محمدرضا فخرآبادی – ونکوور
جذابیت جشنواره‌ها و مراسم سینمایی در همه‌جای دنیا به فیلم‌هایی است که در آن‌ها نشان داده میشوند؛ به بهترین نامزدها در رشته‌های مختلف و برندگان نهایی آن‌ها؛ به زرق‌وبرق خیره‌کنندهٔ لباس‌ها و عکس‌های هنرمندان در مقابل دوربین‌ها. اما گه‌گاه حاشیه‌های این قبیل مراسم پررنگ‌تر از متن میشوند. حوادثی که گاه ریشه در خطاهای انسانی دارند و گاه از خطاهای مدیریتی سرچشمه می‌‌گیرند اما در نهایت اصل آن اتفاق سینمایی را کم‌فروغ یا کم‌اهمیت می‌‌کنند.
در یک ماه گذشته در دو سوی دنیا دو مراسم سینمایی برگزار شد که آنچه پیش و پس از آن‌ها اتفاق افتاد، سروصدای زیادتری از خودِ آن مراسم ایجاد کرد.
حاشیه‌های ۸۹ اُمین دورهٔ مراسم اسکار در آمریکا را همه دیده‌اند یا شنیده‌اند. از توجه پررنگِ اسکار امسال به رنگین‌پوستان (برخلاف سال قبل که انتقادات بسیاری ایجاد کرد)، دریافت اسکار توسط بازیگر مسلمان فیلم مهتاب، امتداد یافتن رویارویی‌ِ هالیوود و ستارگان سینما با دانلد ترامپ و سیاست‌های تفرقه‌افکنانه‌اش در مراسم امسال و در نهایت خرابکاری وارن بیتی و فی داناوی که فیلم عالم هپروت (لالالند) را به‌عنوان بهترین فیلم معرفی کردند و بعدتر و پس از برملاشدنِ اشتباه شرکت پرایس واترهاس کوپرز، که از هشتاد و سه سال پیش تاکنون با اسکار در زمینهٔ شمارش آرا و تهیهٔ مخفیانهٔ اسامی برندگان و حفاظت و صیانت از آن‌ها همکاری دارد، تهیه کننده آن فیلم، اسکار را در دقایق پایانی و در میان بهت همگان به عوامل فیلم مهتاب بازپس داد.
اما کیلومترها دورتر از‌هالیوود و چند روزی قبل‌تر از این اتفاق، ۳۵ اُمین دورهٔ جشنوارهٔ فیلم فجر در ایران برگزار شد که در کمال ناباوری حاشیه‌های پرسروصدایش از طریق صفحات دنیای مجازی طنین سهمگینی یافت، آن‌سان که این دورهٔ جشنواره از نظر بسیاری از کارشناسان بدترین دوره در طول بیش از سه دههٔ برگزاری این جشنواره معرفی شد. در این نوشته نگاهی داریم به حاشیه‌های جشنوارهٔ فیلم فجر و از خلال آن می‌توان به ارزیابی اجمالی ۳۵ اُمین دورهٔ این جشنواره پرداخت:
مهم‌ترین اتفاق قبل از برگزاری جشنوارهٔ فجر، عدم انتخاب تعدادی از فیلم‌های سینمایی بود که شاید حضور هرکدام از آن‌ها می‌توانست تنور جشنواره را گرم‌تر کند.
- جنجالی‌ترین غایب جشنواره، فیلم سینمایی کاناپه ساختهٔ کیانوش عیاری بود. این فیلم روایت زندگی دو خانواده است که می‌‌خواهند با هم وصلت کنند، اما در نهایت یک کاناپه باعث ایجاد مشکلاتی در زندگی آن‌ها می‌‌شود. دلیل حذف فیلم از فهرست نهایی جشنواره این بود که در آن تمام بازیگران زن فیلم موی سر خود را تراشیده و از کلاه‌گیس استفاده کرده‌اند. با این ترفند در تمام صحنه‌های داخلی و در جمع‌های خانوادگی، بازیگران زن فیلم بدون روسری یا حجاب متعارف در سینمای ایران رو‌به‌روی دوربین حاضر شده‌اند.
