه نام آن‌ها به‌میان می‌آید، یا از کیفیت کار هنری‌شان می‌گوید یا به احترامشان ساز کوک کرده و می‌نوازد. علیزاده در مصاحبه‌ای در روزنامهٔ اعتماد مورخ ۲۱ تیر ماه ۱۳۹۷، در مورد احمد پژمان چنین گفته است:
«… خاطرم هست در دورانی که ما کم‌سن و سال بودیم طوری با ما برخورد می‌کرد که خیلی زود صمیمی می‌شدیم و تصور می‌کردیم یکی از رفقای قدیمی‌مان است. همین حس صمیمیت باعث می‌شد در سنین کم او را دوست داشته باشیم. وقتی به دانشگاه رفتم، آقای پژمان وقتی پشت پیانو می‌نشست تا تکالیف بچه‌ها را با ساز اجرا کند، آن‌قدر همه دورش را می‌گرفتند که پیانو بین بچه‌ها و پژمان گم می‌شد؛ نه به این خاطر که صرفاً به نکاتی که می‌گفت گوش کنیم بلکه با نزدیکی، صمیمیت بیشتری را احساس می‌کردیم. مهم‌ترین ویژگی پژمان در برخورد با موسیقی این بود که هیچ‌چیز را مطلق نمی‌دانست و سلیقهٔ شخصی‌اش را به دیگران تحمیل نمی‌کرد. او با تجربه‌هایی که داشت، پیشنهاداتی به ما می‌داد اما در نهایت همه‌چیز را به خود دانشجو واگذار می‌کرد، حتی اگر منطق کلی حرف آن دانشجو غلط بود، او را آزاد می‌گذاشت تا بتواند ایده‌هایش را عملی کند؛ از این حیث، او یک دموکرات تمام‌عیار بود که همین خلقش باعث می‌شد در هنرستان و دانشگاه جزو چهره‌های بسیار محبوب باشد؛ کما اینکه همچنان هم همین‌طور است. به‌نظر من آثار پژمان از نمونه‌های موفق آهنگ‌سازی در این شیوه است. او با اینکه سال‌ها در خارج از ایران تحصیل و زندگی کرده، اما همواره نگاه صمیمانه و عاشقانه‌ای به فرهنگ ایران داشته است. پژمان از جمله آهنگ‌سازانی است که خودش را در موسیقی هیچ‌وقت محدود به یک ژانر و موضوع خاص نکرده است. مثلاً اینکه بخواهد فقط در موسیقی ایرانی کار کند یا فقط نگاه غربی داشته باشد. او همیشه به موسیقی ایرانی نگاه ویژه‌ای داشته و از آنجا که خودش هم متولد شهر «لار» در استان فارس است، توجه منحصر‌به‌فردی به ملودی‌های محلی نشان داده اما بهتر از هر کسی از پتانسیل موجود در این موسیقی‌ها استفاده کند. ذات و پویایی موسیقی پژمان در استفاده از ریتم و به‌خصوص استفاده از رنگ‌های صوتی است. رنگ‌آمیزی موسیقی او خاص خودش است و با هر آنسامبلی (اعم از ایرانی و غیرایرانی) آن را جذاب و زیبا نشان داده است.»
در همین روزنامه نیز بهمن فرمان‌آرا یکی از بهترین و معروف‌ترین کارگردان‌های ایرانی در مورد همکاری‌اش با احمد پژمان می‌گوید:
«…وقتی فیلم‌برداری شازده احتجاب تمام شد و برای تدوین و صداگذاری از اصفهان به تهران برگشتیم، همان روز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان صفحهٔ گرامافونی را انتشار داد که زنده‌یاد احمد شاملو شعرهای نیما را دکلمه کرده بود. موسیقی این صفحه را احمد پژمان ساخته بود و آن‌چنان در قطعهٔ موسیقی بیانگر معنای شعری را که خوانده شده بود، احساس می‌کردی که یک‌باره به فکرم رسید این آهنگ‌ساز می‌تواند موسیقی متن خوبی برای فیلم من بسازد.
