دکتر امیرحسین توفیق – ونکوور
کسانی که در داخل خاک کانادا از دولت درخواست پناهندگی کرده‌اند، مطلع‌اند که فرایند درخواست پناهندگی از داخل خاک کانادا به چه نحوی است و اینکه پروندهٔ متقاضیان بر اساس دلایل و اساس درخواست پناهندگی، مورد بررسی قرار می‌گیرد. نگارنده قصد توضیح شرایط و نحوهٔ درخواست پناهندگی از داخل خاک کانادا را ندارد، چون در مطالب پیشین به این موضوع پرداخته شده و بخش اعظم مخاطبان با فرایند آن و بایدها و نبایدها آشنایی کامل دارند. در این مطلب قصد داریم به نکته‌ای که شاید بسیاری از مخاطبان با آن آشنایی ندارند، اشاره کنیم. متقاضیان پناهندگی زمانی که خارج از خاک کانادا هستند هم امکان درخواست پناهندگی دارند. اما فرایند این نوع درخواست با درخواست‌هایی که در داخل خاک کانادا ثبت می‌شوند، بسیار متفاوت است.
متقاضیان پناهندگی در داخل خاک کانادا، درخواست خود را در ابتدا به وزارت مهاجرت، پناهندگان و شهروندی کانادا ارسال می‌کنند و پس از ضبط گذرنامه و انجام انگشت‌نگاری و عکس‌برداری از متقاضی و همراهان او، جلسهٔ واجدِشرایط‌بودن را با افسر وزارت مهاجرت، پناهندگان و شهروندی کانادا خواهند داشت و سپس، پروندهٔ متقاضی به هیئت حمایت از پناهندگان ارجاع می‌شود. پس از بررسی پرونده توسط عضو هیئت و انجام جلسهٔ استماع دادرسی، تصمیم‌گیری نهایی می‌شود و متقاضی و همراهان او، تحت عنوان شخصی که به حمایت دولت کانادا نیاز دارد یا با عنوان پناهندهٔ تحت کنوانسیون ژنو، مراحل دریافت اقامت دائم آن‌ها آغاز می‌شود. در داخل خاک کانادا، در صورتی که بنا به‌هر دلیلی درخواست پناهندگی متقاضی توسط عضو هیئت حمایت از پناهندگان مردود شود، امکان درخواست تجدیدنظر در بخش تجدیدنظر هیئت مهاجران و پناهندگان فراهم است و در صورت نتیجهٔ منفی، امکان طرح در دادگاه عالی کانادا و حتی مراحل بعدی هم برای پیگیری پرونده فراهم است. اما، متقاضیانی که از خارج از خاک کانادا درخواست پناهندگی می‌کنند، می‌بایستی درخواست خود را به سفارت کانادا در خارج از کشوری که شهروندی آن را دارا می‌باشند، ارائه کنند و افسر وزارت مهاجرت، پناهندگان و شهروندی کانادا پروندهٔ آن‌ها را بررسی می‌کند. برای این دسته از متقاضیان، امکان درخواست تجدیدنظر در بخش تجدیدنظر هیئت پناهندگان و مهاجران و همچنین دیگر مراحلی که در داخل خاک کانادا وجود دارد، فراهم نیست. در صورت گرفتن پاسخ منفی از طرف افسر وزارت مهاجرت، پناهندگان و شهروندی کانادا، تنها امکان درخواست بررسی مجدد وجود دارد. البته، تفاوت‌های دیگری هم وجود دارد که در ادامه به آن اشاره می‌شود.
متقاضیان پناهندگی از داخل خاک کانادا لازم است مدارک مثبته برای اثبات ادعای خود را پیش از ۱۰ روز از زمان تشکیل جلسهٔ دادرسی به هیئت حمایت از پناهندگان کانادا بفرستند، اما متقاضیان در خارج از خاک کانادا موظف‌اند همهٔ مدارک مثبته‌ای را که ادعای آن‌ها برای پناهندگی به کانادا را اثبات می‌کند، به‌همراه مدارک و فرم‌های نخستین در همان ابتدا به سفارت کانادا در کشور سوم ارائه کنند.
