گفت‌وگو با امیرنعیم حسینی، کارگردان نمایش «شهر قصه» که ۱۳ و ۱۵ سپتامبر در وست ونکوور و کوکئیتلام به‌روی صحنه خواهد رفت
مسعود سخایی‌پور، LJI Reporter – ونکوور
امیرنعیم حسینی کارگردان نام‌آشنای تئاتر ساکن ونکوور که در طول سال‌های اخیر نمایش‌های موفقی را به زبان‌های فارسی و انگلیسی به‌روی صحنه برده است، این بار دست به اقدامی جسورانه زده و با همکاری گروهی از هنرمندان ایرانی و غیرایرانی اقتباسی از نمایشنامهٔ پرآوازهٔ «شهر قصه» را در دو اجرا در شهرهای وست ونکوور و کوکئیتلام به‌روی صحنه خواهد برد.
فرصتی یافتیم تا گفت‌وگویی دربارهٔ این نمایش با ایشان داشته باشیم که توجه شما را به آن جلب می‌کنیم.
* * * * *
آقای حسینی عزیز، با سلام و سپاس از وقتی که در اختیار ما گذاشتید، شش سال پیش و در زمان اجرای نمایش «رابطه ± یک» گفت‌وگویی با شما داشتیم که طی آن معرفی کوتاهی از خودتان برای خوانندگانمان ارائه کردید. ولی با توجه به گذشت زمان و نیز برای آن دسته از خوانندگان ما که کمتر شما را می‌شناسند، کمی از خودتان و پیشینهٔ فعالیت‌های هنری‌تان بگویید؛ به‌ویژه فعالیت‌هایی که از زمان آن گفت‌وگو تاکنون انجام داده‌اید.
سلام، ممنون از شما و وقتی که برای تهیهٔ این گزارش گذاشته‌اید. من، امیرنعیم حسینی هستم، کارگردان انجمن هنری بلک آوت (Blackout Art Society)، در سال ۲۰۱۰ به کانادا مهاجرت کردم و دارای لیسانس عمران و لیسانس کارگردانی تلویزیون و فوق‌لیسانس کارگردانی تئاتر هستم. قبل از مهاجرت عمده فعالیت من در زمینهٔ نویسندگی و ساخت مستند بود. از سال ۲۰۱۳ در ونکوور کار تئاتر را شروع کردم و تا سال ۲۰۱۷ با همکاری هنرمندان ایرانی ونکوور نمایش‌هایی به‌زبان فارسی اجرا کردیم، ازجمله «دستور پخت یک کیک ساده»، «خط فاصله»، «اتول بیوگرافی»، و «رابطه ± یک» که اشاره کردید. از سال ۲۰۱۷ به‌همراهی سها سناجو مؤسسهٔ غیرانتفاعی «انجمن هنری بلک آوت» را تأسیس کردیم و از سال ۲۰۱۹ به‌منظور ارتباط با طیف گسترده‌تری از مخاطبان و شناساندن فرهنگ ایرانی و شرقی به غیرایرانیان، شروع کردیم به اجرای نمایش به‌زبان انگلیسی، ازجمله «Zoning Out» ،«Grafting» و «Echoes from Far Away Cities».
از سال ۲۰۲۱ مدیر هنری جشنوارهٔ سالانهٔ STAND هستم؛ جشنواره‌ای برای حمایت و ارائهٔ کارهای هنرمندان مهاجر و پناه‌جو در رشته‌های تئاتر، رقص و موسیقی. خوانندگان خوب شما را دعوت می‌کنم که برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد برنامه‌های امسالِ این جشنواره در تاریخ ۱ تا ۱۷ نوامبر، به وب‌سایت standfestival.com مراجعه کنند.
لطفاً بفرمایید چه شد که به سراغ نمایش پرآوازهٔ «شهر قصه» رفتید؟
علت اصلی انتخاب نمایش «شهر قصه»، جایگاه ویژه‌ای است که این نمایش در ادبیات ایران دارد. «شهر قصه» نمایشنامه‌ای است که نه‌تنها از لحاظ هنری بلکه به‌دلیل نقدهای اجتماعی و فرهنگی عمیق خود با پردازش شخصیت‌های متنوع و بیان مشکلات و تضادهای موجود در جامعه، از زمان خود جلوتر است و حتی امروز نیز بسیاری از موضوعات مطرح‌شده در این نمایش ملموس است.
