تالین ساهاکیان – آلمان
سرانجام در نتیجهٔ تلاش‌های بی‌وقفهٔ سازمان‌های حمایت از حقوق حیوانات و مصرف‌کنندگان متعهد، کانادا هم در حال پیوستن به کشورهایی است که آزمایش روی حیوانات را در همهٔ مراحل تولید مواد آرایشی ممنوع کرده‌اند. (برای اطلاعات بیشتر دربارهٔ قانون پیشنهادی سنای کانادا اینجا کلیک کنید) جا دارد در این مقاله نگاهی به مواد آرایشی-بهداشتی از زاویهٔ حقوق حیوانات بیاندازیم.
مواد آرایشی-بهداشتی را می‌توان از دو جنبهٔ حقوق حیوانات بررسی کرد:
- مواد اولیهٔ حیوانی
- آزمایش روی حیوانات
مواد اولیهٔ حیوانی مورد استفاده در مواد آرایشی-بهداشتی
تقریباً همهٔ موادی که روی پوست مالیده می‌شوند، پس از مدت کوتاهی جذب خون می‌شوند. شاید بد نباشد تعدادی از موادی را که از طریق مصرف مواد آرایشی-بهداشتی وارد بدنمان می‌شوند، بشناسیم. تعدادی از این مواد، منشأ حیوانی دارند ولی بیشتر آن‌ها، یا جایگزین گیاهی دارند یا می‌توان با روش‌های آزمایشگاهی و بدون دخالت حیوانات آن‌ها را تولید کرد. مواد آرایشی-بهداشتی‌ای که در تولید آن‌ها از هیچ مادهٔ حیوانی استفاده نمی‌شود، با علامت «وگان» مشخص می‌شوند.
دو جدول زیر، شامل تعدادی از مواد حیوانی مورد استفاده در تولید مواد و لوازم آرایشی-بهداشتی و همچنین، جایگزین‌های غیرحیوانی آن‌هاست:
تعدادی از مواد حیوانی مورد استفاده در تولید مواد آرایشی و جایگزین‌های غیرحیوانی برای آن‌ها
[table id=34 /]
البته بیشتر مواد نام‌برده در بالا علاوه بر تولید مواد آرایشی-بهداشتی در زمینه‌های دیگر نیز کاربرد دارند، مثلاً از شلاک برای پوشاندن اجسام مختلف و عایق کردن آن‌ها در برابر نفوذ آب و رطوبت، از کارمین برای تهیهٔ رنگ قرمز در برخی نوشیدنی‌ها و اسانس‌ها، از گلیسرین در شوینده‌های دهان، آدامس، خمیردندان‌ها و غیره استفاده می‌شود.
برای آگاهی بیشتر در مورد مواد حیوانی مورد استفاده در تولید مواد غذایی، پوشاک، مواد آرایشی-بهداشتی و محصولات دیگر به اینجا کلیک کنید.
مواد آرایشی-بهداشتی و آزمایش روی حیوانات
آزمایش روی حیوانات در زمینه‌های متعددی رواج دارد. علاوه بر سازمان‌های تحقیقاتی و مراکز آموزشی، شرکت‌های داروسازی، شرکت‌های تولیدکنندهٔ مواد شیمیایی، صنایع غذایی، تولیدکنندگان دخانیات و تولیدکنندگان مواد آرایشی-بهداشتی از این روش در مراحلی از آزمایش مواد اولیه یا محصولات نهایی خود استفاده می‌کنند.