در داخل خاک کانادا، متقاضیانی که از دولت درخواست پناهندگی می‌کنند، می‌بایستی دلیل یا دلایل درخواستشان یکی از این موارد باشد: داشتن طرز تفکر سیاسی یا مذهبی خاص یا داشتن نژاد یا جنسیت/گرایش جنسی خاصی که به‌واسطهٔ آن مورد آزار یا شکنجه قرار گرفته باشند یا بگیرند و ترس از بازگشت به کشوری که از آن خارج شده‌اند، مشهود باشد. اما در خارج از خاک کانادا سه دلیل درخواست پناهندگی امکان بررسی و تأیید دارد که شامل نقض گستردهٔ حقوق بشر یا درگیری‌های مسلحانه یا جنگ داخلی است و همچنین اگر ترس از بازگشت و امکان شکنجه و بازداشت به‌واسطهٔ این سه مورد مشهود باشد.
همان‌طور که ملاحظه می‌شود، شانس عدم پذیرش درخواست پناهندگی خارج از خاک کانادا بسیار بالاست و اگر متقاضی قصد اقدام از خارج از خاک کانادا را دارد، می‌بایستی پرونده‌ای بسیار کامل و با توجه به شرایط و قوانین مربوط ارائه کند. متقاضیان خارج از خاک کانادا همچون متقاضیان داخل خاک کانادا امکان استفاده از وکیل یا مشاور برای تشکیل پروندهٔ خود را دارند.
نکتهٔ دیگر برای متقاضیانی هم که پیش از این درخواست پناهندگی خود را به کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR) ارائه کرده‌اند و پس از قبولی درخواستشان منتظر بخش کشوری و معرفی کشور پذیرای آن‌ها می‌باشند، می‌بایستی مطلع باشند که سه کشور آمریکا، کانادا و استرالیا پذیرای قبول‌شدگان پناهنده در کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل هستند و در حال حاضر، با توجه به تعطیلی این آژانس سازمان ملل در کشور ترکیه، حجم زیادی از پناهندگان قبول‌شده توسط UNHCR، بلاتکلیف چندین سال را سپری کرده‌اند تا کشورِ پذیرایشان به آن‌ها معرفی شود. این قبیل از متقاضیان علاوه بر آنکه می‌توانند منتظر بازگشایی مجدد این آژانس سازمان ملل بمانند، امکان استفاده از برنامه‌های مختلف مهاجرتی موجود را نیز دارند. در سیستم مهاجرتی کانادا، برنامهٔ اسپانسری پناهندگان نیز تعریف شده است که شامل گروه پنج‌نفره، اسپانسرهای اجتماعی و دارندگان قرارداد اسپانسری با دولت می‌شود. در کنار این سه گروه اسپانسرها، اسپانسرهای خصوصی هم وجود دارند که توسط سفارت کانادا پناه‌جو را به آن‌ها ارجاع می‌دهند و امکان انتخاب پناهنده از لیست موجود از سوی این اسپانسرهای خصوصی وجود دارد. در این لیست شهروندان سوریه، عراق، ایران، کنگو، اتیوپی، اریتره، سومالی، کلمبیا و سودان می‌توانند ثبت‌نام کنند، ولی نگارنده در کمال تعجب و در حالی‌که پناهندگان ایرانی زیادی در خاک ترکیه حضور دارند، نام هیچ پناهندهٔ ایرانی‌ای را در این لیست نیافته است. احتمالاً دلیل عدم حضور پناه‌جویان ایرانی در لیست مذکور، عدم آشنایی ایرانیان با وجود این برنامهٔ مهاجرتی است.
در پایان، به‌طور خلاصه یادآوری می‌شود که تنها راه اقدام برای پناهندگی، ورود به خاک کانادا و درخواست پناهندگی نیست و امکان اقدام با شیوه‌های متفاوت فراهم است.