جنیفر بلادرویک، عضو شورای آموزشی (School Trustee) در منطقهٔ آموزشی ۴۳ – کوکئیتلام
اکتبر ماه آگاهی در مورد معلولیت‌های آموزشی است. من این متن را، با اجازهٔ دخترم، و از دید مادری نوشته‌ام که به‌دنبال یافتن علل چالش‌های فرزند خود در مدرسه/مکتب است. برای اطلاعات بیشتر در مورد دیسلکسیا (dyslexia)، لطفاً به وبسایت دیسلکسیا کانادا سر بزنید. در اینجا از همهٔ آموزگاران، دستیاران آموزشی، و خانواده‌هایی که در سال‌های گذشته تجربهٔ خود را با ما به‌اشتراک گذاشته‌اند، سپاسگزاری می‌کنم.
به‌یاد می‌آورم زمانی را که روان‌شناسِ مدرسه/مکتب برای نخستین‌بار با ما دیدار کرد که برایمان توضیح دهد که دختر من در کلاس/صنف سوم پایین‌ترین نمرهٔ ممکن را در مهارت‌های خواندنی کسب کرده است، سرم را ناگهانی عقب کشیدم، انگار که به آن ضربه زده باشند. با وجودی که من شاهد دشواری‌های او در زمینهٔ یادگیری حروف، در مقایسه با دیگر فرزندان خود بودم، هوش او سرشار بود و کنجکاوی‌اش بی‌نهایت. هنگامی که از مدرسه/مکتب پرسیدم که آیا او به کمک بیشتری نیاز دارد، گمان می‌کردم که با قدری تمرینِ خواندن بیشتر، مشکلات او حل خواهد شد.
«تمامی نشانه‌ها حکایت از دیسلکسیا دارد». مشاور توضیح داد و با من نتایج را مرور کرد، و من نیز نظر او را تأیید کردم. مشاور اضافه کرد «این وضعیتی دائمی در کارکرد مغز اوست و با وجود دشواری در برخی مسائل، جنبه‌های مثبتی نیز خواهد داشت.»
ما نوشته‌های او را مرور کردیم. خطوط به‌مرور از حاشیهٔ صفحه دور می‌شدند و حروف از آغاز تا پایین هر خط بزرگ‌تر می‌شدند. دیکتهٔ بسیاری از واژگان غلط بود و حروفِ درست در جایگاه نادرست قرار داشتند، و در برخی موارد حروف به‌صورت برعکس نوشته شده بودند – یک ‘b’ به‌جای ‘d’، یا یک ‘p’ به‌جای ‘q’. با وجودی که این‌ها نشانه‌های احتمالی دیسلکسیا بودند، من علائم را با منبع، اشتباه گرفته بودم.
دیسلکسیا مشکلی دیداری نیست و چالشی است در زمینهٔ تعامل با زبان گفتاری، و در بیشتر موارد به‌دلیل مشکلات عصبی در تفکیک زبان شنیداری به اجزای آواییِ (phonemic) آن است. در ظاهر، دیسلکسیا خود را به‌صورت دشواری غیرمنتظره‌ای در خواندن برای بچه‌ها یا بزرگسالان، که انتظار می‌رود هوشمندی بالاتر برای خواندن بهتر داشته باشند، نشان می‌دهد. سپس در قابلیت سخن‌گفتن، خواندن، هجی‌کردن واژگان، و حتی یادگیری زبان دوم خود، بروز می‌کند.
نشانه‌های دیگر، جز آنچه پزشک آن را می‌بیند، چیست؟ بنا بر نظر مرکز دیسلکسیا و نوآوری دانشگاه یل، شاخص‌های دیسلکسیا در مراحل مختلف رشد کودک انواع گوناگون دارند.
سال‌های پیش از مدرسه/مکتب
- دشواری در یادگیری ترانه‌های معمول در کودکستان
- چالش در یادگیری (و یادآوری) نام حروف الفبا
- به‌نظر برسد که نمی‌تواند حروف نام خود را تشخیص دهد
- تلفظ نادرست واژگان آشنا و اصرار بر گفتار بچگانه
- عدم تشخیص واژگان هم‌آوا (مانند cat, bat, rat)
- سابقهٔ خانوادگی چالش در خواندن یا نوشتن درستِ کلمات (دیسلکسیا معمولاً به یک شخص در خانواده محدود نیست.)
پیش‌دبستانی و کلاس/صنف اول
دشواری‌ها
- اشتباهات در خواندن، به‌طوری که آنچه خوانده می‌شود به صدای حروف نوشته‌شده ارتباطی ندارد. به‌عنوان مثال، به‌جای “Dog” که زیر عکس یک سگ در کتاب نوشته شده است، بگوید “Puppy”
- متوجه جدایی میان کلمات نباشد
- شکایت از دشواریِ خواندن و ازبین‌رفتن این شکایت در زمان خواندن
- نتواند واژگان ساده‌ای مانند cat, map, nap را ادا کند
- نتواند ارتباط صداها با حروف را تشخیص دهد. مثلاً صدای «ب» با حرف b
فهرست چالش‌ها می‌تواند شاخص‌ها را به‌خوبی مشخص کند. اما افراد دارای دیسلکسیا قابلیت‌های گوناگونی نیز دارند.
