در پیوند به کمپین فارسی در بی‌سی
سنجر سهیل، روزنامه نگار افغان – ونکوور
آموزش به زبان مادری، یکی از حقوق اساسی و بشری انسان است. این حق بشری در چندین میثاق و کنوانسیون بین‌المللی از جمله میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، کنوانسیون حقوق کودک، اعلامیهٔ حقوق افراد متعلق به اقلیت‌های قومی، ملی، مذهبی و زبانی، اعلامیهٔ جهانی حقوق زبانی و منشور زبان مادری تسجیل شده‌اند. این اسناد، کشورهای عضو را ملزم می‌کند تا آموزش به زبان مادری را به‌عنوان یک حق اساسی و بشری برای اقلیت‌های زبانی در قلمرو خویش به رسمیت بشناسند و زمینهٔ آموزش آن را به گویندگان آن زبان فراهم نمایند.
از آنجایی که آموزش، خودْ یک حق اساسی و بنیادین بشری است، تمامی دولت‌های جهان در فراهم‌آوری زمینه‌های دسترسی و فراگیری آن به تمامی شهروندان یا ساکنان قلمرو خویش تلاش می‌کنند. آموزش به زبان مادری نیز به‌عنوان یکی از حقوق اساسی و بشری، از ملزوماتی است که دولت‌ها باید در رعایت و تأمین آن کوشش کنند.
البته در شماری از کشورهای غیر دموکراتیک، دولت‌ها به‌ویژه آن عده از دولت‌هایی که از سوی اکثریت‌های قومی کنترل می‌شوند، خواسته یا ناخواسته تلاش صورت می‌گیرد تا اقلیت‌ها نتوانند از حق بشری خویش برای آموزش به زبان مادری‌شان برخودار شوند. چون دولت‌ها یا به‌دلایل سیاسی یا اقتصادی، این تسهیلات را برایشان فراهم نمی‌کنند. در کشورهای دموکراتیک اما وضعیت متفاوت است و دولت‌ها تلاش می‌کنند تا زمینهٔ تأمین دسترسی اقلیت‌ها به زبان مادری‌شان را فراهم کنند.
البته دولت‌ها به‌طور معمول زیر فشار افکار عامه و نیاز برای بقای خرده فرهنگ‌ها، مجبور می‌شوند تا زمینهٔ دسترسی به حق آموزش به زبان مادری یا آموزش زبان مادری را در نصاب [مواد] درسی خویش افزوده و زمینهٔ فراگیری آن را مساعد کنند. به‌همین خاطر هم است که در حاضر دولت بریتش کلمبیا در کنار آموزش زبان‌های رسمی [انگلیسی و فرانسوی]، زمینهٔ یادگیری چند زبان دیگر را نیز برای دانش‌آموزان در سراسر این ولایت [استان] فراهم می‌کند. بر اساس نصاب آموزشی وزارت آموزش و پرورش بریتیش کلمبیا، شماری از ساکنان در این ولایت قادرند در کنار زبان انگلیسی و فرانسوی، زبان‌های مادری خودشان را نیز فرا بگیرند. از آن جمله، کودکانی که به زبان‌های آلمانی، ایتالوی [ایتالیایی]، جاپانی [ژاپنی]، کوریایی [کره‌ای]، ماندارین، پنجانی و اسپانیایی تکلم می‌کنند، می‌توانند از کلاس پنجم یا ششم به بعد زبان‌های یاد شده را در مکاتب دولتی فرا بگیرند.
جایگاه قانونی زبان مادری در منشور حقوق و آزادی‌ها کانادا
کانادا کشوری دموکراتیک و قانونمند است و به کنوانسیون‌ها و اعلامیه‌هایی که در اول این یادداشت به آن‌ها اشاره شد، یا پیوسته است، یا آن‌ها را امضا کرده است. در کنار آن، بند الف، فقرهٔ [اصل] سوم مادهٔ بیست و چهارم منشور حقوق و آزادی‌های کانادا چنین تصریح می‌کند:
الف- در ولایتی که تعداد فرزندان شهروندان دارای این حق، برای توجیه مخارج آموزش به زبان اقلیت بر هزینه‌های دولتی کافی باشد، اعمال می‌شود.
