تالین ساهاکیان – آلمان
بر اساس اطلاعات منتشرشده توسط سازمان جهانی غذا، فائو (FAO)، یک سوم مواد غذایی تولیدشده در دنیا دور ریخته می‌شود. این مقدار، معادل ۱٫۳ میلیارد تن غذا در سال است. در کشورهای فقیر، مقدار زیادی از این اسراف نتیجهٔ استفاده از روش‌های نادرست برداشت، جابه‌جایی و انبارکردن محصولات کشاورزی است، در حالی که در کشورهای پیشرفته، مقدار زیادی از این اسراف نتیجهٔ دورریز مواد غذایی توسط مصرف‌کنندگان بزرگ و شخصی است. به آمار برخی از کشورها و مناطق دنیا توجه کنید:
- در ایران ۳۵ درصد مواد غذایی در نتیجهٔ روش‌های نادرست جابه‌جایی و انبارکردن و اسراف و دورریز مواد هدر می‌رود.
- در کشورهای آمریکای شمالی، اقیانوسیه و اروپا میزان متوسط هدردادن سرانهٔ غذا در سال حدود ۲۸۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم است که بیش از ۱۰۰ کیلوگرم آن دورریز مصرف‌کنندهٔ نهایی است.
- در کشورهای آسیای جنوب و جنوب شرقی وهمچنین، صحرای بزرگ آفریقا میزان متوسط هدردادن سرانهٔ غذا در سال ۱۲۰ تا ۱۷۰ کیلوگرم است که ۶ تا ۱۱ کیلوگرم آن دورریز مصرف‌کنندهٔ نهایی است.
- در کشورهای آمریکای لاتین، میزان متوسط هدردادن سرانهٔ غذا در سال حدود ۲۲۰ کیلوگرم است که ۲۰ کیلوگرم آن دورریز مصرف‌کنندهٔ نهایی است.
- در کشورهای آفریقای شمالی و آسیای غربی و مرکزی، میزان متوسط هدردادن سرانهٔ غذا در سال حدود ۲۲۰ کیلوگرم است که ۲۰ کیلوگرم آن دورریز مصرف‌کنندهٔ نهایی است.
پیامدهای اسراف در مواد غذایی
یک سوم مواد غذایی تولیدشده در دنیا در حالی هدر داده می‌شود که ۸۰۰ میلیون انسان گرسنه در دنیا وجود دارد و این یعنی ۸۰۰ میلیون دلیل محکم برای پایان‌دادن به این همه اسراف! ولی دود این اسراف، تنها به چشم انسان‌های گرسنه نمی‌رود، زمین و همهٔ ساکنان آن هزینهٔ بسیار گزافی برای این اسراف پرداخت می‌کنند. برای آنکه متوجه بشویم این اسراف چه هزینه‌ای برای زمین دارد، بد نیست نگاهی به واقعیت‌های مربوط به تولید غذا بیاندازیم:
- ۷۰ درصد منابع آب شیرین مصرفی در دنیا صرف تهیهٔ غذای انسان‌ها (محصولات کشاورزی یا دامداری) می‌شود.
- ۳۰ درصد انرژی مورد استفاده در دنیا صرف تولید غذا می‌شود.
- ۵۱ درصد گازهای گلخانه‌ای که عامل اصلی گرمایش زمین‌اند در نتیجهٔ دامداری به وجود می‌آیند.
- در نتیجهٔ استفادهٔ نادرست از زمین، هر سال در دنیا ۲۴ میلیارد تن خاک حاصلخیز شسته می‌شود و از بین می‌رود.
- جنگل‌های خشک و جنگل‌های بارانی نابود می‌شوند و تبدیل به چراگاه برای دام‌ها یا زمین‌های کشاورزی می‌شوند. این باعث نابودی بعضی از گونه‌ها می‌شود و به نوبهٔ خود، چرخهٔ اکوسیستم را به هم می‌زند مثلاً با نابودی جنگل‌های آمازون به‌منظور تبدیل آن‌ها به چراگاه، زمین‌های کشاورزی یا تولید روغن نخل، گونه‌هایی از حیوانات از جمله پلنگ و آرمادیلو با خطر نابودی مواجه شده‌اند، گونه‌هایی که نقش اساسی در چرخهٔ اکوسیستم این منطقه بازی می‌کنند.
- کشاورزی یکدست (کاشت تنها یک نوع محصول در مقیاس‌های خیلی بزرگ) باعث از بین رفتن گوناگونی بیولوژیکی شده است.
- استفاده از کودها و سموم باعث نابودی حشرات، پرندگان و گیاهان می‌شود.
- نیتروژن اضافی از کودهای کشاورزی باعث به‌وجودآمدن مناطق مرده (مناطق بدون اکسیژن) در دریاها و خفگی حیوانات دریایی می‌شود.
