گفت‌وگو با مصطفی کشوری، نویسنده، کارگردان و تهیه‌کنندهٔ ساکن ونکوور
مسعود سخایی‌پور، LJI Reporter – ونکوور
مصطفی کشوری، در ۱۹ سالگی به‌عنوان دانشجو به کانادا آمد. ابتدا در بانک کار می‌کرد ولی بعد با دریافت بورسیه‌ای تحصیلی از مدرسهٔ فیلم ونکوور پا به دنیای فیلم و سینما گذاشت. او هم‌اکنون نزدیک به یک دهه است که در زمینهٔ کارگردانی، نویسندگی و تهیه‌کنندگی فعال است. در کنار کار فیلم، او به شعر و نقاشی هم علاقه‌مند است و به آن‌ها می‌پردازد.
فیلمساز جوان ساکن شهرمان، تاکنون چند بار حضور در جشنوارهٔ فیلم کن را تجربه کرده است. فیلم «I Ran» او در سال ۲۰۱۵ به‌عنوان اولین فیلم در بخش Short Corner به جشنوارهٔ کن راه پیدا کرد. بار دوم آن سال ۲۰۱۹ برای نمایش فیلم کوتاه «کودک عروس» (Child Bride) بود. همان موقع به‌بهانهٔ نمایش این فیلم کوتاه، گفت‌وگویی با او انجام دادیم. همچنین انیمیشن او با عنوان Eternal Igloo در جشنوارهٔ کن ۲۰۲۰ به نمایش درآمد. حال پس از گذشت چهار سال از آن گفت‌وگو، بار دیگر به سراغ او رفته‌ایم تا از فعالیت‌هایش طی این مدت برایمان بگوید؛ به‌ویژه دربارهٔ فیلم «کشف حجاب» (Unveiled) که توجه جهانی را به خود جلب و جوایز بسیاری را از آن خود کرده است.
* * * * *
با سلام به شما آقای کشوری، سپاسگزاریم از وقتی که برای این گفت‌وگو در اختیار ما قرار دادید. تصور می‌کنم آخرین گفت‌وگوی ما با شما به چهار سال پیش برمی‌گردد، یعنی زمانی‌که فیلم کوتاهتان، «کودک عروس» (Child Bride)، در جشنوارهٔ فیلم کن به نمایش درآمده بود. لطفاً برای شروع کمی از فعالیت‌هایتان طی این چهار سال گذشته بگویید و اینکه دوران همه‌گیری کووید چه تأثیری روی کار شما گذاشت.
با سلام خدمت خوانندگان مجله و تشکر از اینکه پُلی هستید بین هنرمندان و هم‌وطنان، من قبل از اینکه کرونا همه‌گیر بشود در فوریهٔ ۲۰۲۰ وقتی هنوز این ویروس به ویروس ووهان مشهور بود، اولین فیلم بلند کرونایی دنیا را ساختم و چند ماه بعد از فیلم تازه کرونا همه‌گیر شد و در نیویورک تایمز، بی‌بی‌سی، گاردین، سی‌بی‌سی و بیش از ۱۰۰ رسانهٔ جهانی در مورد این فیلم به‌عنوان اولین فیلمی که گویی کرونا را پیش‌گویی کرده بود، صحبت شد. تمام فیلم در یک سکانس بلند ۷۰ دقیقه‌ای در آسانسور اتفاق می‌افتد و افراد مختلف از طبقات مختلف اجتماعی با خانمی چینی در آسانسور گیر می‌افتند و رنگ واقعی خود را نشان می‌دهند. در این فیلم نژادپرستی به‌عنوان یک ویروس و همچنین واگیرداریِ ترس از دیگران به تصویر کشیده می‌شود. این فیلم در جشنواره‌های مختلف ازجمله Rhode Island International Film Festival، یکی از جشنواره‌هایی که برندگان آن می‌توانند در اسکار شرکت کنند (Oscar qualifying)، جایزه برد و در اپل‌تی‌وی، آمازون پرایم و ده‌ها کانال پخش ویدئو بهدرخواست ((Video on demand (VOD) با نام Corona برای تماشا در دسترس است.
در زمان کرونا هم به دلیل محدودیت فیلمسازی، انیمیشن Eternal Igloo را ساختم که در مورد تأثیر گرمایش زمین روی اینوئیت‌ها (Inuit) و یخ‌های قطب شمال بود و در جشنوارهٔ کن ۲۰۲۰ به نمایش درآمد، همچنین در جشنوارهٔ بین‌المللی ادمونتون (Edmonton International Film Festival)، یکی دیگر از جشنواره‌هایی که برندگان آن می‌توانند در اسکار شرکت کنند، و جشنوارهٔ فیلم هالی‌شورتس (HollyShorts Film Festival) نیز اکران شد. این انیمیشن برای پنج جایزهٔ لیو* هم نامزد شد، و در کانال Green Channel قابل‌تماشاست.
