دکتر سعید ممتازی۱، روان‌درمانگر، مشاور و هنردرمانگر – ونکوور
میزی و چراغی
کاغذهای سپید و مدادهای تراشیده و از پیش آماده،
…
و تو ای جاذبهٔ لطیف عطش که دشت خشک را دریا می‌کنی،
…
ـ که اندیشهٔ مرا
از تمامی آفرینش‌ها بارور می‌کند!۲
شادکامی و هنر
به‌عنوان یک هنردرمانگر و روان‌درمانگر، معتقدم که خلاقیت هنری پیش از آنکه روشی برای کشف و تشخیص ناراحتی‌های کودکان، نوجوانان، و بزرگسالان باشد، در درجهٔ اول راهی برای آکندن زندگی از شور و شوق امید، نیک‌خویی، و جست‌وجوی شادکامی است. در واقع عنوان «هنردرمانی» بیشتر به تشخیص و درمان با استفاده از کارهای هنری اشاره می‌کند تا آینه‌ای از اختلال یا آسیب‌شناسی باشد و کاربرد هنردرمانی تا حدی مبتنی بر جست‌وجوی اطلاعات تشخیصی از محتوای آثار هنری است. در مقابل، نگاه من به هنردرمانی تسهیل کاوش خلاقانهٔ ذهن و بیان احساسات و افکار افراد برای یافتن «زندگی شادکام و بامعنا» از راه فعالیت هنری است.
شخصاً در طول زندگی حرفه‌ای‌ام همواره و مکرراً شادی حاصل از خلاقیت هنری را در کارگاه‌های هنردرمانی با نوجوانان و بزرگسالان در ایران و آمریکا و در کار با کودکان در کانادا شاهد بوده‌ام. همهٔ ما می‌توانیم از طریق کارهای هنری احساسات و افکار شناخته‌شدهٔ خود را بیان کنیم و همچنین به احساسات و افکار ناشناخته و ناخودآگاه خود دست پیدا کنیم.
زندگی معنادار و شادکام، زندگی‌ای پر از لذت و خوشحالی، و خالی از ناراحتی و تنش نیست. رضایتمندی، شادکامی، و معناداربودنِ زندگی در گرو توانایی ابراز درونیات خود، احساس مولدبودن، و قدم‌برداشتن برای بهبود زندگی دیگران است. البته برای داشتن زندگی معنادار باید بهایی پرداخت و آن تحمل ناگزیر مرارت‌ها و آزمون‌های زندگی است. این نوع زندگی، همچنین پاداشی در بردارد که افزایش انعطاف‌پذیری و توانایی کنارآمدن با مشکلات، صدمات، و اندوه تحمل فقدان‌های گریزناپذیر است. به‌عقیدهٔ من، هنر راهکاری کارآمد برای دستیابی به یک زندگی دلپذیر و لذت‌بخش و در همان حال معنادار است. به‌دیگر بیان، هنر این پتانسیل را دارد که چالش‌های اجتناب‌ناپذیر زندگی را معنا بخشد و در عین حال از لذت‌بخش‌بودنِ زندگی از راه شرکت در تلاش‌های خلاقانهٔ رضایت‌بخش و خودآرام‌بخش حمایت کند.
ما در مسیر زندگی از سوی دو انگیزهٔ قدرتمند مرتبط با خلاقیت، هدایت می‌شویم. یکی توانایی انسان برای لذت‌بردن از اکتشاف خلاق است که بر اساس زیست‌شناسی تکاملی راهبرد انسان برای بقا و شکوفایی بوده و همچنین توان ابراز وجود را در اختیار ما قرار داده است. دیگری کیفیت شادابی‌بخش و لذت‌آورِ خلاقیت است که به انسان این امکان را می‌دهد تا ابعاد وجودش را به هماهنگی درآورد، آرام شود و تعادل عاطفی را بازگرداند و احساس سلامتی و خوشبختی را تقویت کند. همچنین پژوهش‌های علمی نشان داده است، هر کار هنری فعالیتی مؤثر برای بهبود و ارتقای سلامتی است، به‌نحوی که هم پیامدهای سلامت شخصی و هم پیامدهای اجتماعی گسترده برای سلامت عمومی دارد. وقتی افراد برای شرکت در فرایندهای خلاقانه و هنری دعوت می‌شوند، می‌توانند احساسات خود را با معنای زندگی پیوند دهند و به این ترتیب با توان بهتری سختی‌های زندگی را از سر بگذرانند و به‌بیان شاعرانهٔ احمد شاملو خنکای مرهمی بر شعلهٔ زخمی بگذارند.