کار اقتباسی شما از نمایشنامهٔ «شهر قصه» نوشتهٔ زنده‌یاد بیژن مفید، چه تفاوت‌هایی با نمایش اصلی دارد؟
به‌دلیل برخی از تمهیدات روایی، هم‌زمان با حفظ روح اصلی نمایش، بخشی از صحنه‌ها جابه‌جا و تعدادی از آن‌ها حذف شد. همان‌طور که می‌دانید، «شهر قصه» اولین نمایش ایرانی‌ست که از صدای ضبط‌شده برای اجرای آن استفاده شده بود، ما نیز برای اجرا از همین شیوه استفاده خواهیم کرد با این تفاوت که به‌دلیل گذشت زمان و کاهش کیفیت فایل‌های صوتی اصلی، تصمیم گرفتیم تا تمامی صداها و موسیقی‌ها را دوباره ضبط کنیم. در شکل اجرا نیز تلاش کردیم تا از برخی از حرکات رقص مدرن استفاده کنیم و نیز به‌جای استفاده از ماسک، از گریم روی چهره و نیز استفاده از تکنیک‌های جدید برای متعلقات چهره استفاده کردیم.
شما کار جسورانه‌ای کرده‌اید؛ با توجه به محبوبیت نمایش «شهر قصه» بین عموم مردم، آیا نگران نبودید که اقتباس شما نتواند موفقیت نمایش اصلی را تکرار کند؟
همان‌طور که می‌دانید در بازآفرینی کارهایی از این دست اولین اتفاق مقایسهٔ اثر با اجرای اولیه است که معمولاً به‌دلیل حس نوستالژی و خاطرهٔ صوتی یا تصویری، ترجیح تماشاگران همان نسخه است، ولی چنین پیش‌فرضی نباید مانعی برای بازآفرینی و به‌خصوص اقتباس از یک متن باشد. در مورد «شهر قصه»، در بازآفرینی صداها و موسیقی تمام تلاش خود را کرده‌ایم تا این تصویر ذهنی مخاطب خدشه‌دار نشود ولی به‌نظر من جایی‌که می‌شود با نسخهٔ اولیهٔ نمایش «شهر قصه» متفاوت عمل کرد، شیوهٔ اجراست که در آن می‌توان به‌دنبال تکنیک‌های تازه‌تر و به‌روزتر رفت. برخی از این تفاوت‌ها را توضیح دادم.
گویا قرار است خلاصه‌ای از نمایش به‌زبان انگلیسی ارائه شود. لطفاً کمی در این‌باره توضیح دهید؛ آیا این خلاصه پیش از اجرای نمایش است یا حین آن؟ چرا از بالانویس استفاده نکردید؟
به‌دلیل کار با پرفورمرهای غیرایرانی، ما تمام متن را ترجمه کردیم و در اختیار آن‌ها و همچنین طراح رقص (Choreographer) قرار دادیم. به‌نظر من استفاده از بالانویس برای ۹۰ دقیقه باعث پرت‌شدن حواس تماشاگران ایرانی که مخاطبان اصلی این کارند می‌شود، ضمن اینکه خیلی مطابق با سلیقهٔ من نیست. قبل از نمایش، خلاصه‌ای از هر صحنه و موضوع آن را در اختیار تماشاگران غیرایرانی قرار خواهیم داد و اطمینان داریم که شیوهٔ اجرایی به‌همراه آن خلاصه، مفهوم نمایش را به تماشاگر غیرایرانی می‌رساند.
آیا فکر می‌کنید مخاطبان غیرایرانی هم بتوانند به‌اندازهٔ فارسی‌زبانان با این نمایش ارتباط برقرار کنند؟
ازآنجاکه نمایش «شهر قصه» مبتنی بر دیالوگ، شعر و ارجاعات فرهنگی است، واضح است که تجربهٔ دیدن این نمایش برای مخاطب ایرانی کاملاً متفاوت با تماشاگر غیرایرانی است. اما یکی از نقاط قوت نمایش «شهر قصه» محدودنبودن به زمان و مکان است. بر اساس بازخوردی که از طراح رقص و کلیهٔ پرفورمرها که غیرفارسی‌زبان‌اند گرفته‌ایم، اطمینان داریم که حتی مخاطب غیرایرانی تنها با تکیه به پیام این نمایش و بدون درنظرگرفتن ارجاعات فرهنگی می‌تواند با این کار ارتباط برقرار کند.