ب- هنگامی که تعداد این‌گونه فرزندان توجیه‌گر هزینه‌ها باشد، حق آموزش آن‌ها در مؤسسات آموزشی اقلیت زبانی که با سرمایهٔ دولتی است، وجود دارد.
شمار گویندگان زبان فارسی
احصائیهٔ [سرشماری] سال ۲۰۱۸ دولت فدرال کانادا نشان می‌دهد که شمار گویندگان زبان فارسی در کلان‌شهرهای کانادا افزایش یافته است. بر مبنای این آمار، شمار گویندگان زبان فارسی در طول سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ شاهد افزایش ۲۶٫۷ درصدی بوده است.
این آمار نشان می‌دهد که در کل کانادا ۲۱۴٬۲۰۰ گویندهٔ زبان فارسی زندگی می‌کنند که از آن جمله ۴۳٬۴۷۰ تن از آن‌ها ساکن ولایت بریتش کلمبیا هستند. البته این آمار به‌دلایل زیادی می‌تواند درست نباشد. به‌باور شماری از فارسیزبانهای مقیم در بریتیش کلمبیا، این آمار به‌مراتب نسبت به تعداد واقعی آن‌ها در ونکوور، کمتر است.
باور اکثریت فارسیزبانهای مقیم بریتیش کلمبیا این است که حدود ۷۰ تا ۹۰ هزار ایرانی و حدود ۲۰ تا ۳۰ هزار افغان در این ولایت زندگی می‌کنند. این در حالی است که ممکن است شمار قابل توجهی از تاجیک-کانادایی‌ها و ازبک-کانادایی‌های نیز که از مناطق سمرقند و بخارای تاجکستان‌اند و زبان مادری‌شان فارسی است، در این ولایت ساکن باشند.
حتی اگر آمار ادارهٔ احصائیهٔ کانادا درست نیز باشد، متأسفانه وزارت آموزش و پرورش بریتیش کلمبیا تاکنون برای تدریس زبان فارسی به کودکان فارسی‌زبان، هیچ‌گونه اقدام عملی نکرده است. جالب است که بر اساس آمار ادارهٔ احصائیهٔ کانادا، گویندگان زبان اسپانیایی با رقم ۴۷٬۰۱۰ گوینده، قادرند تا این زبان را از صنوف [کلاس‌های] پنجم و ششم در مدارس بی‌سی فرا بگیرند. رقم گویندگان زبان جاپانی به‌مراتب کمتر از آن است، اما زبان جاپانی در مکاتب بی‌سی به‌عنوان یک مضمون درسی بعد از ختم دورهٔ ابتدایی به آنان تدریس می‌شود. گویندگان زبان آلمانی تنها با ۱۰٬۰۸۵ نفر از این خدمات مستفید می‌شوند.
نیاز به راه‌اندازی کمپین «فارسی در بی‌سی»
از آنجایی که شمار گویندگان زبان فارسی در ولایت بریتیش کلمبیا در حال افزایش است و شمار گویندگان این زبان، همین اکنون به‌مراتب بیشتر از سه زبانی است که در مدارس بی‌سی تدریس می‌شود، گویندگان زبان فارسی نیز حق دارند تا از خدمات آموزش به زبان مادری‌شان برخودار شوند.
از سوی دیگر، تنوع زبانی و فرهنگی جزوی از سیاست‌های رسمی دولت کاناداست. بنابراین، آموزش به زبان مادری، هم به‌مثابهٔ حقی طبیعی، بشری و قانونی و هم به‌مثابهٔ بخشی از خرده‌‌فرهنگ‌های زنده و پویای این ولایت، باید مورد توجه دولت ولایتی قرار گیرد.