بحث بر سر اینکه آیا ما اصولاً اجازه داریم حیوانات را برای آزمایش محصولات یا انجام تحقیقات شکنجه کنیم و بکشیم، بحثی است که قدمت آن به تاریخ شروع آزمایش روی حیوانات بازمی‌گردد و از مجال و حوصلهٔ این مقاله خارج است، ولی می‌توانیم توجه‌مان را به یک سؤال محدودتر معطوف کنیم:
«اگر روش‌های جایگزین برای آزمایش روی حیوانات وجود داشته باشند که از قضا دقیق‌تر و مطمئن‌تر از روش آزمایش روی حیوانات هم باشند، آیا توجیهی برای آزمایش روی حیوانات وجود دارد؟»
این سؤالی است که امروز در بسیاری از زمینه‌ها، از جمله تولید لوازم آرایشی-بهداشتی، مطرح می‌شود. در حالی‌که از یک طرف صدها مادهٔ اولیهٔ آزمایش‌شده برای تهیهٔ مواد آرایشی-بهداشتی وجود دارد که چندین دهه توسط انسان‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند و به اصطلاح جواب خود را پس داده‌اند و بازار از مواد آرایشی-بهداشتی بی‌شمار اشباع است و از طرف دیگر، روش‌های مطمئنی مانند آزمایش روی پوست‌های کِشت‌شدهٔ انسانی و اندام‌های شبیه‌سازی‌شده با سلول‌ها و غیره برای تست مواد جدید وجود دارد، هر روز در سراسر دنیا حیوانات بی‌شماری برای تست مواد اولیه و نهایی آرایشی-بهداشتی شکنجه می‌شوند و پس از چند هفته یا چند ماه درد و عذاب کشته می‌شوند:
خرگوش‌هایی که سرشان شبانه‌روز در محفظه‌های مخصوص ثابت نگه داشته شده است و چشم‌های متورم و عفونت‌کرده‌شان با گیره‌های مخصوص باز نگه داشته می‌شود تا مواد شیمیایی مختلف در آن‌ها ریخته شود یا حیواناتی که قسمتی از موهایشان را تراشیده‌اند و مواد شیمیایی مختلف را روی پوست ملتهب آن‌ها تست می‌کنند یا موش‌هایی که برای تعیین میزان سمیّت مواد شیمیایی مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند و در طول چند روز آن‌قدر سم به آن‌ها خورانده یا تزریق می‌شود تا نصفشان بمیرند…
این‌ها واقعیت‌های تلخی‌اند که چندین دهه طرفداران حقوق حیوانات را به مبارزه با آزمایش روی حیوانات در زمینه‌های مختلف از جمله تولید مواد آرایشی-بهداشتی واداشته‌اند و البته خوشبختانه تلاش‌های آن‌ها به‌تدریج نتیجه می‌دهد. در چند سال اخیر، برخی از کشورها از جمله هندوستان، کشورهای اتحادیهٔ اروپا و نروژ نه‌تنها آزمایش روی حیوانات را برای تولید محصولات آرایشی-بهداشتی لازم نمی‌دانند، بلکه فروش مواد آرایشی‌ای (نه بهداشتی) را که در فرآیند تولید آن‌ها از روش آزمایش روی حیوانات استفاده شده است ممنوع کرده‌اند، فارغ از اینکه این آزمایشات در کجای دنیا انجام شده باشند. در حال حاضر، تعدادی دیگر از کشورها مانند کانادا، آمریکا و نیوزیلند هم در حال پیمودن مراحل قانونی کردن ممنوعیت آزمایش روی حیوانات برای تولید مواد آرایشی‌اند.