عیاری گفته است که: «از ابتدا برای من روشن بود و می‌دانستم که دوستان این فیلم را کنار می‌گذارند. زحماتی که کشیده‌ام برایم اهمیتی ندارد. این تصمیم را گرفته بودم و پای آن خواهم ایستاد. دیگر هیچ فیلم سینمایی‌ای نمی‌سازم که خانم‌ها در آن روسری به سر داشته باشند، چه در خلوت خودشان، چه در مقابل محارم این کار را نخواهم کرد.» محمد حیدری دبیر جشنوارهٔ فیلم فجر صراحتاً اعلام کرد که برای نمایش عمومی کاناپه باید مراجع بالاتر یا مراجع تقلید تصمیم بگیرند. عیاری فیلمساز صاحب سبکی است که پیش از این او را با مستند تازه‌نفس‌ها، فیلم‌های سینمایی تنورهٔ دیو، آن‌سوی آتش، شبح کژدم، بودن یا نبودن و سریال روزگار قریب به یاد داریم. فیلم قبلی این کارگردان که خانهٔ پدری نام دارد نیز مدتی‌ست که توقیف شده است.
- فیلم هجوم آخرین ساختهٔ شهرام مکری دومین غایب بزرگ جشنواره بود. این فیلم دربارهٔ قتلی است که در یک ورزشگاه اتفاق می‌‌افتد. چند مأمور پلیس در حال بررسی این پرونده‌اند و با ورود به ورزشگاه باید سرنخ‌هایی از این قتل به دست بیاورند. مکری که با فیلم ماهی و گربه تجربهٔ جدیدی را در سینمای ایران رقم زد، توانست با آن جشنواره‌های بسیاری را پشت سر بگذارد، جوایز متعددی را به خود اختصاص دهد و در نهایت اکران موفقی در گروه هنروتجربه در داخل ایران داشته باشد، فیلمسازی را در ژانر معمایی و پلیسی طبع‌آزمایی کرده است. از دلایل حذف این فیلم در جشنواره اطلاعی وجود ندارد.
- محمد رسولاف که مستند داستانی گاگومان و فیلم‌های سینمایی جزیرهٔ آهنی و کشتزارهای سپید را در کارنامهٔ خود دارد، فیلمساز دیگری بود که آخرین ساخته‌اش به‌نام لِرد اسیر ممیزی شد و از جدول نمایش بیرون رفت. داستان فیلم لِرد دربارهٔ مردی است که برای ادارهٔ مزرعهٔ خود، در زنجیرهٔ روابط فاسد محلی گرفتار شده است. رسولاف پس از چند سال دوری از تولیدات رسمی سینمای ایران، لِرد را در سکوت خبری در شمال کشور و بخش‌هایی در تهران مقابل دوربین برد، اما ظاهراً دردسرهای تولید فیلم قبلی او به‌نام دست‌نوشته‌ها نمی‌سوزند که با الهام از ماجرای قتل‌های زنجیره‌ای و پروندهٔ اتوبوس ارمنستان ساخته شده بود، کماکان گریبان فیلم جدید این کارگردان را گرفته است.
