گفت‌وگو با بهرام جواهری نویسنده و کارگردان انیمیشین «دو سیب»
مسعود سخایی‌پور، LJI Reporter – کوکئیتلام
باخبر شدیم انیمیشن کوتاه «دو سیب»، ساختهٔ بهرام جواهری هنرمند ایرانی ساکن کوکئیتلام، از اواسط ماه سپتامبر سال جاری در چند جشنواره به نمایش درآمده است. ازجمله روز هفتم اکتبر ۲۰۲۳ در جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم ونکوور (VIFF)، برای نخستین‌بار در بریتیش کلمبیا، به روی پرده خواهد رفت. به‌همین مناسبت گفت‌وگوی کوتاهی داشتیم با ایشان تا دربارهٔ این انیمیشن و ایدهٔ ساخت آن برای خوانندگانمان بگویند که توجه شما را به آن جلب می‌کنیم.
* * * * *
آقای جواهری گرامی، با سلام و سپاس از وقتی که به ما دادید، لطفاً ابتدا برای آن دسته از خوانندگان نشریه که شما را کمتر می‌شناسند، از پیشینهٔ حرفه‌ای خود بگویید.
با سلام، پیش از انقلاب در نوجوانی عکاس و فیلم‌ساز آماتور بودم و علاقهٔ اصلی‌ام فیلم‌سازی بود. البته در زمینهٔ فیلم‌سازی انیمیشن هم تجربیاتی کرده بودم. اما بعد از انقلاب که از فعالیت فیلم‌سازی محروم شدم، به فیلم‌سازی انیمیشن که امکانات مالی کمتری نیاز داشت و احتیاجی هم به مجوز نداشت، متمایل شدم. در آن موقع تنها مشتری‌های فیلم انیمیشن شبکهٔ یک و دو تلویزیون و کانون پرورش فکری بودند و من فیلم‌های انیمیشن زیادی برای آن‌ها ساختم. بعدها که بالاخره اجازهٔ تحصیل یافتم. لیسانس گرافیک و در نهایت فوق‌لیسانس انیمیشن را از دانشگاه هنر گرفتم. با مهاجرت به کانادا تحصیل را ادامه دادم و دیجیتال انیمیشن خواندم و حالا هم مشغول به کار در این زمینه هستم. البته در لابه‌لای فیلم‌سازی انیمیشن به مجسمه‌سازی و نقاشی هم می‌پردازم.
چه شد که تصمیم به مهاجرت به کانادا گرفتید و ونکوور را برای زندگی انتخاب کردید؟
مهاجر معمولاً دلایل شخصی برای مهاجرت دارد. اما دلایل سیاسی و اجتماعی هم وجود دارند که اتفاقاً بیشتر مطرح می‌شوند. در مورد خودم می‌توانم بگویم که به‌امید دسترسی بیشتر به فرصت‌ها و موقعیت‌های بهتر و آنچه که در کشور خودم از آن محروم بوده‌ام، مهاجرت کرده‌ام.
در مورد مقصد یعنی کانادا و ونکوور، واقعاً اتفاقی بوده و با مطالعهٔ کافی آن را انتخاب نکردم.
انیمیشن جدید شما با عنوان «دو سیب» (Two Apples) طی ۱۹ سپتامبر تا ۷ اکتبر امسال در سه جشنوارهٔ مختلف اکران خواهد شد. لطفاً کمی دربارهٔ این انیمیشن برایمان بگویید. چه چیزی الهام‌بخش شما برای ساخت آن بوده است؟
این فیلم اصلاً حرف دل مهاجران است. هرچند دوست ندارم معنایی برای فیلم توضیح بدهم اما می‌توانم به‌طور سربسته بگویم که به‌اعتقاد من مهاجر کالایی نیست که به کشور میزبان وارد کرده باشند، بلکه به‌عنوان یک انسان دارای پیشینه و فرهنگ خاص است و به‌انتخاب خودش مهاجرت کرده است و بنا بر طبیعت مهاجرت، بر جامعهٔ میزبان اثر می‌گذارد و اثر می‌گیرد. یک رابطهٔ پویای بده‌بستان اینجا حاکم است. در فیلم، سیب میخک نشان نمادی است از این ردوبدل فرهنگی که بین پسر و دختر اتفاق می‌افتد.
لطفاً کمی دربارهٔ معنای سیب میخک یا سیب میخک‌دار (سێوی میخەکڕێژ) در فرهنگ کُردی برای خوانندگانمان توضیح دهید.
سیب میخک نشانهٔ دوستی و عشق است. در کردستان رسم بر این بوده است که هرگاه کسی می‌خواسته عشق و علاقه‌اش را به دیگری ابراز کند، به او سیب میخک‌نشان هدیه می‌داده است. و البته محدود به عاشق و معشوق نیست، و هر رابطه دوستانه‌ای را شامل می‌شود. مثل رابطهٔ مادر و فرزند، دو دوست و البته عاشق و معشوق. ترکیب سیب و میخک هم شکل زیبایی دارد و هم بسیار خوش‌بوست و ماندگاری زیادی دارد. می گویند تا دویست سال می‌ماند.
انیمیشن «دو سیب»، علاوه بر روایت داستانی‌اش، فریم‌به‌فریم همچون اثری هنری چشم‌نواز است. در خلق این اثر چه هنرمندان دیگری با شما همکاری داشته‌اند و در چه بخش‌هایی؟
تکنیک این انیمیشن استاپ‌موشن است، یعنی فرم‌به‌فرم با تغییر شکل گِل مجسمه‌سازی در برابر دوربین ایجاد شده است. این تکنیک را تاکنون کس دیگری انجام نداده است. البته در پروسهٔ تولید از تکنیک دیجیتال هم کمک گرفته شده است. کارگردان و انیماتور من بوده‌ام اما دوستان دیگری مخصوصاً در بخش دیجیتال همکار بوده‌اند.
آیا برای ساخت این انیمیشن کمک‌هایی هم دریافت کرده‌اید؟ اصولاً حمایت‌های دولتی در سطوح مختلف از کارهای هنری را چگونه می‌بینید؟
هیئت ملی فیلم کانادا (National Film Board of Canada) که به‌اختصار NFB خوانده می‌شود تهیه‌کنندهٔ این فیلم بوده است و این فیلم بر اساس کمک ساخته نشده است. NFB تشکیلاتی است شبیه کانون پرورش فکری خودمان در ایران. من به آن‌ها طرحم را پیشنهاد داده‌ام و آن‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند و در مراحل تولید همکار بوده‌اند.
پس از اکران‌های جشنواره‌ای، آیا این انیمیشن برای تماشای عموم مردم در دسترس خواهد بود؟ اگر پاسخ مثبت است، چگونه و در چه پلتفرمی؟
این فیلم پس از اکران برای نمایش آنلاین در کانادا از طریق وب‌سایت nfb.ca به‌صورت رایگان در دسترس قرار خواهد گرفت.
آیا در آیندهٔ نزدیک پروژه‌ای در دست تهیه و اجرا دارید؟
بله، روی قصهٔ دیگری کار می‌کنم و البته هنوز در ابتدای کارم، تا بعد چه پیش آید.
با سپاس از وقتی که برای این گفت‌وگو گذاشتید.