از دست مصرف‌کنندگان چه کاری برمی‌آید؟
ادامه یا عدم ادامهٔ شکنجهٔ حیوانات برای آزمایشات بستگی به انتخاب مصرف‌کنندگان دارد. اگر مصرف‌کنندگان به خرید محصولات از شرکت‌هایی که حیوانات را شکنجه می‌کنند ادامه بدهند، این شکنجه نیز ادامه پیدا خواهد کرد. بنابراین به عنوان مصرف‌کننده مسئولیت بزرگی بر عهده داریم:
قبل از خرید محصولات آرایشی-بهداشتی دربارۀ خط مشی شرکت تولیدکننده در مورد آزمایش روی حیوانات تحقیق کنیم. نوشتن ایمیل‌ها و نامه‌های اعتراض‌آمیز به تولیدکنندگانی که هنوز روی حیوانات آزمایش می‌کنند، مسلماً می‌تواند تأثیر بسزایی در تغییر خط مشی این شرکت‌ها در آینده داشته باشد. اگر از عملکرد شرکتی اطلاع نداریم، با ارسال ایمیل این موضوع را از آن‌ها سؤال کنیم و به آن‌ها خاطرنشان کنیم که به این موضوع بسیار اهمیت می‌دهیم. حتی اگر برخی شرکت‌ها پاسخ صادقانه‌ای به این پرسش ندهند، آگاهی آن‌ها از میزان حساسیت مصرف‌کنندگان نسبت به «انسانی بودن روند تولید»، آن‌ها را به‌سمت استفاده از روش‌های جایگزین سوق خواهد داد. فراموش نکنیم اگر تاکنون پیشرفت‌هایی در برخی از زمینه‌های حقوق حیوانات حاصل شده است و برخی از شرکت‌ها از آزمایش روی حیوانات دست کشیده‌اند، نتیجۀ حساسیت و پیگیری مداوم مصرف‌کنندگان بوده است. پس، از قدرت خودمان به‌عنوان مشتریان این صنایع به‌درستی استفاده کنیم.
همچنین، توجه داشته باشیم که آزار حیوانات فقط به محصولاتی که خریداری می‌کنیم تا در منزل از آن‌ها استفاده کنیم محدود نمی‌شود. برای نمونه، بوتاکس را در نظر بگیریم:
بوتاکس، نمونه‌ای از محصولات آرایشی تزریقی که حیوانات برای آن قیمت گزافی پرداخت می‌کنند
هر سال فقط در شرکت‌های آلرگان (Alergan)، مِرز (Merz) و ایپسِن (Ipsen) مجموعاً ششصد هزار موش فقط برای تولید بوتاکس شکنجه و کشته می‌شوند. این شرکت‌ها بزرگ‌ترین تولیدکنندگان بوتاکس برای مصارف زیبایی‌اند ولی تنها تولیدکنندگان آن نیستند. در کشورهای آسیایی هم تولیدکنندگان دیگری وجود دارند که آمار حیوانات کشته‌شده به‌منظور تست بوتاکس در آن‌ها مشخص نیست.
بوتاکس، نام تجاری بوتلین است که خطرناک‌ترین سم شناخته شده است و توسط باکتری‌هایی به‌نام «کلستریدیوم بوتولینوم» که در گوشت آلودهٔ کنسروی می‌توانند حضور داشته باشند، تولید می‌شود. این سم آن‌قدر خطرناک است که حتی صد میکروگرم آن می‌تواند یک انسان را بکشد.
این سم، انتقال سیگنال از عصب به ماهیچه را مختل می‌کند. در نتیجه، ماهیچه فلج می‌شود. به این ترتیب، ماهیچه‌های تنفسی شخصی که بوتاکس وارد بدنش شده است فلج می‌شوند و شخص خفه می‌شود. در صورتی که این سم در دوز بسیار پایین مورد استفاده قرار گیرد، می‌تواند در درمان برخی از بیماری‌ها مانند کژگردنی، انقباض پلک‌ها، هیپرهیدروز، انحراف چشم و میگرن مؤثر باشد.
از سال ۱۹۹۲ استفاده از این سم برای مصارف زیبایی آغاز شد و در سال ۲۰۰۲ شرکت «آلرگان» موفق شد مجوز تولید آن را به‌منظور مصارف زیبایی در آمریکا بگیرد و نام تجاری «بوتاکس» را برای آن انتخاب کرد. برای استفاده از بوتاکس، دوز بسیار پایین آن را در تعدادی از ماهیچه‌های صورت تزریق می‌کنند. این کار باعث می‌شود که ماهیچه‌ها برای دو تا شش ماه فلج شوند و چین و چروک صورت که در نتیجهٔ حرکت ماهیچه‌های صورت نمایان می‌شوند، در این مدت محو شوند. پس از این مدت، عصب‌ها ترمیم می‌شوند و چین و چروک برمی‌گردد.
