سیما غفارزاده – ونکوور
هشتم مارس، روز جهانی زن، یکی از مهم‌ترین مناسبت‌های سالانه در سراسر دنیاست، برای گرامیداشت دستاوردهای زنان در زمینه‌های گوناگون ازجمله اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، و نیز فرصتی برای آگاهی‌بخشی دربارهٔ حقوق زنان، و کنش‌های سرعت‌بخشیدن به روند برابری و عدالت جنسیتی.
روز جهانی زن برای اولین بار در سال ۱۹۱۱ جشن گرفته شد، و با وجود قدمتی بیش از صد سال، ما همچنان و بی‌تردید به این مناسبت سالانه نیاز داریم. طبق پیش‌بینی مجمع جهانی اقتصاد، متأسفانه هیچ‌یک از ما برابری و عدالت جنسیتی را در طول عمر خود نخواهیم دید، و حتی به‌احتمال زیاد بسیاری از فرزندان ما نیز چنان روزی را نخواهند دید. پیش‌بینی میشود که این مهم تقریباً تا یک سدهٔ دیگر محقق نخواهد شد. این کارزار به ایفای نقش تک‌تک ما نیاز دارد؛ مهم نیست که نتیجهٔ آن را در طول عمر خود نبینیم، چرا که آنچه زنان امروز دارند، نتیجهٔ مبارزات افرادِ بنام و گمنامی است که از صد سال پیش قدم در میدان این کازار گذاشته‌اند.
هرساله تم و موضوع مشخصی برای کارزار روز جهانی زن در نظر گرفته میشود که در واقع به‌نوعی شعار این کارزار به حساب می‌آید. امسال (۲۰۲۳)، تم کمپین روز جهانی زن #EmbraceEquity نامیده شده است. این کمپین می‌کوشد تفاوت میان برابری (equality) و عدالت (equity) را نشان دهد و اینکه چرا تمرکز روی عدالت است و نه برابریِ صرف.
واژه‌های equality و equity اغلب به‌جای یکدیگر به‌معنای عمومیِ «برابری» استفاده می‌شوند. از نظر ریشه‌شناسی، این دو کلمه از واژهٔ لاتین aequus، به‌معنای «هموار و یک‌دست»، «عادلانه» یا «برابر» ریشه می‌گیرند. با این‌حال، علی‌رغم این شباهت‌ها، مفاهیم ذاتیِ این دو کلمه متفاوت‌اند، و موضوع کمپین روز جهانی زن با هشتگ #EmbraceEquity به‌دنبال کمک به ایجاد گفت‌وگو در سراسر جهان دربارهٔ موضوعِ مهم «عدالت» و تأثیر آن است. کمپین امسال می‌خواهد روی اینکه چرا «فرصت‌های برابر دیگر کافی نیستند»، صحبت کند، و دو کلمهٔ فوق را این‌طور معنا می‌کند: equality یعنی به هر فرد یا گروهی از مردم منابع و فرصت‌های یکسانی داده شود. ولی equity تشخیص می‌دهد که هر فرد شرایط متفاوتی دارد و درست همان منابع و فرصت‌های مورد نیاز برای رسیدن به یک نتیجهٔ برابر را به آن فرد اختصاص می‌دهد.
مفهوم «انصاف» می‌تواند پیچیده باشد، زیرا اغلب فرض میشود که «عادل‌بودن» به این معنی است که همهٔ افراد چیز یکسانی را دریافت می‌کنند. این موضوع اغلب در دورهٔ رشد ما آموزش داده میشود، اما «انصاف» واقعاً زمانی معنای واقعی‌اش را دارد که همهٔ ما شرایط و پیشینهٔ یکسانی داشته باشیم.
از نظر سیاسی، برابری (equality) یکی از پایه‌های دموکراسی است. برابری بر این باور استوار است که همهٔ مردم باید فرصت‌های یکسانی برای یک زندگی شاد داشته باشند. برابری در واقع به دنیای ایده‌آلی مربوط میشود که موفقیت، مبتنی بر تلاش‌های شخصی است و نه موقعیت اجتماعی. با این‌حال، گفتمان مداوم نشان می‌دهد که برابری کافی نیست و ما باید به عدالت به‌عنوان یک اصل بهتر برای پیشرفت جامعه بپردازیم. عدالت، تصدیق می‌کند که مردم زندگی را از یک جا شروع نمی‌کنند و شرایط زندگی‌شان می‌تواند دستیابی به اهداف مشابه در مقایسه با دیگران را دشوارتر کند.
ناعدالتی (Inequity) بر بسیاری از مردم تأثیر می‌گذارد، و به‌لحاظ تاریخی، بیش از همه جوامعی مانند زنان، رنگین‌پوستان، افراد کم‌توان، محرومان اقتصادی و افرادی از جامعهٔ LGBTQ+ را به حاشیه می‌راند. هدف عدالت تغییر موانع سیستمی و ساختاری‌ای است که مانع از پیشرفت افراد میشود.
افرادی که به‌دنبال راه‌حل‌های مبتنی بر برابری برای مسائل اجتماعی‌اند، ممکن است به بی‌طرفی اعتقاد داشته باشند و اینکه نباید تفاوتی در خدمات و سیاست‌ها وجود داشته باشد. با این‌حال، راه‌حل‌های مبتنی بر عدالت، تجربیات زیستهٔ افراد و جوامع را که متفاوت و متنوع‌اند در نظر می‌گیرد و خدمات و سیاست‌ها را با توجه به این تفاوت‌ها و چندگونگی‌ها تطبیق می‌دهد. عدالت، راه‌حلی بلندمدت و پایدار و فرآیندی برای پرداختن به سیستم‌های اجتماعی نامتعادل است.
برابری روی فراهم‌کردن فرصت‌های برابر برای همهٔ جنسیت‌ها، مانند حق رأی زنان، تمرکز دارد. با این‌حال، زنان اغلب به چیزی بیش از یک زمین بازی مساوی نیاز دارند. زنان نیاز دارند به فرهنگی جهانی تعلق داشته باشند که فعالانه آن‌ها را در همهٔ جنبه‌های زندگی، از آموزش گرفته تا محل کار تا سلامت، ترویج و حمایت کند.
جنسیت مسئله‌ای درهم‌تنیده (intersectional) است و زنان به‌عنوان یک گروه، متنوع و چندگونه‌اند. به‌عنوان مثال، سیاست‌هایی که به‌نفع زنان سفیدپوست است، ممکن است به‌دلیل نابرابری‌های تاریخی یا فعلی به‌نفع زنان رنگین‌پوست نباشد. تغییر از برابریِ جنسیتی به فرآیند عدالتِ جنسیتی لازمهٔ پیشرفت معنادار است.
متأسفانه در تم کارزار روز جهانی زن، اشاره‌ای به مبارزات آزادی‌خواهانهٔ زنان شجاع ایران نشده است؛ و جای آن دارد که این یادداشت را با یاد جاویدِ تمام زنانی که به خون‌خواهی مهسا امینی به پا خواستند، به پایان برسانم؛ زنانی که رهبری انقلاب ۱۴۰۱ را به دست گرفتند، زنانی که از جان خود گذشتند، چشم خود را از دست دادند، زندان و شکنجه را به جان خریدند و… تا ابتدایی‌ترین حقوق انسانی خود را طلب کنند. روز جهانی زن بر تمام زنان دنیا، به‌ویژه بر زنان دلیر ایران گرامی باد!