شمارهٔ پژمان را گرفتم و پس از قرار گذاشتن به خانه‌اش رفتم. اولین چیزی که پژمان به من گفت این بود که من تاکنون موسیقی متن برای فیلم ننوشته‌ام و من در جواب گفتم که من می‌دانم چه می‌خواهم و می‌توانیم با یکدیگر همکاری کنیم. این شروع آشنایی شد که تا امروز ۴۵ سال طول کشیده است. پژمان اهل شیراز است و طبعی آرام و شاد دارد. حرفش را صاف و ساده می‌زند و هیچ‌گاه فکر دروغ و دغل نیست. این صافی و بی‌غل‌و‌غش بودنش آن‌قدر به دل می‌نشیند که شیفتهٔ او می‌شوی. در مورد دانش و استعداد فراوانش در موسیقی و آهنگ‌سازی در مملکت ما و شاید خیلی جاهای دیگر مشابه ندارد. تالار وحدت (رودکی) با اجرای اپرایی که ساخت پژمان بود افتتاح شد ولی در طول این‌همه سال دوستی، یک بار از او نشنیده‌ام که از خودش یا کارش تعریف کند. این فروتنی که بخشی از شخصیت احمد پژمان است، وجود او را خیلی گران‌بهاتر می‌کند. ضبط موسیقی متن «شازده احتجاب» با ارکستر رادیو، شروع همکاری ما بود. برای ضبط موسیقی متن «سایه‌های بلند باد» به لندن رفت و موسیقی فیلم را با ارکستر فیلارمونیک لندن ضبط کرد. یادداشت‌های پژمان از روی تصاویر فیلم که احتیاج به موسیقی داشت، آن‌قدر دقیق و درست بود که وقتی او موسیقی را به تهران آورد و با اتفاق عباس گنجوی آن را روی فیلم گذاشتیم، فقط در مورد یک قطعه، مجبور شدیم دو فریم از فیلم در آوردیم. آن‌هایی که دست‌اندرکار موسیقی فیلم‌اند می‌دانند که این‌همه دقت واقعاً باورنکردنی است. دوستی با احمد پژمان یکی از افتخارات زندگی من است. سلامتی و شادمانی‌اش را آرزو می‌کنم.»
از احمد پژمان سخن گفن بسیار سخت و در عین حال بسیار راحت است. سخت برای اینکه اگر نخواهم لفظ بزرگ‌ترین و مهم‌ترین را به‌کار برم، قطعاً یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین آهنگ‌سازان ایرانی است با حساسیت‌های بسیار زیاد و دقت بسیار بالای علمی، و من در جایگاه شاگرد وی همواره برایم نوشتن در مورد او بسیار سخت است. از طرفی نوشتن برای احمد پژمان آسان است، بدین جهت که او آن‌قدر مهربان و صمیمی است که به شاگردانش اجازهٔ جسارت می‌دهد و جرئت می‌بخشد.
پژمان همیشه اعتقاد دارد مهم‌ترین رکن آهنگ‌سازی جرئت، جسارت و در پس آن خلاقیت است. اعتقاد دارد علم و دانش موسیقی و آهنگ‌سازی را همه می‌آموزند، ولی همه الزاماً آهنگ‌ساز نمی‌شوند. عشق بی‌دریغ وی به فرهنگ و هنر ایران مثال‌زدنی است. خود شاهد بوده‌ام که در مجلس شاهنامه‌خوانی، چگونه با شنیدن ابیاتی از شاهنامه گریه امانش نمی‌داد. پژمان همواره معتقد است آهنگ‌ساز ایرانی باید از موسیقی ایرانی و مصالح آن بهره ببرد وگرنه سخنی برای گفتن نخواهد داشت.
این مرد بزرگ موسیقی ایران با کوله‌باری از تجربه و چندین جایزهٔ ملی و بین‌المللی و تصنیف آثار بسیار مهمی در موسیقی ایران، ژانویهٔ ۲۰۱۹ در ونکوور خواهد بود تا یکی از آخرین آثارش به نام «ناگهان رستخیز» بر اساس اشعاری از مولانا به اجرا درآید.
این اجرا در روز یکشنبه ۲۰ ژانویهٔ ۲۰۱۹ ساعت ۸ شب در سالن اورفیوم در داون‌تاون ونکوور خواهد بود. ارکستر اپرای ونکوور با بیش از ۶۰ نوازنده به‌همراهی گروه باخ ونکوور با بیش از ۸۰ خواننده به‌رهبری یکی از بهترین رهبرهای ونکوور Leslie Dala این قطعات را به اجرا درخواهند آورد. در بخش دیگری از این اجرا نیز قطعهٔ «سمفونی مولانا» از هوشنگ کامکار، دیگر آهنگ‌ساز بزرگ ایرانی به خوانندگی علیرضا قربانی نیز اجرا خواهد شد.
به اعتقاد نگارنده وظیفهٔ هر یک از ما ایرانیان است تا این اتفاق مهم فرهنگی را در ونکوور اطلاع‌رسانی کنیم و کمک کنیم تا این اجرا که به‌نوعی به‌عنوان بزرگداشت این بزرگ‌مرد موسیقی ایرانی برپا می‌شود، هر چه باشکوه‌تر برگزار شود.
اطلاعات لازم برای این اجرا را می‌توانید از آدرس وب‌سایت زیر نیز به‌دست آورید.
https://www.vtixonline.com/a-persian-night/1307/
با مهر