مسعود سخایی‌پور، LJI Reporter – ونکوور
یوکان، کوچک‌ترین و غربی‌ترین قلمرو در بین سه قلمرو کانادا که با بریتیش کلمبیا و آلاسکا هم مرز مشترک دارد، روز جمعه، ۲۹ نوامبر ۲۰۲۴، اعلام کرد قانون شهرداری‌اش را تغییر داده و بر اساس آن، از این پس اعضای منتخب شوراهای شهر این قلمرو می‌توانند به‌جای سوگند وفاداری به فرمانروای حکومت پادشاهی (پادشاه یا ملکه) به قانون اساسی کانادا سوگند وفاداری یاد کنند. با تصویب این قانون اکنون منتخبان شوراهای شهر در قلمرو یوکان دو گزینه برای ادای سوگند وفاداری دارند؛ سوگند وفاداری به پادشاه یا سوگند وفاداری به قانون اساسی کانادا.
تصویب این قانون به‌دنبال تصمیم جنجال‌برانگیز اعضای شورای شهر داوسون سیتی، دومین شهر بزرگ این قلمرو، در اوایل ماه نوامبر ۲۰۲۴ رخ داد، زمانی که هر پنج منتخب عضویت در شورای این شهر ازجمله شهردار، از یادکردن سوگند وفاداری به پادشاه چارلز سوم، پادشاه کانادا، که طبق قوانین این قلمرو الزامی بود، خودداری کردند.
طبق قوانین پیشین این قلمرو، همهٔ منتخبان باید ظرف ۴۰ روز از زمان انتخابشان، سوگند وفاداری به فرمانروای حکومت پادشاهی کانادا، یاد می‌کردند و در صورت عدم انجام این کار، نمی‌توانستند عهده‌دار مسئولیت جدیدشان شوند و باید انتخابات میان‌دوره‌ای برای جایگزینی آن‌ها برگزار می‌شد.
اعضای منتخب شورای شهر داوسون سیتی، این تصمیم مشترک را پس از آن گرفتند که داروین لین، یکی از اعضای منتخب این شورا که از اقوام نخستینِ تروندک ویچین است، پیش از مراسم سوگندیادکردن، در ایمیلی به اعضای دیگر نوشت که به‌دلیل پیشینهٔ ناخوشایند حکومت پادشاهی با اقوام نخستین در کانادا، در انجام این کار تردید دارد. استفان جانسون، شهردار منتخب این شهر، به سی‌بی‌سی گفت که دقایقی پس از خواندن ایمیل لین، تصمیم گرفت از او حمایت کند. جانسون گفت که او سپس با سایر اعضای منتخب شورا ارتباط برقرار کرد تا ببیند که آن‌ها در این مورد چه نظری دارند و همگی موافقت کردند که از لین حمایت کنند.
تصمیم همهٔ اعضای منتخب شورای شهر داوسون سیتی، با واکنش دولت این قلمرو مواجه شد و مقامات دولتی گفته بودند که اگر تا پایان مهلت قانونیِ ۴۰ روزه راهکار جایگزینی پیدا نشود، اعضای منتخب این شورا ازجمله شهردار منتخب، قانوناً نمی‌توانند عهده‌دار مسئولیت سِمت‌هایشان در شورای شهر شوند و باید بار دیگر انتخابات برگزار شود.
اما نهایتاً دولت این قلمرو در کنفرانس مطبوعاتی روز ۲۹ نوامبر و حدود ۱۰ روز مانده به پایان مهلت قانونی، راه‌حل جایگزینش را برای رفع این مانع اعلام کرد. ریچارد ماستین، وزیر خدمات اجتماعی قلمرو یوکان، درحالی‌که در کنار داروین لین نشسته بود، اعلام کرد که دولت قلمرو یوکان قانون شهرداری این قلمرو را تغییر داده تا به اعضای منتخب شورای شهر اجازه دهد بتوانند به قانون اساسی کانادا هم سوگند یاد کنند.
ماستین گفت: «ما به دیدگاه‌های مختلف در مورد این موضوع احترام می‌گذاریم و معتقدیم که سوگند وفاداری باید ارزش‌های رأی‌دهندگانی را که به آن‌ها خدمت می‌کنیم، منعکس کند. به‌همین دلیل، ما قانون اساسی کانادا را به‌عنوان گزینهٔ دوم انتخاب کرده‌ایم. تغییری که ما ایجاد کرده‌ایم، این اطمینان را می‌دهد که همه در یوکان هنگام به‌عهده‌گرفتن سِمت مهم در شورای شهر احساس راحتی کنند. این تغییر به مقامات دولت شهری اجازه می‌دهد تا سوگند وفاداری را به گونه‌ای ادا کنند که با ارزش‌های گسترده‌تر جامعه و هویت‌های فرهنگی‌شان همسو باشد… این تغییر به اقوام نخستین یوکان کمک می‌کند تا احساس پذیرش و احترام کنند.»