همان‌طور که خودتان هم اشاره کردید، نمایش اصلی «شهر قصه» نخستین نمایش ایرانی‌ای بوده که در آن از پخش صدای ضبط‌شده برای اجرای تئاتر استفاده شده بود، و شما نیز به‌همین شیوه نمایش خود را اجرا خواهید کرد. لطفاً کمی در این زمینه بیشتر توضیح بدهید و از چالش‌های آن برایمان بگویید.
به‌دلیل موزیکال‌بودن نمایش «شهر قصه»، به‌نظر من بهترین شیوهٔ اجرا استفاده از صدای ضبط‌شده است، چون نه‌تنها احتمال اشتباه در حین اجرا از بین می‌رود، بلکه این امکان نیز فراهم می‌شود تا بازیگران حرکات پیچیده‌تری هنگام اجرا داشته باشند بدون اینکه نگران دیالوگ‌ها باشند.
اما همان‌طور که اشاره کردم، فایل‌های صوتی موجود از نمایش اصلی «شهر قصه»، کیفیت مناسب برای اجرای صحنه‌ای را ندارند. همچنین به‌دلیل برخی از ایده‌هایی که برای باند صوتی نمایش داشتیم، تصمیم گرفتیم با رعایت خاطرهٔ جمعی از صدای شخصیت‌های این نمایش، تمامی صداها و موسیقی‌ها را دوباره اجرا و ضبط کنیم. پروسهٔ فراخوان، انتخاب صداپیشه، تمرین و ضبط استودیویی این کار از ماه ژانویه تا ژوئیهٔ ۲۰۲۴ به طول انجامید. این پروسه با همراهی صداپیشه‌های این کار که با نهایت علاقه، تعهد و دوستی در این مدت در کنار ما بودند، عملی شد. همین‌طور از اشکان کلالی عزیز که برادرانه و هنرمندانه کار نوازندگی سه‌تار و تنبک را در این پروژه بر عهده داشت، متشکرم. در نهایت، از رضا صادقی عزیز که در استودیوی East West Track پذیرای ما بود و کار ضبط صدا، ویرایش، میکس و مسترینگ این نمایش را انجام داد، صمیمانه سپاسگزارم.
لطفاً کمی دربارهٔ اجرای رقص‌های این نمایش برایمان بگویید. همان‌طور که اشاره کردید، از هنرمندان غیرایرانی در این بخش استفاده کرده‌اید. چه شد که به چنین تصمیمی رسیدید؟
همان‌طور که گفتم، به‌شکل تازه‌تری از اجرای نمایش «شهر قصه» فکر می‌کردیم، شیوه‌ای که به‌روزتر باشد و بازیگران آزادی عمل بیشتری در حرکت‌ها داشته باشند. ازآنجاکه «شهر قصه»، نمایشی موزیکال است، تصمیم گرفتیم تا از تکنیک‌های رقص مدرن در حرکت‌ها کمک بگیریم، نه‌اینکه تمام اجرا رقص باشد، چون این متن صددرصد موزیکال نیست هرچند احساس کردیم که در بسیاری از لحظات نمایش این امکان وجود دارد تا به حرکات پیچیده‌تر برای پرفورمرها فکر کرد. برای همین بعد از صحبت با چهار طراح رقص، یکی از آن‌ها که اتفاقاً ایرانی هم نبود، قبول کرد که در این پروژه با ما همراه باشد. در ادامه، فراخوانی داده شد و از کسانی که پیشینهٔ رقص داشتند دعوت شد تا با ما همراه شوند و در نهایت از بین حدوداً ۶۰ نفر شرکت‌کننده، نُه نفر انتخاب شدند که هیچ‌کدام هم ایرانی نبودند. این موضوع به چالش کار ما اضافه کرد اما از طرفی به شیرینیِ شناساندن این کار به جامعهٔ غیرایرانی و درگیرکردن طراح رقص و رقصنده‌های غیرایرانی با این قسمت از فرهنگ ما نیز افزود. ناگفته نماند که ادغام هنرمندان از فرهنگ‌های مختلف یکی از اهداف انجمن هنری بلک آوت است، و انتخاب هنرمندان غیرایرانی برای این بخش از کار، در راستای آن هدف هم بود.
لطفاً هنرمندانی را که برای تحقق این نمایش به شما یاری کرده‌اند، معرفی کنید.