مخصوصاً تولید گوشت، لبنیات و تخم‌مرغ، آب، زمین و انرژی خیلی بیشتری مصرف می‌کند و آلودگی خیلی بیشتری ایجاد می‌کند، چون به‌جای آنکه محصولات کشاورزی مستقیماً به مصرف انسان‌ها برسد، به مصرف دام‌ها می‌رسد. در دامداری‌های صنعتی که بیشتر فرآورده‌های حیوانی از آن‌ها می‌آیند، معمولاً به حیوانات سویا، گندم یا غلات دیگر خورانده می‌شود. برای تولید هر کیلوگرم گوشت گاو، حدود ۱۵ کیلوگرم سویا و غلات به گاوها خورانده می‌شود در حالی که این مقدار سویا و غلات می‌توانست انسان‌های خیلی بیشتری را سیر کند و نیاز به کشاورزی را کمتر کند. به گفتهٔ فائو، یک سوم زمین‌های قابل استفاده در دنیا به نگهداری دام‌ها اختصاص داده شده‌اند و دامداری، مسئول نابودی یک سوم گونه‌های جانوری در دنیاست. ۳۰ درصد زمین‌های کشاورزی دنیا، یعنی ۵۰۰ میلیون هکتار زمین صرف کاشت غذای دام‌ها می‌شود.
برای جلوگیری از هدررفتن مواد غذایی چه کاری از دست ما بر می‌آید؟
هدردادن یک سوم غذای تولید شده، فاجعه است ولی قضیه به اینجا هم ختم نمی‌شود: با توجه به رشد بی‌رویهٔ جمعیت بشر و پیش‌بینی جمعیت ۹ میلیارد نفری کرهٔ زمین در سال ۲۰۵۰، ادامهٔ این روند وضعیت را به‌صورت تصاعدی وخیم‌تر خواهد کرد. همهٔ ما باید سعی کنیم با مدیریت بهینه، میزان مصرف خود را کاهش دهیم و میزان ایجاد آلودگی را به حداقل برسانیم. در غیر این صورت، کرهٔ زمین به‌زودی به جهنمی تمام‌عیار برای انسان‌ها و موجودات دیگر تبدیل خواهد شد.
در مورد هدررفتن غذا در هنگام برداشت محصول، بسته‌بندی، جابه‌جایی و انبارکردن مواد، کار زیادی از دست بیشتر ما که مصرف‌کنندگان نهایی هستیم، بر نمی‌آید. بهینه‌سازی در این مراحل، نیاز به سیاست‌گذاری‌های درست کشاورزی، اقتصادی و سیاسی دارد ولی قسمت زیادی از اسراف غذا، مربوط به دورریز غذاست، جایی که هر کدام از ما می‌توانیم تأثیر به‌سزایی در جلوگیری از آن داشته باشیم. همچنین، با توجهِ بیشتر به الگوهای مصرف خود، می‌توانیم ردّ پای بیولوژیکی کوچک‌تری از خود به‌جا بگذاریم:
- همیشه همان‌قدر خرید کنیم که واقعاً نیاز داریم. اگر خرید بیشتری می‌کنیم یا غذاهایی می‌خریم که مثلاً فقط در بسته‌بندی‌های بزرگ فروخته می‌شوند، به‌محض خرید، مقدار اضافهٔ آن را بین دوستان، فامیل، همسایه‌ها یا نیازمندان تقسیم کنیم.
- همیشه با لیست خرید برای خرید برویم. وقتی بدون لیست خرید و مخصوصاً در حالت گرسنه برای خرید می‌رویم، مواد زیادی می‌خریم که یا به آن‌ها نیاز نداریم یا مصرف همهٔ آن‌ها در چند روز آینده ممکن نیست.
- همیشه حواسمان به مواد فاسدشدنی در منزل و محل کار باشد. هر روز سری به یخچال بزنیم و موادی را که زودتر خراب می‌شوند، زودتر مصرف کنیم.
- تاریخی که روی مواد غذایی ثبت می‌شود، حداقل تاریخ نگهداری است، نه حداکثر آن. اگر یک بسته آرد داریم که دو ماه از تاریخ مصرفش گذشته، به این معنا نیست که آن بسته آرد لزوماً قابل مصرف نیست. به حواس خود اطمینان کنیم و اگر مادهٔ غذایی قابل استفاده به‌نظر می‌رسد، آن را مصرف کنیم (این قضیه، مخصوصاً در مورد غذاهای خشک صادق است).
- سعی کنیم بیشتر مواد ارگانیک بخریم. این مواد علاوه بر اینکه سالم‌ترند، با مصرف منابع کمتر تولید می‌شوند و تولید آن‌ها آلودگی کمتری ایجاد می‌کند.