نقاط قوت:
- کنجکاوی
- قوهٔ تخیل بالا
- قابلیت حل مسائل و درک کارکرد اجسام
- استقبال مشتاقانه از ایده‌های تازه
- درک خوب از پدیده‌های نو
- بلوغ عقلی خارق‌العاده
- دایرهٔ بزرگ‌تر واژگان به نسبت گروه سنی خود
- لذت از حل معماها و پازل‌ها
- استعداد در ساخت مدل‌ها
- درک عالی از داستان‌‌هایی که به آن‌ها گفته شده یا برایشان خوانده می‌شود
دختر من در کلاس/صنف اول توانایی خواندن کتاب را نداشت، اما می‌توانست کوچک‌ترین احساس در صورت افراد را تشخیص دهد و بارها ما را با توانایی خود در درک موضوع گفت‌وگوها شگفت‌زده کرده بود. از میان پنج فرزند من، او سریع‌ترین در درک طنز، طعنه، و انگیزه‌های پیچیدهٔ افراد دیگر بود. بچه‌های دارای دیسلکسیا می‌توانند قابلیت بالای مکانیکی و کار با ابزار را داشته باشند، در ریاضی قوی باشند، یا استعداد هنری بالا داشته باشند.
من همچنین پی بردم که یکی دیگر از باورهای نادرست در مورد دیسلکسیا، بیشتربودن آن در میان پسرها است. حال آنکه پژوهش‌ها نشان می‌دهد که پسرها و دخترها به یک میزان دیسلکسیا را تجربه می‌کنند. هر چند در ظاهر، آنان ممکن است به انواع مختلف نشانه‌های خود را نشان دهند و دخترها ساکت‌تر، یا «رؤیاپردازتر» باشند که تشخیص را دشوار می‌کند.
چنانچه بر این باورید که فرزند شما دارای این نشانه‌هاست، با مدرسه/مکتب، پزشک خانواده، یا پزشک اطفال برای فرستان به نزد متخصص تماس بگیرید. پس از تشخیص، فرزند شما می‌تواند شامل پشتیبانی‌های ویژه در مدرسه/مکتب شود. به‌عنوان مثال یک معلم خصوصی متخصص در دیسلکسیا می‌تواند به او کمک کند.
به‌عنوان والدین، شما چگونه می‌توانید از آن‌ها در فرآیند یادگیری پشتیبانی کنید؟
کارائوکه (Karaoke) – آوازخواندن همهٔ مغز آنان را فعال می‌کند، چرا که هم‌زمان مشغول روخوانی نیز می‌باشند و همراهی آن با رقص نیز فایدهٔ آن را دوچندان می‌کند.
زیرنویس می‌تواند بسیار مفید باشد، به‌ویژه زمانی که ویدیو به زبانی است که فرزند شما با آن آشنا نیست. در هر زمان و همه‌جا زیرنویس را روشن کنید!
کتاب‌های صوتی را با کتاب‌های کاغذی همراه کنید تا بتوانند هم‌زمان با خواندن واژگان، آن‌ها را بشنوند.
برخی اپلیکیشن‌های روخوانی واژگان را هم‌زمان با اداکردن، های‌لایت نیز می‌کنند. با رشد فرزند شما، او می‌تواند از قابلیت «متن به صدا» (Text to Voice) در بسیاری از ابزار استفاده کند. قدرت درک فرزند شما احتمالاً به‌مراتب بیش از توانایی روخوانی است و با استفاده از کتاب‌های صوتی او به‌طور مستقل می‌تواند به یادگیری عمیق بپردازد، بدون آنکه خواندن مکانیکی او را خسته کند.
دیکته و نوشتن برای آنان – خط خوب یا بد فرزند شما هیچ اثری در یادگیری تاریخ جهان، ریاضی، علوم، ادبیات، یا هنر ندارد. اما اصرار بر خوش‌خط بودن، تندنویسی، یا املای درست می‌تواند به آن‌ها این حس را القا کند که هیچ‌وقت موفق نخواهند شد. توانایی ثبت افکار آن‌ها به‌وسیلهٔ امکان «صدا به نوشته» (Voice to text) یا حتی این که شخصی دیگر واژگان آنان را بنویسد می‌تواند به آنان کمک کند که قابلیت خود را در یک موضوع به خوبی نشان بدهند.
برای آنان فعالیت‌های جذاب فوق برنامه‌ای پیدا کنید که بر محور نقاط قوت آنان شکل گرفته باشد. تلاش برای تعامل با جهانی که بر مبنای توانایی خواندن شکل گرفته، می‌تواند بسیار خسته‌کننده باشد و اعتمادبه‌نفس یک کودک را تضعیف کند. رشد توانایی‌ها و استعدادها خارج از محدودهٔ خواندن و نوشتن می‌تواند به آن‌ها کمک کند که انرژی خود را بالا نگه دارند و انگیزهٔ خود را برای تلاش در چیزهایی که برایشان دشوار است، از دست ندهند.
از همهٔ این‌ها مهم‌تر اینکه فرزند شما ناقص نبوده و هوش او هم پایین نیست، ولی این یکی از قسمت‌های اصلی کارکرد مغز آن‌هاست. معلولیت‌های آموزشی، رشد و پیشرفت با تکالیف معمول و درس‌های متداول را برای آنان دشوارتر می‌سازد، اما در صورت فراهم‌شدن فرصت مناسب، آن‌ها سرشار از پتانسیل‌اند.
مانند همهٔ جنبه‌های مادر یا پدر بودن، عشق و صبوری مهم‌ترین نکات‌اند. با پشتیبانی پرمهرتان، فرزند شما پیروز خواهد شد.