هومن کبیری پرویزی – ونکوور
به صفحهٔ «آیا می‌دانستید؟» خوش آمدید. این صفحه از این شماره به مجله افزوده شده و قرار است ادامه پیدا کند. در این سلسله‌مطالب دربارهٔ موضوعاتی خواهید خواند که شاید کمتر دربارهٔ آن‌ها شنیده باشید. اگر شما هم موضوع جالبی را می‌دانید که به‌نظرتان خوب است بقیه هم بدانند، لطفاً آن را از طریق آدرس ایمیل info@hamyaari.ca برای ما بفرستید و البته خوشحال می‌شویم ما را از نظراتتان دربارهٔ این صفحهٔ جدید با خبر کنید.
و اما، «آیا می‌دانستید؟» شماره:
ایرانیان، افغان‌ها، تاجیک‌ها و بسیاری از مردم دیگر خودشان را برای شب یلدا، طولانی‌ترین شب سال، آماده می‌کنند تا یا به‌شیوهٔ سنتی‌ِ آن یعنی در خانهٔ بزرگ‌ترها دور هم جمع شوند، شعر بخوانند و از میوه‌ها و تنقلات مخصوص این شب لذت ببرند، یا اگر بزرگ‌ترهایشان در نزدیکی‌شان نیستند، به مهمانی‌ها و جشن‌هایی که در سال‌های اخیر، به‌ویژه این سوی آب‌ها رواج یافته، بپیوندند و این شب طولانی را به‌سر کنند. اما در کشور پهناور کانادا شهری هست که با به‌سرکردن یک شب، دو شب یا حتی چند شب، طولانی‌ترین شب سال در آن به پایان نمی‌رسد یا به‌عبارت دقیق‌تر آفتاب در آن طلوع نمی‌کند.
نام این شهر اینوویک (Inuvik) است و در قلمرو شمال غربی کانادا یا Northwest Territories واقع شده است. این شهر سومین شهر پرجمعیت قلمرو شمال غربی کاناداست که جمعیتی کمی بیش از ۳٬۰۰۰ نفر را در خود جای داده است.
باید اشاره کرد که اینوویک شمالی‌ترین منطقهٔ مسکونی کانادا نیست و دهکده‌های کوچک و همچنین پایگاه‌های نظامی یا تحقیقاتی در مناطق شمالی‌تر کانادا وجود دارند که البته دسترسی به آن‌ها اغلب به‌سادگی میسر نیست، ولی در هر حال اینوویک را می‌توان شمالی‌ترین «شهر» در کانادا دانست.
این شهر در منطقه‌ای که به‌نام دلتای بوفورت نامیده می‌شود، واقع شده و به‌عنوان مرکز اداری و خدماتی آن عمل می‌کند و دفاتر دولت‌های فدرال، بومیان و قلمرو شمال غربی، همراه با بیمارستان و فرودگاه منطقه‌ای را در خود جای داده است.
اینوویک در لبهٔ شمالی جنگل شمالی و در امتداد سمت شرقی دلتای وسیع رودخانهٔ مکنزی قرار دارد.
کمی دربارهٔ اینوویک
اینوویک در ۲۰۰ کیلومتری شمال مدار قطبی، ابتدا در سال ۱۹۵۳ به‌عنوان یک مرکز اداری برای دهکدهٔ کوچک آکلاویک در نظر گرفته شد. آکلاویک در غرب دلتای مکنزی به‌دلیل سیل‌خیزبودن امکان گسترش نداشت و به‌همین دلیل مرکز اداری جدیدی در منطقه‌ای که اکنون اینوویک نام دارد، تحت نام «نیو آکلاویک» یا آکلاویکِ نو تأسیس شد. در سال ۱۹۵۸ نام این منطقه به اینوویک تغییر یافت. سپس در سال ۱۹۵۹ مدرسه و در سال ۱۹۶۰ بیمارستان، دفاتر دولتی و سکونت‌گاه‌هایی برای پرسنل آن‌ها ساخته شد و بومیان منطقه هم کم‌کم برای زندگی به آنجا آمدند.