همان‌طور که قبلاً گفته شد، در برخی از کشورها مثل کشورهای اتحادیهٔ اروپا آزمایش روی حیوانات برای تولید مواد آرایشی ممنوع است ولی متأسفانه بوتاکس، مالیدنی نیست، تزریقی است. بنابراین، در دستهٔ داروها دسته‌بندی می‌شود و شامل قوانین مربوط به تست داروها می‌شود نه تست مواد آرایشی. از سوی دیگر، از آنجا که سم بوتلین فوق‌العاده قوی است، قانون، تولیدکنندگان را موظف می‌کند که پس از هر دور تولید، نمونه‌هایی از سم تولیدی را از نظر درست بودن دوز و میزان تأثیر آزمایش کنند. تا چند سال پیش هر سه تولیدکنندهٔ بزرگ بوتاکس، تمام این آزمایشات را روی حیوانات انجام می‌دادند، ولی با فشار چندسالهٔ سازمان‌های حقوق حیوانات، شرکت‌های «آلرگان» و «مرز» برای ۷۰ تا ۸۵ درصد تست‌ها از روش‌های جایگزین مانند آزمایش روی سلول‌ها استفاده می‌کنند ولی هنوز برای تمام مراحل، روش جایگزین وجود ندارد و قانون، تولیدکنندگان را موظف می‌کند که برای این آزمایشات از حیوانات استفاده کنند. شرکت «ایپسن»، با وجود فشارهای سازمان‌های حقوق حیوانات هنوز هم تمام آزمایشات را روی حیوانات انجام می‌دهد، حتی آزمایشاتی که برای آن‌ها روش جایگزین وجود دارد.
برای آزمایش روی موش‌ها از تستی به نام «متوسط دوزِ کشنده» یا LD50 استفاده می‌کنند. در این روش، دوزهای مختلف سم را به گروه‌هایی از موش‌ها تزریق می‌کنند تا به دوزی برسند که با تزریق آن نصف موش‌ها می‌میرند.
این آزمایشات، درد و رنجی ورای تصور را به حیوانات تحمیل می‌کنند. سم به شکم موش‌ها تزریق می‌شود. موش‌ها دچار فلجی، مشکلات بینایی و درد شدید می‌شوند و بعد از سه تا چهار روز رنج بی‌امان می‌میرند.
بدیهی است که هر چه تقاضا برای بوتاکس بیشتر باشد، شرکت‌های داروسازی بوتاکس بیشتری تولید خواهند کرد و بعد از هر نوبت تولید، صدها موش را به این درد و عذاب مبتلا می‌کنند.
سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که بر اساس کدام منطق و طرز فکر، می‌توان شکنجه و کشتار این‌همه حیوان را برای تولید یک محصول زیبایی توجیه کرد؟ بدون شک، مصرف چنین موادی تا زمانی که برای تمام مراحل تولید و تست، روش‌های جایگزین بدون شکنجه و کشتار حیوانات وجود داشته باشد، اخلاقی و قابل قبول نیست. به امید آنکه مصرف‌کنندگان به این مسئله نگاه آگاهانه‌تر و اخلاقی‌تری داشته باشند و از ایجاد تقاضا برای بوتاکس و در نتیجه، شکنجه و کشتار حیوانات بیشتر خودداری کنند.
پاسخ به چند پرسش رایج در مورد مواد آرایشی-بهداشتی
آیا اگر مادهٔ آرایشی-بهداشتی برچسب وگان خورده باشد، به‌معنای آن است که روی حیوانات آزمایش نشده است؟
نه، این برچسب فقط نشان می‌دهد که از مواد اولیهٔ حیوانی در تهیهٔ این محصول استفاده نشده است ولی تضمینی برای این موضوع نیست که این محصول روی حیوانات آزمایش نشده باشد.
