گفت‌وگو با احسان منفرد، وکیل حقوقی هوانوردی در شرکت YYZlaw
توجه: این گفت‌وگو شامگاه چهارشنبه ۸ ژانویه برای درج در نسخهٔ چاپی شمارهٔ ۹۸ رسانهٔ همیاری مورخ ۱۰ ژانویهٔ ۲۰۲۰ تنظیم شده است و پرسش‌های مربوط به تحولات بعدی در آن منعکس نشده است.
امیر باجه‌کیان – ونکوور
به دنبال فاجعهٔ سقوط هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ اوکراینی، نظرات گوناگونی در مورد چگونگی تحقیقات و حدود اختیارات و مسئولیت‌های هر یک از طرف‌های ذی‌نفع مطرح شد. با توجه به پیچیدگی حقوق هوایی بر آن شدیم به‌منظور پاسخگویی به پرسش‌هایی متداول در مورد روند بررسی و میزان اطلاعات ناقص یا نادرست در مورد تحقیق و تفحص حوادث هوایی، برخی پرسش‌های حقوقی را با احسان منفرد، وکیل حقوقی هوانوردی در شرکت YYZlaw واقع در تورنتو، مطرح کنیم که توجه شما را به آن جلب می‌کنیم. امید که مورد استفادهٔ همهٔ خوانندگان گرامی قرار گیرد.
با سپاس از وقتی که در اختیار ما گذاشتید لطفاً برایمان بگویید که چه کسی مسئول اصلی تحقیقات در مورد سقوط این هواپیماست؟ هر یک از کشورهای ایران، اوکراین، و کانادا چه حدی از اختیارات برای دخالت در چنین تحقیقاتی را دارند؟
پیش از هر چیز باید بگویم که پاسخ‌هایی که من در این مصاحبه به شما می‌دهم مشاورهٔ حقوقی نیست و نباید چنین تعبیری از آن‌ها بشود. حال بپردازیم به پاسخ شما.
طبق بند ۲۶ پیمان شیکاگو که سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی را ایجاد کرد، ایران مسئول است. در عین حال با وجود آنکه کشوری که سانحهٔ هوایی در آن رخ داده، مسئول تحقیقات است، آن کشور ممکن است بخواهد مسئولیتش را به کشور دیگری محول کند.
کشور ثبت‌کننده و بهره‌بردار هواپیما، در این مورد اوکراین، تحت قوانین بین‌المللی اجازه دارد که ناظری را برای نظارت بر تحقیقات بگمارد. به‌طور معمول، کشورها بر اساس منابع انسانی و متخصصان موجود، به همکاری در زمینهٔ این‌گونه سانحه‌ها تمایل نشان می‌دهند. مبنای قانونی‌‌ای برای آنکه کانادا در این تحقیقات دخالتی داشته باشد، وجود ندارد، علی‌رغم آنکه تعداد زیادی از شهروندانش در این سانحه جان خود را از دست دادند. هدف نهایی این تحقیقات آن است که دلیل یا دلایل سانحه را بیابند، تا از پیش آمدن سوانح مشابه جلوگیری شود. برای همین است که حملونقل هوایی غیرنظامی ایمن‌ترین شیوهٔ حمل‌ونقلِ موجود است.
آیا قوانین و معاهدات بین‌المللی ایران را ملزم به فرستادن جعبهٔ سیاه به شرکت سازنده یا سایر سازمان‌های خارج از ایران می‌کند؟
خیر
آیا عرف این است که جعبهٔ سیاه به سازندهٔ آن در خارج از کشور ارسال شود؟
به‌طور معمول، طبق نظر متخصصان آمریکا و برخی کشورهای اروپایی، جعبه‌های سیاهی که خیلی آسیب دیده‌اند به متصدیان و مسئولان مربوطه ارسال می‌شود تا در استخراج داده‌های پرواز و صداهای ضبط‌شده در کابین خلبان کمک کنند. ستاد ملی ایمنی حملونقل (NTSB) آمریکا یکی از خبره‌ترین سازمان‌های تحقیقات حوادث در دنیاست، بخشی به‌دلیل درک چشمگیر و تمرکز فعالیت‌های هوانوردی در ایالات متحدهٔ آمریکا.