با افزایش جمعیت، اینوویک در سال ۱۹۶۷ به‌صورت رسمی عنوان روستا و در سال ۱۹۷۹ عنوان شهر را به‌دست آورد و با ساخته‌شدن بزرگراه دمسپتر به شبکهٔ سراسری بزرگراه‌های کانادا متصل شد.
از سال ۲۰۱۷ و با افتتاح بزرگراه اینوویک به تاکتویاکتوک که در همهٔ فصول سال قابل‌استفاده است، برای نخستین بار در تاریخ دسترسی جاده‌ای از طریق این شهر به اقیانوس منجمد شمالی در آمریکای شمالی فراهم آمد.
زبان رسمی شهر انگلیسی است، ولی دو زبان بومی مردم منطقه هم در آن رواج دارد و حتی از شبکهٔ رادیویی محلی سی‌بی‌سی به این زبان‌ها برنامه پخش می‌شود.
بر اساس سرشماری سال ۲۰۲۱ کانادا، از مجموع ۳۱۳۷ ساکن شهر اینوویک، ۱۹۹۰ تن از آنان بومی بودند. ۷۶۵ اروپایی‌تبار، ۱۱۵ تن با تبار آسیای جنوب شرقی، ۸۰ آفریقایی‌تبار، ۵۵ تن با تبار آسیای غربی و ۲۵ تن از خاورمیانه هم در این منطقه ساکن بودند. در مجموع حدود ۱۰۰ مسلمان در این منطقه ساکن‌اند و مسجد کوچکی با نام «خورشید نیمه‌شب» برای خودشان ساخته‌اند. ساخت این مسجد خودش داستان عجیبی دارد که شاید نشود در این مطلب به آن پرداخت، ولی همین‌قدر اشاره می‌شود که به‌دلیل هزینه‌های بالای ساخت در اینوویک، این مسجد با حمایت یک تاجر عربستانی در شهر وینی‌پگ در استان مانیتوبا ساخته شد و در دو محمولهٔ باری بسیار بزرگ، ۴۰۰۰ کیلومتر حمل شد تا به محل کنونی‌اش در شهر اینوویک رسید و در نوامبر ۲۰۱۰ افتتاح شد و در حال حاضر شمالی‌ترین مسجد در آمریکای شمالی و پس از مسجدی در روسیه دومین مسجد در شمال کرهٔ زمین است. این تاجر عربستانی سه شرط را برای ساخت مسجد تعیین کرده بود: اول، در عین اینکه درِ مسجد به‌روی همهٔ مسلمانان باز است، عبادت در آن تنها برای پیروان اهل سنت امکان‌پذیر باشد. دوم، مسجد بتواند هزینه‌های نگهداری خودش را تأمین کند و سوم اینکه نخستین اذان این مسجد را خودش بگوید.
اگر برایتان سؤال است که مسلمانان در این نقطهٔ دورافتادهٔ دنیا چه می‌کنند و در زمستان که حدود یک ماه آفتاب طلوع نمی‌کند و در تابستان که نزدیک به دو ماه غروب نمی‌کند، چطور فرایض دینی‌شان را به‌جا می‌‌آورند، باید بگویم که پاسخ به این سؤال‌ها در این مطلب نیست! فقط همین‌قدر اشاره می‌شود که مسلمانان در دههٔ ۷۰ در جست‌وجوی فرصت‌های شغلی در زمینهٔ اکتشاف نفت به این منطقهٔ دورافتاده مهاجرت کردند و از آن زمان در آنجا ساکن شده‌اند.
شب‌های بی‌طلوع و روزهای بی‌غروب!
پس از مقدمه‌ای نه‌چندان کوتاه و نه‌چندان مرتبط دربارهٔ تاریخچهٔ شهر اینوویک و برخی ساکنانش می‌رسیم به موضوع اصلی این مطلب یعنی شبِ یلدا یا بلندترین شب در اینوویک که از ۷ دسامبر در هر سال شروع می‌شود و تا ۶ ژانویه ادامه می‌یابد. در این مدت هرچند خورشید در زمان‌هایی در وضعیت پگاه، که به آن سپیده‌دم یا فلق (twilight) هم می‌گویند قرار می‌گیرد، ولی طلوع نمی‌کند.