اهمیت دستیابی به شادی در فعالیت‌های هنری برای کودکان به‌مراتب بیشتر است. هنردرمانی با هدف شادی، بیان هنری را با استفاده از چهار نیرو: ارتباط، مشارکت، شفقت و شجاعت۳ در خدمت انعطاف‌پذیری، مثبت‌اندیشی، لذت، معناداری زندگی و سلامتی، قرار می‌دهد.
بچه‌ها در فعالیت‌های هنری به بهترین شکل شادی و هیجان مثبت را تجربه می‌کنند و به‌ویژه در گروه‌های هنردرمانی تعامل و ارتباط با یکدیگر را در هنگام انجام کارهای هنری انفرادی و گروهی تجربه می‌کنند.
طبیعت و هنر، دو ضرورت زندگی کودکان
پژوهش‌های متعددی نشان داده است برای کودکان، ارتباط با طبیعت و محیط زیست توانایی‌های شناختی و قدرت فکر آنان را بهتر می‌کند و همچنین در آنان احساس آرامش و شادی ایجاد می‌کند.
اگرچه در کانادا و به‌ویژه در شهر ونکوور دسترسی به طبیعت به آسانی میسر است، اما برای درک درست طبیعت و بهره‌مندی کامل‌تر از آن، کودکان نیاز به تقویت مهارت‌های حواس پنج‌گانه و همچنین تفکر خلاق خود دارند. ترکیب هنردرمانی با آشنایی و نزدیک‌شدن به طبیعت، به درک درست و علاقه‌مندشدن آنان به محیط زیست طبیعی کمک می‌کند. این موضوع در دنیای امروز که کودکان به‌سرعت جذب دنیای الکترونیک می‌شوند و در زمانهٔ پس از همه‌گیری جهانی کرونا، اهمیت بیشتری یافته است.
در مطالعه‌ای در دانمارک، پژوهشگران دریافتند کودکانی که در مکان‌هایی با فضای سبز بیشتری زندگی می‌کردند و با طبیعت آشنا و به آن علاقه‌مند بودند، احتمال کمتری برای دچارشدن به بسیاری از اختلالات روان‌پزشکی ازجمله افسردگی، اختلالات خلقی، اسکیزوفرنی، اختلالات خوردن و مصرف مواد در آینده داشته‌اند.
حتی تحقیقات علمی نشان داده است تماشای تصاویر طبیعت و تمرین با اجزا و عناصر طبیعت می‌تواند مفید باشد. مجلهٔ National Geographic از سال‌ها پیش مجلات، کتاب‌ها، ابزار‌ها و تمریناتی را برای کودکان از سن سه‌سالگی تولید و منتشر کرده است. تلفیق فعالیت هنری با آشنایی و علاقه‌مندی به طبیعت نه‌تنها در کودکان باعث شادی و آرامش می‌شود، بلکه همچنین آنان را به مسئولیت حفظ طبیعت و محیط زیست طبیعی در عین بهره‌مندی از آن واقف می‌سازد. همچنین نشان داده شده است ارتباط درست با طبیعت به کودکان احساس همبستگی با جهان به‌عنوان یک کلیت را القا می‌کند و این خود به مهربانی و بخشندگی بیشتر در آنان می‌انجامد.
…
زندگی را در رؤیاهای خویش دنبال می‌گیرم.
در رؤیاها و
در امیدهایم!۲
۱عضو ارشد انجمن مشاوران درمانگر کانادا، دکترای تخصصی از ایران، فلوشیپ و گواهینامهٔ مشاوره از دانشگاه UCLA، گواهینامهٔ مصاحبهٔ انگیزشی و Award of Achievement از دانشگاه UBC
۲شعر‌های آغاز و پایان متن از احمد شاملو است.
34 C’s: Connection, Contribution, Compassion, Courage