- سعی کنیم بیشتر از محصولات فصل و محلی استفاده کنیم. برای جابه‌جایی محصولی که از شهر یا استان خودمان می‌آید نسبت به محصولی که با هواپیما یا کشتی از قاره‌ای دیگر می‌آید، انرژی کمتری مصرف شده است.
- حتی اگر گیاه‌خوار نیستیم، مصرف محصولات حیوانی را به حداقل برسانیم. علاوه بر حیوانات، که قیمت این محصولات را با خون و زندگی پررنج خود پرداخت می‌کنند، طبیعت نیز قیمت خیلی بالاتری برای تولید این محصولات پرداخت می‌کند.
- سعی کنیم مدیریت غذا در منزل را بهینه کنیم. اگر غذای زیاد پخته‌ایم و می‌دانیم که احتمالاً خانواده این مقدار غذا را نمی‌خورد تا دو روز بعد صبر نکنیم و به محض پختن غذا، مقدار اضافه را با دیگران تقسیم کنیم یا مثلاً بعد از مهمانی‌ها، غذاهای اضافه را با خود به محل کار ببریم و با همکارها تقسیم کنیم یا برای افراد بی‌خانمان ببریم.
- اگر در رستوران، تمام غذا را نمی‌توانیم بخوریم، از کارکنان رستوران بخواهیم غذا را بسته‌بندی کنند تا با خود به منزل ببریم و در وعده‌ای دیگر بخوریم.
- هر روز و هر هفته مقدار زیادی از مواد غذایی در میوه‌فروشی‌ها، سبزی‌فروشی‌ها، سوپرمارکت‌ها، رستوران‌ها و غیره دور ریخته می‌شود. در بعضی از کشورها سیاست بسیار خوبی برای کم‌کردن دورریزِ فروشندگان وجود دارد. در این کشورها در هر شهر، مراکزی وجود دارند که توسط افراد داوطلب مدیریت و اداره می‌شوند. این افراد در روزهای مشخصی از هفته به قنادی‌ها، سوپرمارکت‌ها، میوه‌فروشی‌ها، سبزی‌فروشی‌ها و غیره سر می‌زنند و مواد غذایی را که تاریخ مصرف آن‌ها رو به پایان است تحویل می‌گیرند و همهٔ مواد غذایی را در محل مشخص همیشگی جمع می‌کنند (این محل ممکن است کلیسا، مدرسه یا غیره باشد). سپس مواد غذایی خوب و قابل مصرف را جدا و بسته‌بندی می‌کنند. افراد بی‌خانمان یا افرادی که سطح درآمدشان خیلی پایین است، در ساعات مشخص به این محل می‌آیند و مواد مورد نیاز خود را مجانی تحویل می‌گیرند. نحوهٔ مدیریت این مراکز در کشورهای مختلف کمی متفاوت است، مثلاً در آلمان، دولت برای افراد بی‌خانمان و کم‌درآمد کارتی صادر می‌کند. آن‌ها با نشان‌دادن این کارت، دو بار در هفته مواد غذایی مورد نیاز خود را از این مراکز تحویل می‌گیرند. البته اجرای چنین سیاستی حتماً نباید در سطح کشوری باشد. چند فروشندهٔ محلی می‌توانند با هم توافق کنند و سر ساعات مشخص مواد غذایی را به افراد داوطلب تحویل دهند تا به محل مشخص‌شده ببرند و در اختیار افراد نیازمند قرار دهند یا حتی هر فروشنده می‌تواند در پایان هر روز یا یک روز مشخص در هفته اقلامی را که به‌زودی فاسد می‌شوند، بیرون بگذارد تا افراد نیازمند آن‌ها را ببرند. مهم این است که فروشندگان بخواهند به‌جای دورریختن مواد غذایی، آن‌ها را به‌موقع، در اختیار افراد نیازمند قرار دهند.
- باقیماندهٔ مواد غذایی را در سطل زبالهٔ معمولی نریزیم بلکه در سطل‌های کمپوست بریزیم. اگر در جایی زندگی می‌کنیم که دولت این سطل‌ها را در اختیار نمی‌گذارد، در صورت امکان خودمان یک سطل کمپوست بزرگ برای محلهٔ خودمان بخریم طوری‌که خودمان و همسایگان، باقیماندهٔ تمام غذاها یا گل‌ها یا گیاهان اضافه یا فاسد‌شدهٔ باغچه را در آن بریزیم. از محتویات کمپوست برای تهیهٔ کود و خاک حاصلخیز کشاورزی استفاده می‌شود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منابع:
http://www.wwf.de/aktiv-werden/wwf-magazin/essen-umwelt-april-2015
http://www.fao.org/docrep/014/mb060e/mb060e.pdf