باید این نکته را در نظر داشت که شب‌های بی‌طلوع با شب‌های قطبی متفاوت است. کوتاه‌ترین روز سال یا انقلاب زمستانی، ۲۱ یا ۲۲ دسامبر است. اغلب مردم بر این باورند که در این روز و در شمال مدار قطبی شمالی (۶۶ درجه و ۳۳ دقیقهٔ شمالی) همه‌جا تاریک است. این ایده در خارج از مناطق قطبی رایج است و احتمالاً از گزارش‌های نوشته‌شده به‌قلم کاوشگران قطب شمال سرچشمه گرفته است.
با این‌حال، ساکنان و مسافران در قطب شمال می‌دانند که در انقلاب زمستانی، در بسیاری از مکان‌ها، آسمان در حالت گرگومیش است و نور کافی برای فعالیت‌های عادی در فضای باز وجود دارد. اغلب نور طبیعی کافی برای مطالعه هم وجود دارد و به چراغ‌قوه در فضای باز نیاز نیست. خورشید در این مدت در زمان‌هایی در حالت پگاه قرار می‌گیرد.
حالت پگاه زمانی رخ می‌دهد که خورشید در زیر، اما نزدیک افق (خط افق) باشد و پرتوهای آن در سطوح بالایی جو دریافت شود. همان‌طور که می‌دانیم نور از طریق گازها و ذرات جوی پراکنده شده و به‌سمت زمین منعکس می‌شود.
در نزدیکی زمان انقلاب زمستانی، خورشید ممکن است در بخش‌هایی از شمال طلوع نکند، اما ممکن است برای دوره‌هایی از پگاه به‌اندازهٔ کافی به افق نزدیک باشد.
شب‌های قطبی دوره‌هایی از تاریکی بیش از ۲۴ ساعت است که در زمستان در نزدیکی قطب‌های زمین رخ می‌دهد و هیچ نوری در آسمان دیده نمی‌شود، ولی در شب‌های بی‌طلوع چنین نیست و نور آسمان در حالت گرگومیش هم قرار می‌گیرد.
اینوویک شب‌های قطبی ندارد ولی شب‌های بی‌طلوع چرا و همان‌طور که بالاتر اشاره شد، خورشید در روز ۶ دسامبر در این شهر غروب می‌کند و تا روز ۷ ژانویه طلوع نمی‌کند.
البته همان‌طور که شب‌های بی‌طلوع در این شهر هست، روزهای بی‌غروب در تابستان هم هست؛ در تابستان به‌مدت ۵۶ روز آفتاب غروب نمی‌کند!
در اینوویک هر سال در نخستین آخر هفتهٔ پس از طلوع دوبارهٔ خورشید در ماه ژانویه، جشنوارهٔ سه‌روزه‌ای برگزار می‌شود و در آن شرکت‌کنندگان از غذاهای محلی، رقص، موسیقی، بازارهای صنایع دستی، کارگاه‌های فرهنگی، مجسمه‌های برفی و یخی، فعالیت‌های خانوادگی در فضای باز و سرپوشیده، و نمایش آتش‌بازی بزرگ در شنبه‌شب، لذت می‌برند.
اگر نتوانسته‌اید برای تعطیلات سال نوی میلادی سفری تدارک ببینید، شاید این جشنوارهٔ بی‌نظیر مقصد خوبی برای تجربه‌ای متفاوت باشد و شاید شانس دیدن شفق قطبی را هم پیدا کنید.
با آرزوی شب یلدایی شاد برای شما
منابع:
- گزارش The Polar Night نوشتهٔ دکتر کریس برن (Chris Burn) منتشرشده از سوی مؤسسهٔ پژوهشی The Aurora Research Institute
- وب‌سایت رسمی شهر اینوویک
- ویکی‌پدیا