داروین لین در واکنش به این تصمیم دولت یوکان گفت از اینکه این قلمرو چنین تغییری را داده است، قدردانی می‌کند و قصد دارد هفتهٔ آینده به قانون اساسی کانادا سوگند یاد کند.
او افزود دولت یوکان برای این تصمیم رایزنی‌های عمومی را انجام نداده است و اذعان کرد که برخی از افراد در جامعه هستند که با اعضای شورای شهر داوسون سیتی و این تغییر در قانون موافق نیستند. اما همین [رایزنی‌نکردن] دلیل آن است که گزینهٔ سوگند وفاداری به پادشاه هنوز در حال اجراست. هر کس حق دارد نظر و گزینهٔ خود را داشته باشد، و این یکی از بهترین چیزهای کشور ماست.
هرچند دولت یوکان تنها دولتی در کانادا نیست که چنین تصمیمی می‌گیرد، ولی اتفاقاتی که در این قلمرو افتاد و منجر به اتخاذ این تصمیم شد، بی‌سابقه است. پیش از این در انتاریو و کبک هم قوانینِ تقریباً مشابهی به تصویب رسیده است ولی اینکه همهٔ اعضای شورای یک شهر در اقدامی هماهنگ از سوگند یادکردن به فرمانروای حکومت پادشاهی کانادا خودداری کنند، سابقه نداشته است.
هرچند داروین لین و جامعهٔ بومیان در یوکان و دیگر نقاط کانادا از این تغییر استقبال کرده‌اند، ولی برخی منتقدان این تغییر را بی‌دلیل دانسته و گفته‌اند که یادکردن سوگند وفاداری به قانون اساسی کانادا مترادف است با یادکردن سوگند وفاداری به فرمانروای حکومت پادشاهی کانادا که در حال حاضر پادشاه چارلز سوم است، چرا که در این قانون اشاره شده که نظام حکومتی کانادا پادشاهی مشروطه است، بدین معنا که پادشاه یا ملکه بالاترین مقام این کشور است. به‌همین دلیل سوگند وفاداری به قانون اساسی کانادا هم به‌معنی پذیرش پادشاه یا ملکه به‌عنوان بالاترین مقام قانونی کشور است.
پیشینهٔ مخالفت با سوگند وفاداری به پادشاه یا ملکه در کانادا به بیش از ۵۰ سال پیش بازمی‌گردد. و بیشتر مخالفت‌ها به‌دلیل رقابت تاریخی فرانسه و بریتانیا با یکدیگر در استان کبک اتفاق افتاده است. پس از پایان «جنگ هفت‌ساله» در اروپا و پیروزی بریتانیا و پروس بر فرانسه و اسپانیا، این کشورها همراه با پرتغال در ۱۰ فوریهٔ ۱۷۶۳ «پیمان پاریس» را منعقد کردند و بر اساس بخشی از مفاد این پیمان، حاکمیت برخی مستعمرات کشورهای بازنده به کشورهای پیروز در جنگ منتقل شد. ازجمله مستعمرات فرانسه در کانادا که با نام «فرانسهٔ نو» شناخته می‌شد به بریتانیا واگذار شد. پیش از این پیمان، کبک در جریان جنگ هفت‌ساله میدان جنگ ارتش‌های بریتانیا و فرانسه بود تا اینکه در ۱۳ سپتامبر ۱۷۵۹ و در جریان «نبرد دشت‌های آبراهام» در نزدیکی کبک‌سیتی، بریتانیا توانست فرانسه را شکست دهد و به سلطهٔ فرانسه در آمریکای شمالی پایان دهد. نزدیک به ده سال پس از پیمان پاریس و پیش از تصویب قانون اساسی کانادا، قانون استان کبک برای نخستین‌بار شامل استثنایی در سوگند وفاداری به پادشاه جورج سوم شد و آن هم اشاره‌نکردن به مذهب پروتستان برای پیروان کلیسای کاتولیک بود.
اما در سال ۱۹۷۰، اعضای حزب «پارتی کبکوآ» (PQ) که تازگی انتخاب شده بودند، از ادای سوگند وفاداری پیش از نشستن بر کرسی‌هایشان در مجلس ملی کبک خودداری کردند. در آن زمان، تمام احزاب دیگر در مجلس موافق بودند که سوگند منسوخ شده و نیاز به اصلاح دارد. قانون مربوط به مجلس ملی کبک در سال ۱۹۸۲ با توشیح سلطنتی اجرایی شد، که در آن یک سوگند تکمیلی برای تعهد به وفاداری به «مردم کبک» گنجانده شده بود. هرچند این قانون مشخص نمی‌کرد معنای «مردم کبک» چیست، کتابچهٔ راهنمای اعضای مجلس ملی کبک بیان می‌کرد که این سوگند اضافه به «مردم» و قانون اساسی کبک، متمایز از سوگند وفاداری‌ای است که به کشور کانادا از طریق ملکهٔ وقت یاد می‌شود.
