سیما غفارزاده – ونکوور
سه‌شنبهٔ هفتهٔ گذشته، ۱۵ دسامبر ۲۰۲۰ و نزدیک به یک‌سال پس از فاجعهٔ سرنگونی هواپیمای اوکراینی، گزارش ۷۴ صفحه‌ای رالف گودِیل (Ralph Goodale)، مشاور ویژهٔ نخست‌وزیر کانادا دربارهٔ پروندهٔ سرنگونی پرواز PS752، منتشر شد. جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا، در ماه مارس گذشته گودیل را، با تمرکز بر مصیبتی که بر خانواده‌های داغدار رفته است، برای بررسی این پرونده منصوب کرد. دولت فدرال پیش از این متهم شده بود که برای خانواده‌های فاجعهٔ خط هوایی هند در سال ۱۹۸۵ و سقوط پرواز ۳۰۲ خط هوایی اتیوپی در سال گذشته، کار چندانی نکرده است.
رالف گودیل در این گزارش اظهار داشته است که تحقیقات مربوطه نمی‌بایست به ایران سپرده می‌شد، چرا که مسئول این سقوط مرگ‌بار عملیات نیروی نظامی این کشور بوده است. وی مشخصاً در این گزارش نوشته است: «طرفِ مسئول برای وضعیت [پیش‌آمده]، خودش دارد تحقیقات می‌کند، آن هم بیشتر در خفا. این مسئله هیچ اطمینان و اعتمادی ایجاد نمی‌کند… در رابطه با این پرونده، تا جایی که تاکنون معلوم شده است، نشانه‌هایی از بی‌کفایتی، بی‌توجهی و بی‌اعتنایی توجیه‌ناپذیر نسبت به زندگی افراد بی‌گناه وجود دارد.» گودیل در این گزارش گفته است که گرچه آیین دادرسی بین‌المللی مسئولیت تحقیقات چنین سوانح هوایی‌ای را به کشوری که سانحه در آن اتفاق افتاده می‌سپارد، آن قوانین در حوادثی که به نیروهای نظامی مربوط می‌شود و تضمینی برای اطمینان از عدم وابستگی، بی‌طرفی و قانونی بودن وجود ندارد، نوعی تعارض منافع (conflict of interest) ایجاد می‌کند. او همچنین گفته است که ایران پاسخ‌گوی سؤالات کانادا نیست، خصوصاً این سؤال کلیدی که چرا ایران در شبی که نیروهای نظامی‌اش پایگاه‌های آمریکایی را در عراق هدفِ موشک‌های خود قرار داده بودند، مسیرهای هوایی‌اش را باز گذاشته بود. وی همچنین اشاره کرده است که مقامات ایران تا چند روز پس از سقوط هواپیما، همچنان انجام هرگونه خطایی را از جانب خود انکار کردند تا اینکه شواهد غیرقابل‌انکار موجب شد آن‌ها با تأخیر به مسئولیت خود در این بازی مرگ‌بار اعتراف کنند.
هفتهٔ گذشته همچنین، وزیر امور خارجهٔ کانادا، فرانسوا-فیلیپ شمپین، از کیفیت اطلاعات ارائه‌شده توسط ایران ابراز نگرانی کرد. وی گفت که معتقد است سرنگونی پرواز ۷۵۲ خطای انسانی نبوده است، ولی در عین حال از اینکه بگوید به اعتقادش چه چیزی موجب آن شده است، امتناع کرد و گفت باید اجازه داد تا روند تحقیقات پیش برود و حقایق بیشتری آشکار شود. شمپین اضافه کرد: «آنچه من می‌بینم این است که ما دیدیم موشک‌ها به‌سوی هواپیما شلیک شدند و این، برای من سؤالات بسیاری را به‌وجود می‌آورد.»
در گزارش گودیل، همچنین به گزارش تکمیلی‌ای که ایران در ارتباط با این پرونده منتشر کرده، اشاره شده است. گزارشی که در آن، ایران شلیک اشتباه موشک‌ها را نتیجهٔ مجموع چندین خطای انسانی پشتِ‌سرهم و برخی کاستی‌های دیگر، دانسته و ادعا کرده است که موشک‌ها بعد از جابه‌جا شدن، درست جهت‌یابی نشده‌اند و اختلال یا قطع ارتباطات بین اپراتور پدافند و مرکز فرماندهی‌اش، موجب شده است که پدافند سپاه پاسداران، هواپیمای مسافری را اشتباه شناسایی و آن را تهدیدی تلقی کند و بدون گرفتن تأییدیه از افسران بالادست خود، آتش بگشاید. البته کانادا این گزارش ایران را رد کرده است.
رالف گودیل همچنین در گزارش خود، ایران را برای آنکه بیش از شش ماه طول کشید تا اطلاعات پرواز جعبه‌های سیاه را بخواند، چیزی که بر اساس قراردادهای بین‌المللی باید بدون هیچ تأخیری بعد از واقعه انجام گیرد، مورد انتقاد قرار داد.
ایران همچنین درخواست کانادا برای آنکه نمایندهٔ معتبری در تحقیقات باشد و بتواند به اطلاعات و دانسته‌های دست‌اول‌تری دسترسی داشته باشد، رد کرد. و این از دید گودیل به این مفهوم است که نقش کانادا به «یک ناظر» محدود شده است.