- با کنارماندن این فیلم‌ها، جشنواره شروع سردی داشت تا اینکه زلزلهٔ کوچکی که پیش از جشنواره شروع شد، در طول آن به سونامی خنده‌داری تبدیل شد و هنوز هم پس از گذشت یک‌ماه پس‌لرزه‌های آن ادامه دارد. این اتفاق مربوط می‌‌شود به فیلم سینمایی قاتل اهلی آخرین ساختهٔ مرد همیشه‌حاشیه‌دارِ سینمای ایران، مسعود کیمیایی. داستان از آنجایی شروع شد که بین کارگردان و تولیدکنندهٔ این فیلم دربارهٔ آنچه محصول نهایی تلقی می‌‌شد و به‌ویژه پایان فیلم اختلاف نظری به‌وجود آمد. تهیه‌کننده ادعا کرد که فیلم را با پایانی متفاوت از نظر کارگردان به جشنواره می‌‌فرستد. کیمیایی نیز نوشت که صاحب اثر اوست و هرگونه دست‌بردن در آن جرم است. این اختلاف با وساطت خانهٔ سینما موقتاً مسکوت ماند تا اینکه در روز برگزاری جلسهٔ پرسش‌وپاسخ با خبرنگاران به اوج رسید، آنچنان‌‌که ناظران آن را به صحنهٔ دوئلی تشبیه کردند که در آن کیمیایی و فرزندش روی دیگری از چهرهٔ موجه خود را نشان دادند. قاتل اهلی مثل همهٔ فیلم‌های اخیر کیمیایی بازتاب‌های مختلفی بین اهالی سینما داشت.
- اعلام نام نامزدهای بهترین‌های جشنواره، نه تنها حاشیه‌ها را کم نکرد، بلکه بر شدت آن‌ها افزود.
- نبودِ نام فاطمه معتمدآریا در میان بهترین بازیگر زن سال برای بازی در فیلم آباجان و نبودِ نام حامد بهداد در میان بهترین بازیگر مرد سال برای بازی در فیلم سد معبر تعجب بسیاری را برانگیخت.
- نامزدشدن فیلمی که موسیقی نداشت در میان بهترین‌های موسیقی متن فیلم یا نامزدشدن فیلمی دیگر در بخش جلوه‌های ویژهٔ میدانی درحالی‌که اساساً چنین جلوه‌های ویژه‌ای در فیلم به‌کار نرفته بود، از گاف‌هایی بود که بسیاری از نشریات و اشخاص سینمایی دربارهٔ آن گفتند.
- بهروز افخمی که مجری برنامهٔ سینمایی تلویزیونی هفت است، در اظهار نظری جنجالی دربارهٔ فیلم ماجرای نیمروز گفت، چون این فیلم دربارهٔ ترورهای سازمان مجاهدین خلق در اوایل دههٔ شصت است، برخی از داوران جشنواره که پاسپورت غیرایرانی دارند، شجاعت اهدای جایزه به این فیلم را نخواهند داشت. ماجرای نیمروز فیلمی داستانی است که محمدحسین مهدویان بعد از ساخت مستند ایستاده در غبار ساخت و تحسین بسیاری را برانگیخت و در میان فیلم‌های برتر تماشاگران نیز قرار گرفت.
- تعدادی از نامزدهای سیمرغ جشنواره در اعتراض به نحوهٔ اعلام اسامی نامزدها از حضور در مراسم اختتامیه سرباز زدند.
- ساره بیات بازیگر فیلم‌های جدایی نادر از سیمین و ناهید از دریافت نامه‌ای سخن گفت که از او به‌عنوان نامزد در بخش بهترین بازیگر زن دعوت شده است، درحالی‌که اسم او در میان نامزدها نبود.
- جایزهٔ بهترین بازیگر زن جشنواره مشترکاً به لیلا حاتمی برای فیلم رگ خواب و مریلا زارعی برای فیلم زیر سقف دودی اهدا شد. چنین اتفاقی هر چند در دوره‌های پیش نیز افتاده بود، اما در رشتهٔ مهم بازیگری نبوده است که برخی از آن به‌عنوان نشانه‌ای از سردرگمی داوران یاد کردند.
- جایزهٔ بازیگر نقش مکمل زن نیز به ثریا قاسمی اهدا شد که در مراسم حضور نداشت. قاسمی بعدتر گفت که کسی برای دریافت این جایزه با او تماس نگرفته است.
- در مراسم اختتامیه نیز کلیپی از فیلم‌های برتر جشنواره نشان داده شد که بر روی آن ترانهٔ فیلم رگ خواب با صدای همایون شجریان پخش شد. این موضوع بعدتر با اعتراض آهنگ‌ساز این ترانه روبه‌رو شد که برای چنین کاری با او هماهنگی صورت نگرفته بود.