بعد از کرونا هم فیلم سینمایی بلند کوررنگ (Colorblind) را ساختم که بر اساس جنبش اجتماعی «زندگی سیاهان مهم است» (Black Lives Matter) و داستان مادر و فرزند سیاه‌پوستی است که کوررنگ‌اند ولی در منطقه‌ای که مردمش کوررنگیِ نژادپرستی دارند، زندگی می‌کنند. این فیلم در سال ۲۰۲۲ در جشنوارهٔ ویسلر پنج نامزدی گرفت و اکران شد. الان هم در آمازون پرایم، اپل تی‌وی و همهٔ کانال‌های ویدئو بهدرخواست (VOD) مخصوصاً در آمریکا قابل‌تماشاست.
در گفت‌وگوی قبلی دربارهٔ اولین فیلم بلندتان، یعنی «بی‌نقاب» (Unmasked) ساخت سال ۲۰۱۸، که در سطح جهانی مورد توجه قرار گرفت و جوایز متعددی را نیز از آنِ خود کرد، صحبت کردیم. این فیلم حالا با عنوان Unveiled که شاید بشود به فارسی «کشف حجاب» ترجمه‌اش کرد، از تاریخ ۱۳ ژوئن امسال در پلتفرم‌های مختلف برای اجاره یا خرید در دسترس تماشاگران است. لطفاً کمی دربارهٔ این فیلم برایمان بگویید و اینکه چه شد نام فیلم را تغییر دادید.
Unmasked که سال ۲۰۱۹ و قبل کرونا پخش شد، بعد از کرونا با ماسک‌زدن مردم نامش مفهوم دیگری داشت. این فیلم سینمایی بلند که در مورد حجاب اجباری و به‌زبان انگلیسی است، با درخواست پخش‌کنندهٔ آمریکایی ما به Unveiled تغییر نام پیدا کرد تا با محتوای فیلم مرتبط باشد. من در ابتدای فیلم هم از جنبش «زن، زندگی، آزادی» یاد کرده و آن را به زنان شجاع ایران تقدیم نموده‌ام. فیلم، داستان زن مسلمان مهاجری است که می‌خواهد بازیگر بشود ولی با مشکلات زیاد شرعی و خانوادگی روبه‌رو می‌شود و باید اول از همه و قبل هر چیز اعم از دین، رنگ، نژاد و ملیت، زن‌بودنش را در اولویت قرار بدهد.
این فیلم را می‌شود در گوگل پلِی (Google Play)، یوتیوب موویز (Youtube Movies)، آمازون پرایم (Amazon Prime)، اپل تی‌وی (Apple TV+) و کانال‌های دیگر تماشا کرد.
لطفاً کمی دربارهٔ آخرین فیلم کوتاهتان، «برای او» (For her)، که گویا دربارهٔ انقلاب «زن، زندگی، آزادی» است، برایمان بگویید.
این فیلم را من نساختم، شجاعت زنان ایرانی این فیلم را ساخت و من در واقع یک وسیله بودم. فیلم، داستان دانشجوهای تئاتر در ایران است که یکی از قصه‌های شاهنامه را بازی می‌کنند ولی می‌پرسند چرا همیشه قهرمانان شاهنامه مَردند؟ مگر سیمرغ مادری نیست که شیرمردهایی مثل زال و رستم را پرورش داده؟ این فیلم سورپرایزهای زیادی دارد و بهتر است مردم آن را در جشنواره‌های پاییزی ببینند. لازم می‌دانم در اینجا از ملینا زاهدی که نقش اول را بازی می‌کند و سایر بازیگرهای فیلم که اولین تجربهٔ سینمایی‌شان بود، تشکر کنم. این فیلم کوتاه اخیراً در جشنوارهٔ فیلم بنیاد فرهنگ در لس آنجلس پذیرفته شده است و علاقه‌مندان می‌توانند آن را از طریق لینک زیر تماشا کنند:
https://farhangfilmfest.org/video/for-her
جالب است بدانید با اینکه این فیلم برای مردم ایران بود، حتی یک اسپانسر ایرانی نداشت که موجب تعجب من و تأسف اسپانسرهای غیرایرانی‌مان بود.
لطفاً دربارهٔ پروژهٔ «خیام» که گویا فیلمبرداری آن را اواخر امسال در بخارا آغاز خواهید کرد، و از همکاری‌تان با آقای شهرام ناظری در این کار، برایمان بگویید.