ایران شش نفر را در ارتباط با سقوط پرواز PS752 متهم کرده است، ولی گزارش گودیل بیان می‌دارد که این کشور هیچ جزئیات دیگری از جمله اینکه «این افراد چه کسانی‌اند، اتهام آن‌ها چیست، میزان مسئولیت آن‌ها چه اندازه است، شواهد مورد استفاده علیه آن‌ها چیست، مفاد دفاعیهٔ آن‌ها چیست، و روند قضایی دقیقی که طی آن دربارهٔ گناهکاری یا بی‌گناهی آن‌ها تصمیم گرفته خواهد شد، چیست»، ارائه نداده است.
گودیل در گزارش خود گفته است کانادا تیم بازرسی و ارزیابی قانونی خود را دارد که تلاش می‌کند تکه‌های شواهدی را که از اعضای خانواده‌ها جمعآوری می‌کند، کنار هم بچسباند. همچنین هیئت مدیرهٔ ایمنی حمل‌ونقل کانادا (Transportation Safety Board of Canada)، که سازمانی مستقل است، گزارش تحقیقات ایران را وقتی‌که کامل شود، مرور خواهد کرد و در صورت نیاز، هرگونه کاستی‌ای را مطرح خواهد کرد. وی در گزارش خود همچنین اشاره کرده است که گروه International Coordination Response که مجموع کشورهایی است که شهروندان خود را در این فاجعه از دست داده‌اند، همچنان برای دادخواهی و دریافت غرامت از ایران پافشاری خواهد کرد.
در این ارتباط شایان ذکر است که دو هفته پیش، وزیر حمل‌ونقل کانادا، مارک گارنو (Marc Garneau)، از کشورهای دنیا خواست تا از بیانیهٔ کانادا با عنوان «بیانیهٔ تعهد آسمان‌هایی امن‌تر» (Safer Skies Commitment Statement) حمایت کنند و بر آن صحه بگذارند؛ بیانیه‌ای در تلاش برای کاهش خطر پرواز هواپیماهای کشورهای مختلف در مناطق مورد مناقشه. آمریکا، آلمان، اوکراین، ژاپن، بریتانیا و جمهوری کره از جمله کشورهای‌اند که تاکنون این بیانیه را امضا کرده‌اند.
موضوع دیگری که گودیل در گزارش خود به آن پرداخته است، درخواست از پلیس و نیروهای امنیت کانادا برای تحقیقات روی هر گونه موردِ تهدید و تعرض علیه کانادایی‌ها است. این موضوع در پی گزارشاتِ آن دسته از اعضای خانواده‌های قربانیان در کانادا که به‌دلیل از دست دادن عزیزانشان در سقوط هواپیما از ایران انتقاد کرده‌اند و هدفِ تهدیدات و ارعاب قرار گرفته‌اند، مطرح شده است.
گزارش گودیل همچنین شامل لیست توصیه‌هایی است دربارهٔ اینکه کانادا چگونه باید در آینده برای فجایعی با قربانیان پُرتعداد، مانند پرواز PS752، آمادگی داشته باشد. این توصیه‌ها شامل در اولویت قرار دادن نیازهای خانواده‌ها، مبارزه با اطلاعات گمراه‌کننده و ترس با سازماندهی سریع واکنش، جمعآوری زودهنگام حقایق مرتبط با موضوع، و ارائهٔ خدمات مشاوره‌ای سلامت روان و تنش پس از آسیب روانی است. در همین ارتباط، گودیل در گزارش خود به ایدهٔ ایجاد یک مرکز ملی متخصصان اشاره کرده است؛ مرکزی که می‌تواند به اجرای قانون کمک کند و همچنین دولت را یاری دهد تا برای فجایعی با قربانیان پُرتعداد آمادگی لازم را داشته باشد.
امید است انتشار گزارش رالف گودیل دربارهٔ پروندهٔ سرنگونی پرواز PS752 در آستانهٔ سالگرد این فاجعهٔ غم‌انگیز قوت قلبی باشد برای دل‌های داغدیدهٔ خانواده‌های قربانیان و گامی در کمک به دادخواهی آن‌ها. باورش دشوار است که نزدیک به یک سال از این فاجعه گذشته باشد؛ گویی قرنی را پشت سر گذاشته‌‌ایم، هرچند که این داغ هنوز به‌تازگیِ روز اولش است. سال ۲۰۲۰ با آغاز تیره و تاری که، خصوصاً برای ما ایرانیان، داشت و با ویروس مرگ‌باری که تمام سال را با سماجت همراهمان آمد و عزیزان بسیاری را از ما گرفت، طبیعتاً سالی نیست که حسرتی بر دل کسی بگذارد. هیچ انسانی در آرزوی از سر گذراندنِ چنین سالی نیست؛ «سالِ بد / سالِ باد / سالِ اشک / سالِ شک / سالِ روزهای دراز و استقامت‌های کم / سالی که غرور گدایی کرد / سالِ پست / سالِ درد / سالِ عزا / سالِ اشکِ پوری / سالِ خونِ مرتضا / سالِ کبیسه…» امید که سال ۲۰۲۱ روزهای روشن‌تری برای دنیا به ارمغان آوَرَد و تندرستی، آرامش و شادی سرمایه‌های ما برای بالندگی و پیروزی باشد.