اما تازه‌ترین تلاش‌ها در این خصوص به سال ۲۰۲۲ بازمی‌گردد. زمانی که پارتی کبکوآ و رهبر آن، پل سنت پیر پلاموندون، پس از انتخابات عمومی در سال ۲۰۲۲ گفتند که در صورت تلاش برای تصاحب کرسی‌های خود در مجلس ملی کبک، سوگند وفاداری ادا نخواهند کرد، با این استدلال که «شما نمی‌توانید هم‌زمان به دو ارباب خدمت کنید.»
در ۱۹ اکتبر ۲۰۲۲، یازده عضو مجلس ملی کبک از حزب کبک سولیدر اعلام کردند که تمایلی به ادای سوگند وفاداری ندارند. در پاسخ، رئیس مجلس ملی کبک، فرانسوا پارادی، اظهار داشت که اعضای مجلس از دو حزب «پارتی کبکوآ» و کبک سولیدر هم مانند دیگران ملزم به ادای سوگندند یا خطر اخراج از قوهٔ مقننه آن‌ها را تهدید می‌کند. درحالی‌که اعضای حزب کبک سولیدر در نهایت در ۱ دسامبر ۲۰۲۲ سوگند وفاداری یاد کردند، اعضای پارتی کبکوآ به امتناع خود ادامه دادند و از ورود به مجلس منع شدند. شورای اجرایی کبک که اکثریت آن از اعضای حزب ائتلاف Avenir Québec به‌ریاست فرانسوا لگو بود، پس از آن لایحه‌ای را ارائه کرد که در آن پیشنهاد اصلاح قانون اساسی کانادا ارائه می‌شد و به‌موجب آن باید متممی برای مستنثتی‌کردن استان کبک به بند ۱۲۸ (مربوط به ادای سوگند وفاداری قانونگذاران به پادشاه یا ملکه) قانون اساسی کانادا مصوب سال ۱۸۶۷ اضافه شود و در آن قید شود که این بند مربوط به استان کبک نیست. آن لایحه در تاریخ ۶ دسامبر ۲۰۲۲ به اتفاق آرا به تصویب مجلس ملی کبک رسید ولی از آن زمان تغییری در قانون اساسی کانادا داده نشده است.
هرچند پس از این رخداد و در سال ۲۰۲۴ در لایحه‌ای (C-347) به‌پیشنهاد رنه آرسنو، نمایندهٔ لیبرال مادواسکا-رستیگوش در استان نیوبرانزویک، پیشنهاد انتخابی‌شدن سوگند وفاداری به پادشاه یا ملکه در مجلس عوام ارائه شد. این لایحه در ۱۰ آوریل ۲۰۲۴ در پارلمان به رأی گذاشته شد و جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا، همراه با اعضای کابینهٔ دولت لیبرال و اکثریت نمایندگان حزب محافظه‌کار و حزب لیبرال توانستند این لایحه را که از حمایت احزاب بلاک کبکوآ، ان‌دی‌پی و تعدادی از نمایندگان دو حزب اصلی لیبرال و محافظه‌کار که اغلبشان نمایندگان مناطق استان کبک بودند، برخوردار بود، موجب شکست تصویب این لایحه شوند و این لایحه با ۱۹۷ رأی مخالف در مقابل ۱۱۱ رأی موافق شکست بخورد. پس از پایان رأی‌گیری، نمایندگان مخالف لایحه که توانسته بودند جلوی تصویب آن را بگیرند، یک‌صدا با هم سرود «خدا نگهدارِ پادشاه باد»* (God Save the King) را خواندند.
البته حتی تصویب این لایحه در مجلس عوام هم به‌تنهایی برای تغییر در قانون اساسی کافی نبود، چرا که در صورت تصویب این لایحه در مجلس عوام، باید به تصویب مجلس سنا هم می‌رسید، جایی که شانس پیروزی آن کمتر هم بود.
در هر حال با توجه به شکست این لایحه در پارلمان کانادا به‌نظر نمی‌رسد در آینده‌ای نزدیک تغییری در قانون اساسی کانادا داده شود، ولی با آنچه که قلمرو کوچک یوکان رخ داد، ممکن است در آینده استان‌ها و قلمروهای بیشتری از نبود مانع قانونی در قانون اساسی کانادا استفاده کنند و در بخش مربوط به ادای سوگند وفاداری در قوانین شهری‌شان تغییر ایجاد کنند.
*خدا نگهدار پادشاه باد (به‌انگلیسی: God Save the King)، یا خدا نگهدار ملکه باد (به‌انگلیسی: God Save the Queen) (بسته به جنسیت فرمانروا)، سرود ملی بریتانیا، یکی از دو سرود ملی نیوزیلند و سرود سلطنتی کانادا و برخی دیگر از کشورهای همسود (مشترک‌المنافع) است.
ترجمهٔ فارسی متن این سرود چنین است:
خدا پادشاه بزرگوار ما را نگه‌دارد،
زنده‌باد پادشاه والامنش ما،
خدا نگهدار پادشاه باد.
او را پیروز،
شاد و سرافراز قرار بده،
تا بر ما سلطنت کند،
خدا نگهدار پادشاه باد.