حدود ۵۰ نفر به‌طور مستقیم در این پروژه با ما همراه بودند که شاید امکان معرفی همهٔ آن‌ها در اینجا مقدور نباشد. به‌طور تیتروار می‌توان از گروه صداپیشه‌ها، گروه پرفورمرها، گروه کارگردانی، گروه طراحی صدا و اجرای موسیقی، استودیو ضبط صدا و موسیقی، تیم طراحی لباس، گریم، متعلقات چهره، صحنه، نور و همچنین گروه تبلیغات، عکس، فیلم و البته دوستانی که داوطلبانه به ما کمک کردند، نام برد. از خوانندگان عزیز شما دعوت می‌کنم برای دیدن لیست کامل عوامل و بیوگرافی آن‌ها، به وب‌سایت ما مراجعه کنند: blackouttheater.com.
چطور این تعداد بازیگر و عوامل اجرایی را گرد هم آوردید؟ آیا همه از هنرمندان شهرمان ونکوور هستند؟
تیم کارگردانی و طراحی اکثراً کسانی‌اند که با آن‌ها در پروژه‌های قبلی همکاری داشتیم و در واقع «شهر قصه» تداوم تجربهٔ موفق همکاری‌های قبل است. گروه صداپیشه‌ها و پرفورمرها از طریق فراخوان انتخاب شدند اگرچه با تعدادی از صداپیشه‌ها قبلاً هم همکاری داشتیم. «شهر قصه» پروژه‌ای است که همهٔ هنرمندان آن ساکن ونکوورند و اکثریت آن‌ها جزو جامعهٔ مهاجرند.
با وجود کار و مشغله و گرفتاری‌های زندگی روزانه که بسیاری از افراد تیم شما دارند، چطور فرصت می‌کنید به‌منظور تمرین و دیگر آمادگی‌های لازم برای اجرای این نمایش وقت بگذارید؟ چه مدت است که روی این نمایش کار و تمرین می‌کنید؟
اکثر افراد حاضر در پروژه به‌شکل حرفه‌ای در زمینهٔ هنری فعالیت می‌کنند و تنها تعداد محدودی از دوستان از روی علاقه و در کنار کار حرفه‌ای شان با ما همکاری داشته‌اند.
پروسهٔ انتخاب صداپیشه، تمرین و دورخوانی، طراحی صدا و بازنوازی سازها، ضبط استودیو، طراحی لباس، گریم، صحنه، نور، انتخاب طراح رقص، پرفورمر، و تمرینات اجرا از ژانویهٔ امسال شروع شد.
آیا این نمایش برای تمام سنین مناسب است یا محدودهٔ سنی خاصی برای آن در نظر گرفته‌اید؟
هرچند که «شهر قصه» در گروه نمایش کودکان طبقه‌بندی شده است، پیشنهاد گروه ما شرکت افراد ۱۵ سال به‌بالاست. در عین حال، انتخاب برای حضور افراد کم‌سن‌تر را به‌عهدهٔ خانواده‌هایشان می‌گذاریم.
آیا این نمایش را در شهرهای دیگر کانادا یا کشورهای دیگر هم به روی صحنه خواهید برد؟
برنامه‌ریزی برای این کار را شروع کرده‌ایم و اولین قدم تأمین منابع مالی برای سفر، اقامت و دستمزد گروه اجراست که مشغول فراهم‌کردن شرایط آن هستیم.
علاقه‌مندان چطور می‌توانند بلیت این نمایش را تهیه کنند؟
از طریق وب‌سایت ما (www.blackouttheater.com/nextprojects/city) یا مراجعهٔ مستقیم به وب‌سایت کی میک سنتر (وست ونکوور)، یا سالن اِوِرگرین (کوکئیتلام). تعداد محدودی بلیت فیزیکی هم در کافه کجا برای فروش موجود است؛ ممنون از ژوبین غازیانی عزیز بابت این همکاری.
اگر صحبت دیگری با خوانندگان ما دارید، لطفاً بفرمایید.
از رسانهٔ همیاری و نشر رها که نه‌تنها حامی گروه ما، بلکه تمامی گروه‌های هنری ونکوورند، نهایت تشکر را دارم و امیدوارم تماشای این کار برای دوستانی که به دیدن آن می‌آیند، همان‌قدر لذت‌بخش باشد که پروسهٔ آماده‌سازی و اجرای آن برای ما لذت‌بخش بود.