آیا مواد آرایشی-بهداشتی طبیعی (nature cosmetics) هم روی حیوانات آزمایش می‌شوند؟
معمولاً مواد آرایشی-بهداشتی طبیعی روی حیوانات آزمایش نمی‌شوند و تقریباً با خیال راحت از این نظر می‌توان آن‌ها را مصرف کرد، البته اگر این محصولات واقعاً طبیعی باشند و نظارت معتبری بر این موضوع وجود داشته باشد. باید به این نکته توجه کرد که در صورت عدم وجود نظارت کافی، برخی از تولیدکنندگان، محصولات خودشان را علی‌رغم استفاده از برخی مواد غیرطبیعی، به‌عنوان مواد آرایشی-بهداشتی طبیعی معرفی می‌کنند.
آیا در تهیهٔ مواد آرایشی-بهداشتی طبیعی هم از مواد حیوانی استفاده می‌شود؟
بله، در مواد آرایشی-بهداشتی طبیعی هم ممکن است از مواد اولیهٔ حیوانی استفاده شود. اگر از مواد حیوانی استفاده نشده باشد، معمولاً کالا مانند تمام کالاهای دیگر با علامت وگان مشخص می‌شود. با بررسی لیست مواد تشکیل‌دهنده روی برچسب کالا هم می‌توان دریافت که آیا از مواد حیوانی در تهیهٔ محصول استفاده شده است یا نه.
از کجا تشخیص بدهیم که مادهٔ آرایشی-بهداشتی روی حیوانات آزمایش شده است یا نه؟
سازمان حمایت از حقوق حیوانات، «پیتا»، فهرست نسبتاً مفصلی از شرکت‌های تولیدکنندهٔ مواد آرایشی-بهداشتی یا غذای حیوانات خانگی که روی حیوانات آزمایش می‌کنند یا نمی‌کنند و همچنین، تولیدکنندگان وگان تهیه کرده است. برای دیدن این فهرست اینجا کلیک کنید.
همچنین می‌توانید اپلیکیشن‌های رایگانی را که به‌همین منظور توسط برخی سازمان‌های حقوق حیوانات، از جمله پیتا، در اختیار همگان قرار داده شده است روی موبایلتان نصب کنید و موقع خرید، محصول مورد نظرتان را در اپلیکیشن جستجو کنید و از آزمایش یا عدم آزمایش آن‌ها روی حیوانات در فرآیند تولید محصول مورد نظر آگاه شوید.
البته توجه کنید که نام همهٔ شرکت‌های دنیا در این لیست‌ها یا اپلیکیشن‌ها موجود نیست. در این صورت همان‌طور که قبلاً گفته شد، بهتر است با ارسال ایمیل به شرکت مورد نظر دربارهٔ استراتژی آن‌ها در قبال آزمایش روی حیوانات سؤال کنید.
آیا از نظر حقوق حیوانات، آزمایش نشدن محصول روی حیوانات مهم‌تر است یا عدم استفاده از مواد اولیهٔ حیوانی؟
خوشبختانه امروزه محصولات آرایشی-بهداشتی بسیار زیاد، باکیفیت و متنوعی وجود دارند که هم روی حیوانات آزمایش نشده‌اند و هم شامل هیچ مادهٔ حیوانی‌ای نیستند. از طرف دیگر، پاسخ کلی به این پرسش که در همهٔ شرایط درست باشد ممکن نیست و فقط می‌توان آن را به شرایط خاص محدود کرد. برای نمونه:
اگر در نقطه‌ای قرار گرفتید که لازم بود بین دو محصول الف و ب یکی را انتخاب کنید در حالی که در محصول الف از ضایعات کشتارگاه‌ها (مانند چربی یا استخوان حیوانات) استفاده شده است و محصول ب روی حیوانات آزمایش شده است، از نظر حقوق حیوانات، انتخاب محصول الف نسبت به انتخاب محصول ب کم‌زیان‌تر است، چون هدف اصلی از کشتار حیوانات در کشتارگاه تولید گوشت و چرم بوده است، نه تولید آن مادهٔ جانبی برای محصول الف، ولی تولید محصول ب، مستقیماً قربانیان زیادی داشته است؛ حیواناتی که برای تست آن شکنجه و کشته شده‌اند.