من خود به‌عنوان کسی که از ۲۰۱۱ به این سو، در این ولایت زندگی می‌کنم و دو کودکم نیز در همین شهر متولد شده‌اند، تلاش می‌کنم تا کودکانم زبان مادری‌ام را فرا بگیرند. با این حال، هر دو کودکم متأسفانه فارسی را خیلی شکسته و ریخته حرف می‌زنند و با الفبای آن هیچ‌گونه آشنایی ندارند. این برای من که خود به زبان فارسی فکر می‌کنم، می‌خوانم و می‌نویسم غم‌انگیز است. زیرا دنیای کودک من آن‌قدر متأثر از زبان‌های رسمی (انگلیسی و فرانسوی) است، که حتی گاهی به کودکم فرصت فکر کردن به زبان مادری‌اش را باقی نمی‌گذارد. اگر کودک من در کثرت حضور زبان‌های رسمی، قادر به یادگیری زبان مادری‌اش نشود، سیاست تنوع فرهنگی کانادا به‌ویژه ولایت بریتیش کلمبیا مورد پرسش قرار می‌گیرد.
کانادا سرزمینی به‌اصطلاح «melting pod» یا کورهٔ ذوب خرده‌‌هویت‌ها نیست. کانادا سرزمین تنوع فرهنگی، زبانی و قومی است. به‌همین خاطر هم است که نباید بگذاریم تا به‌دلیل سهل‌انگاری دولت در عدم ایجاد زمینه‌های آموزش زبان فارسی، کودکانمان از حق بشری و طبیعی‌شان محروم شوند.
کودکان ما حق دارند و ما نیز به‌عنوان والدین دوست داریم تا با زبان مادری‌مان با آن‌ها حرف بزنیم. این می‌تواند به ما امکان بدهد تا بتوانیم تجربهٔ فرهنگی، تاریخی و هویتی خود را به آنان سهل‌تر و ساده‌تر منتقل نماییم و نیز از طریق آن‌ها با تجربه و دانش کانادایی رابطهٔ نزدیک‌تری برقرار کنیم.
به‌قول «قهار عاصی»، شاعر کوهستان‌های بلند هندوکش:
گل نیست، ماه نیست، دل ماست پارسی
غوغای کوه، ترنم دریاست پارسی
از آفتاب معجزه بر دوش می‌کشد
رو بر مراد و روی به فرداست پارسی
از شام تا به کاشعر از سند تا خجند
آیین‌‌دار عالم بالاست پارسی
تاریخ را، وثیقهٔ سبز شکوه را
خون من و کلام مطلاست پارسی
روح بزرگ و طبل خراسانیان پاک
چتر شرف چراغ مسیحاست پارسی
تصویر را، مغازله را و ترانه را
جغرافیای معنوی ماست پارسی
سرسخت در حماسه و هموار در سرود
پیدا بود از این، که چه زیباست پارسی
بانگ سپیده، عرصهٔ بیدار باش مرد
پیغمبر هنر، سخن راست پارسی
دنیا بگو مباش، بزرگی بگو برو
ما را فضیلتی که ما راست پارسی
_______________________________________________
منابع:
۱. میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی
http://www.unic-ir.org/hr/convenant-cp.htm
۲. کنوانسیون حقوق کودک
http://www.unic-ir.org/hr/convenantion-child.htm
۳. اعلامیهٔ حقوق اشخاص متعلق به اقلیت های ملی یا قومی، مذهبی و زبانی
۴. اعلامیهٔ جهانی حقوق زبانی
http://www.newsecularism.com/Language-Declaration.htm
۵. ادارهٔ آمار کانادا
https://www.statcan.gc.ca/eng/start
۶. کنیدین پرس
۷. منشور حقوق و آزادی‌های کانادا