آیا ایران ملزم است به بازرسان Transport Canada و TSB اجازهٔ ورود به ایران بدهد؟ در صورتی که ایران به آن‌ها اجازهٔ ورود ندهد، آیا باز هم می‌توانند در تحقیقات همکاری کنند؟
خیر. هیچ‌یک از این سازمان‌ها در آنجا قلمرویی ندارند. ایران می‌تواند به‌عنوان نشانی از حسن نیت و دیپلماسی بین‌المللی اجازه بدهد تا طرف‌های دیگر در آنجا حضور داشته باشند، اما آن‌ها هیچ الزامی به انجام این کار ندارند. مسئولان ایرانی ممکن است در انجام تحقیقات بخواهند چنین کاری را به‌لحاظ نشان دادن بی‌طرفی – و مشروعیت – انجام بدهند، مشابه آنچه که به ناظران بین‌المللی اجازه داده می‌شود در انتخابات کشورهای در حال توسعه، حضور یابند.
هر کشوری ممکن است تحقیقات خود را به انجام برساند و به نتایج خاص خود برسد.
چنانچه اوکراین یا کانادا از نتیجهٔ تحقیقات راضی نباشند، می‌توانند ایران را وادار کنند تا جعبهٔ سیاه یا سایر مدارک را برای تحقیق به خارج از ایران بفرستند؟
خیر، تنها ملاک آن‌ها برای چنین اقدامی، کانال‌های دیپلماتیک استاندارد یا نیروی ارتش می‌تواند باشد.
تحریم‌ها علیه ایران در مورد همکاری بین دولت‌های ایران و آمریکا، و بین ایران و سازندگان هواپیما در زمینهٔ ایمنی هوایی و تحقیقات در مورد سقوط هواپیما چه تأثیری دارند؟
متأسفانه به‌نظر می‌رسد که به‌دلیل تحریم‌هایی که در حال حاضر وجود دارد، ایران تمایل کمتری به همکاری با برخی مسئولان خارجی دارد. هرچند، من معتقدم که بعضی از تحریم‌ها صراحتاً موضوعات مربوط به امنیت هوایی غیرنظامی را مستثنا کرد‌ه‌اند.
آیا خانواده‌های قربانیان می‌توانند در مورد این حادثه در دادگاه‌های کانادا اقامهٔ دعوا کنند؟
بله، طبق پیمان مونترآل، اقامهٔ دعوا در مقام قربانی می‌تواند انجام گیرد. مادامی‌که نشان داده شود که حادثه اتفاق افتاده است، اساساً غرامتی تا حدود ۲۳۰٬۰۰۰ دلار تضمین شده است. خسارت باید اثبات شود – چیزهایی از قبیل سن شخص مورد نظر، درآمد آن‌ها و غیره فاکتورهایی‌اند که لحاظ می‌شوند، همچنین چیزهایی مانند تعداد افراد تحت تکفل و نیازهای پیش‌بینی‌شدهٔ آن‌ها تا زمان بلوغ. بالاتر از آن سقف، خطوط هوایی (و شرکت‌های بیمهٔ آن‌ها) می‌توانند با اظهار این موضوع که حادثه تقصیر آن‌ها نبوده یا تقصیر طرف ثالثی بوده است، از مسئولیت شانه خالی کنند.اگر فاکتورهایی مرتبط با ایالات متحدهٔ آمریکا در کار باشد، اغلب به‌عنوان قلمرویی مرجح در موارد چنین سوانح هوایی‌ای در نظر گرفته می‌شود. در چنین پرونده‌های پیچید‌ه‌ای، بسیار مهم است که خانواده‌ها پیش از هرگونه اقدامی، مشاور حقوقی مجربی را اختیار کنند.
با سپاس از وقتی که در اختیار ما گذاشتید.