زهرا جناب – ونکوور
در دو شمارهٔ گذشته در مورد میانجیگری در حقوق خانواده با شما صحبت کردیم. به‌طور خلاصه، میانجیگری فرایندی داوطلبانه است که طی آن یک میانجی آموزش‌دیده به‌عنوان شخص ثالث بی‌طرف عمل کرده و به طرفین در تشخیص مسائل اصلی و یافتن راه‌حلّی که مورد قبول هر دو طرف باشد، کمک می‌کند. من به‌عنوان میانجی حقوق خانواده آموزش دیده‌ام و بر این اساس قادرم که به طرفین جهت پیدا‌کردن راه‌حلّی که منافع و نیازهای هر دو طرف را تأمین کند، کمک کنم.
با وجود اینکه میانجیگری در موارد بسیاری تا اندازهٔ زیادی مؤثر واقع می‌شود و برای مدت‌های مدیدی در حل و فصل دعاوی خانوادگی مورد استفاده بوده است، با نقایصی روبه‌روست. از جمله اینکه طرفین نمی‌توانند ملزم به حضور در میانجیگری شوند و هر زمانی می‌توانند از پروسه خارج شوند. علاوه بر این، میانجی هیچ‌گاه نمی‌تواند به طرفین مشاورهٔ حقوقی دهد یا اینکه آن‌ها را ملزم نماید که توافق کنند. امروز من در نظر دارم که با شما در مورد داوری که فرآیند جدیدتری به‌ویژه در دعاوی خانوادگی محسوب می‌شود، صحبت کنم.
در داوری، طرفین شخص ثالثی بی‌طرف را به‌عنوان داور دعوای خانوادگی انتخاب میکنند تا برای حل اختلافات آن‌ها تصمیم‌گیری نماید. طرفین توافق میکنند که نسبت به این تصمیم ملتزم باشند و بدین ترتیب، هیچ‌یک از آنان نمی‌توانند پس از انعقاد داوری از آن عدول نمایند. بنابراین، اگرچه ارجاع به داوری به اختیار طرفین است و هیچ‌کس نمی‌تواند نسبت به آن مورد اجبار قرار گیرد، زمانی که طرفین داوری را به‌عنوان روش حل و فصل اختلافات خود انتخاب میکنند، نسبت به آن ملتزم خواهند بود. داور در واقع در دعوا به‌عنوان قاضی عمل خواهد نمود و پس از بررسی مستندات طرفین، اتخاذ تصمیم می‌کند.
تا قبل از تصویب قانون خانواده ۲۰۱۳، داوری در دعاوی خانواده به‌کار گرفته نمی‌شد. اما اکنون ما شاهد داوری‌های بیشتری در دعاوی خانواده هستیم. برخی از داوران دعاوی خانواده ممکن است قبل از ارجاع به داوری، ابتدائاً به‌شیوهٔ میانجیگری متوسل شوند. در این‌صورت هر آن چه که در مرحلهٔ میانجیگری نسبت به آن توافق دوجانبه صورت نگیرد، نزد همان شخص مورد داوری واقع می‌شود.
داوری به‌عنوان راه حلی مؤثر در حل اختلافات، دارای مزیت‌هایی است. اول اینکه، زمانی‌که طرفین به قاضی دادگاه مراجعه میکنند، اختیاری در انتخاب قاضی ندارند. حال آن که در داوری، طرفین می‌توانند کسی را که قرار است برای آن‌ها تصمیم‌گیری کند، انتخاب نمایند. این به آن معناست که طرفین دعوا می‌توانند کسی را انتخاب کنند که زمینهٔ تخصصی لازم را در اموری از قبیل اموال و سرپرستی فرزند دارد یا حتی قادر است به زبان خودشان صحبت کند. علاوه بر این، طرفین می‌توانند داوران را بر اساس در دسترس‌بودن ایشان انتخاب کنند. چرا که در دعاوی‌ای که به دادگاه مراجعه می‌شود طرفین مجبورند مدت زمانی تا رسیدن موعد رسیدگی دادگاه صبر کنند. اما در داوری این امکان وجود دارد که طرفین داوری را انتخاب نمایند که در زمانی که طرفین می‌خواهند پرونده‌شان مورد بررسی قرار گیرد، آمادگی داشته باشد.
علاوه بر امکان انتخاب داور و مسئلهٔ زمان در امر داوری، طرفین این امکان را دارند که قواعد حاکم بر رسیدگی پروسهٔ تصمیم‌گیری را انتخاب کنند. این امکان به آن‌ها این اختیار را می‌دهد که نسبت به مسائلی که می‌خواهند در مورد آن تصمیم بگیرند، زمان تبادل مدارک، مکان تشکیل داوری و سایر موارد کنترل داشته باشند.
مزیت دیگر داوری آن است که فرآیندی خصوصی و بسته است. به این معنی که مدارک مبادله‌شده میان طرفین در دادگاه ثبت نمی‌شود و لازم نیست که هیچ‌کس به‌جز داور آن‌ها را ببیند. حتی تصمیم داور نیز، بر خلاف رأی دادگاه، علنی نیست. اما، تصمیم داور همانند رأی دادگاه معتبر و لازم‌الاجرا است و قابلیت اجرا دارد.
جلسات رسیدگی داوری می‌تواند در دفتر داور یا اتاق هیئت داوران یا دیگر اماکن قابل استفاده تشکیل شود. این جلسات معمولاً تشریفات کمتری دارند و می‌توانند بسیار مؤثرتر و کم‌هزینه‌تر از جلسات دادگاه برگزار شوند.
من به‌عنوان داور دعاوی خانواده، داوری و همان‌طور که قبلاً اشاره شد میانجیگیری/داوری را بر عهده می‌گیرم. با توجه به مسائل فرهنگی و تعارض قوانین که همواره دعاوی خانواده را تحت تأثیر قرار می‌دهد، داوری به‌دلیل اینکه به طرفین اجازه می‌دهد تا بتوانند این‌گونه مسائل را پوشش دهند، مزیت بیشتری پیدا می‌کند. به‌عنوان مثال، ما می‌توانیم در خصوص تقسیم اموال در ایران، یا حل مسئلهٔ مهریه یا طلاق شرعی توافق کنیم (در میانجیگری) یا تصمیمی لازم‌الاجرا داشته باشیم (در داوری). این امر به طرفین اطمینان خاطر می‌دهد که تمام مسائل آنان مورد بررسی قرار گرفته و چیزی حل‌نشده باقی نماند.
برای دسترسی به اطلاعات بیشتر دربارهٔ میانجیگری، میانجیگری/داوری یا داوری از شما دعوت می‌کنم تا با دفتر ما تماس حاصل فرمایید.