من تازه در بخارا و سمرقند بودم و با همکاری ازبکستان در مکان‌های تاریخی یونسکو این فیلم تاریخی و سوررئال را با ستاره‌های ایرانی، ترکی، ازبکی، روسی و تاجیکی می‌سازیم. فیلم به انگلیسی است و پنج سال طول کشید تا فیلم‌نامه‌اش را نوشتم. من تمام فیلم‌هایم را خودم می‌نویسم و کارگردانی می‌کنم و با وجود عضویت در سه صنف کارگردانان، نویسندگان و تهیه‌کنندگان کانادا پیشنهادهای بسیاری را برای ساخت فیلم‌های ترسناک و شبکهٔ هالمارک (Hallmark Channel) رد کردم. استاد ناظری، دوست عزیز من، در زمان کرونا یک سالی روی ضبط تمام قطعات فیلم به‌طور اختصاصی با من همکاری کردند و با صدای معجزه‌آسایشان برای اولین بار ۱۲ شعر خیام را به‌صورت موسیقی متن (Film Score) خواندند. جای تأسف است که در ازبکستان قدر خیام را بیشتر می‌دانند؛ مثل ترکیه که مولانا را بیشتر از ایران روی سرشان می‌گذارند. ما ایرانی‌ها دریای هنرمان را دوست داریم ولی از دورترین ساحل رفاه فقط به آن نگاه می‌کنیم.
آیا به‌جز «خیام» پروژهٔ دیگری در برنامه‌های آینده‌تان هست؟
بله، اگر دوستان ایرانی به‌جای ساختمان‌سازی فرهنگ‌سازی بکنند، روی سریال شاهنامه به‌انگلیسی کار خواهم کرد.
در گفت‌وگوی قبلی‌مان، دربارهٔ دیگر فعالیت‌ها و دغدغه‌هایتان جز ساخت فیلم، یعنی شعر و نقاشی گفتید و اینکه از اشعار و نقاشی‌های خود در کار ساخت فیلم‌هایتان استفاده می‌کنید. آیا همچنان در این زمینه‌ها هم کار می‌کنید یا فعالیت در حوزهٔ فیلم تمام وقتتان را می‌گیرد؟
بله، چندین نقاشی من در فدراسیون هنرمندان کانادایی (Federation of Canadian Artists) نمایش داده شد، ولی ۶۰ نقاشی سوررئال رنگ روغن و ۳۰۰ شعر مرتبط را برای کتاب شعر بعدی‌ام از عموم به دور گذاشته‌ام. احساس می‌کنم ونکوور هنوز جای مناسبی برای هنرمندان و هنر نیست. خانه‌های خالی مجلل، دارد جای نمایشگاه‌های محقر را می‌گیرد.
با چه مشکلات و چالش‌هایی در کارتان مواجهید؟ توصیه‌تان به افراد علاقه‌مند به فیلمسازی چیست؟
اگر هنرمندید، باید قبول کنید همیشه تنهایید، به‌قول پیکاسو مردم نمی‌دانند چه می‌خواهند تا هنرمند برایشان چیزی را که نمی‌دانستند می‌خواهند، به تصویر بکشد. می‌گویند هنر نزد ایرانیان است و بس، ولی ما فقط از هنرمندانی که ۱۰۰۰ سال زیر خاک‌اند گاهی یاد می‌کنیم، وقتی‌که خیام‌ها، فروغی‌ها و سهراب سپهری‌های امروز منتظرند یک فردایی اثرشان درک و حمایت شود. هنر باید از ریشهٔ مردم حمایت شود تا گل‌هایش هنرمندانی بشوند که می‌شکفند. همهٔ ما ایرانی‌ها می‌خواهیم فرهنگمان در دنیا دوباره زنده بشود، ولی تصور می‌کنیم فرد دیگری دارد انجامش می‌دهد.
اگر صحبت دیگری با خوانندگان ما دارید، لطفاً بفرمایید.
یکی از نقاشی‌هایم که در نمایشگاه بود با شعر مرتبطی که نوشته‌ام به دنیای امروز مربوط است که آن را در اینجا می‌آورم:
“Ants´ Supper”
Why do you spend so much time taking care of your
deteriorating frame with workout plans?
Don’t you know your body is a bundle of bones and nutritious
neurons to fertilize the plants?
Only when you unveil the mask of your delicate skin can you
see the rotten face of death.
Next time you pose with poise, just remember: you are a dish ordered by drooling ants.
By Mostafa Keshvari from Upcoming Book
با سپاس دوباره از وقتی که به ما دادید و آرزوی موفقیت‌های هر چه بیشتر.
*جایزهٔ لیو (به انگلیسی: Leo Awards) نام جایزه‌ای است مختص صنعت و هنر تلویزیون در استان بریتیش کلمبیای کانادا. از سال ۱۹۹۱ تاکنون، مراسم اهدای این جایزه هر سال، در ماه مه یا ژوئن از سوی «بنیاد علوم و هنر سینمای بریتیش کلمبیا» برگزار می‌شود.