گفت‌وگو با مرضیه تاجیک، خواهر زنده‌یاد شهرام تاجیک، از جانباختگان پرواز ۷۵۲
مسعود سخایی‌پور، LJI Reporter – ونکوور
این گفت‌وگو از سلسله گفت‌وگوهای اختصاصی رسانهٔ همیاری «با بازماندگان مسافران پرواز ابدی ۷۵۲» است. گفت‌وگو با خانواده‌های دیگر از طریق این لینک در دسترس است:
https://bit.ly/Hamyaari-PS752Families
شایان ذکر است که گفت‌وگو با خانم تاجیک در تاریخ ۲۳ مهٔ ۲۰۲۲ برای درج در نسخهٔ چاپی شمارهٔ ۱۶۰ رسانهٔ همیاری، تنظیم شده است و تحولات پس از این تاریخ در آن انعکاس نیافته است.
با سلام خدمت شما خانم تاجیک عزیز، از وقتی که به ما دادید و دعوتمان را برای این گفت‌وگو پذیرفتید، بسیار سپاسگزاریم. ضمن عرض تسلیت دوباره برای ازدست‌دادن برادر عزیزتان، لطفاً خودتان را معرفی بفرمایید و سپس دربارهٔ برادرتان، زنده‌یاد شهرام تاجیک، که در فاجعهٔ سرنگونی هواپیمایی اوکراین از دست داده‌اید، برایمان بگویید. علائق ایشان چه بود، کِی به سوئد مهاجرت کردند و در چه زمینه‌هایی فعالیت داشتند؟
من هم عرض سلام و ادب دارم و متشکرم از شما. مرضیه تاجیک هستم، خواهر شهرام تاجیک مسافر هواپیمای اوکراین پی‌اس۷۵۲. شهرام بسیار صبور و تلاشگر بود، به‌سختی در ایران درس خواند و وقتی نتوانست به‌علت مهاجربودن و قوانین ایران، به درس خود ادامه دهد، زبان انگلیسی را فرا گرفت، و با وجود علاقهٔ زیادش به خانواده، برای رسیدن به رؤیاهای بزرگی که در سر داشت در ۱۳ سالگی راهی سفری پررنج و خطرناک شد. او در سال ۲۰۱۴ اقامت سوئد را گرفت و در آنجا به ادامهٔ درسش در رشتهٔ پزشکی مشغول به تحصیل شد و در این رشته شاگرد ممتاز بود.
فقدان برادرتان چگونه به‌لحاظ روحی و روند زندگی روزمره، شما و دیگر اعضای خانواده و نزدیکانتان را تحت تأثیر قرار داده است؟
برای ما هم مانند دیگر خانواده‌های جانباختگان این جنایت همراه با درد و رنج است و هر روز داریم می‌سوزیم. هر کدام از اعضای خانواده یک‌جوری درد می‌کشند و با این داغ سر می‌کنند. همهٔ ما افسرده و بیمار شده‌ایم. مادرم که ۲۸ ماه است فقط اشک می‌ریزد و چشم‌هایش آب مروارید آورده است. ما هیچ‌کدام دیگر آدم‌های سابق نیستیم و نمی‌شویم. آن موشک‌ها را فقط به عزیزانمان نزدند، آن موشک‌ها را به همهٔ خانواده‌ها زدند. همهٔ ما را نابود کردند. ما هم بعد عزیزانمان دیگر زندگی نمی‌کنیم.
آیا در طول این مدت با سایر بازماندگان قربانیان سرنگونی هواپیمای اوکراینی در ارتباط بوده‌اید؟ این ارتباط چطور به شما کمک کرده است؟
بله از طریق شبکه‌های اجتماعی با هم در ارتباط هستیم و واقعاً فقط خانواده‌های جانباختگان‌اند که همدیگر را درک می‌کنند و هم‌صحبتی با آن‌ها باعث می‌شود کمی آرامش بگیریم. واقعاً یک خانوادهٔ بزرگ‌ایم. هرچند از هم جدا هستیم، ولی مثل یک خانواده به یکدیگر آرامش می‌دهیم. انگار بچه‌های ما یک روح بزرگ بودند در چند جسم. وقتی عکس‌های همهٔ عزیزان پرواز را نگاه می‌کنم، شهرام را در نگاه همگی‌شان می‌بینم و متأسف‌ام که با آن‌ها در چنین شرایطی آشنا شده‌ام.
اگر اقداماتی اعم از تأسیس انجمن خیریه یا اهدای بورس تحصیلی یا مواردی از این دست برای گرامیداشت یاد و خاطرهٔ برادرتان انجام داده‌اید یا در فکر انجام آن هستید، لطفاً بفرمایید.
بله، در نظر داریم، اما به دو دلیل کار آسانی نیست؛ یکی اینکه کشور افغانستان به‌دست حکومت طالبان افتاده و برای مدرسه‌سازی فکر نکنم بتوانیم آنجا کاری انجام دهیم، خود ما شاهدیم که چطور مدرسه‌ها را گورستانِ کودکان و دختران کرده‌اند، و در ایران هم که ما نمی‌توانیم هیچ ملکی یا حتی ماشین به اسم افغانستانی‌ها ثبت کنیم… اگر عمری بود و سرزمین ما آزاد شد، حتماً در آنجا به‌یاد شهرام عزیز و همسفران بی‌گناهش در حد توان خود مدرسه خواهیم ساخت. به‌امید آزادی کشور‌های ستمدیده، امیدوارم سرزمینمان از دست ظالمان رها شوند و بچه‌هایمان در سرزمین‌های زرخیز و سبزشان با غرور ملی و شرافت انسانی سرافراز و شاد جولان دهند.
دولت ایران پیش از این و در چند نوبت اعلام کرده که تعدادی از خانواده‌های جانباختگان غرامت دریافت کرده‌اند، آیا با شما یا خانواده‌هایی که می‌شناسید، چنین صحبتی شده است و اگر شده، پاسخ شما چه بوده است؟
در طی این دو سال هیچ‌گونه تماسی با ما نداشته‌اند، تا بعد از دومین سالگرد که با پدرم تماس گرفتند و دربارهٔ غرامت صحبت کردند و پدرم واقعاً ناراحت شدند و حالشان بد شد و گفتند که ما غرامت نمی‌خواهیم، عدالت می‌خواهیم.
بیش از دو سال و چهار ماه از این فاجعهٔ بسیار تلخ گذشته است. در طول این مدت، آیا هیچ تماسی از سوی مسئولان بررسی‌کننده در ایران، افغانستان، سوئد یا اوکراین با شما گرفته شده است؟ آیا هیچ گزارشی از روند دادرسیِ این پرونده در اختیار شما قرار داده شده است؟
هیچ‌گونه صحبتی، نه از طرف ایران، نه اوکراین و نه افغانستان، با ما نداشته‌اند.
تابستان گذشته، طالبان کنترل کشور افغانستان را به‌دست گرفتند. آیا دولت جدید پیگیری این پرونده را کرده است؟ دولت قبلی چطور؟ آیا تفاوتی در رویکرد این دو دولت در خصوص این پرونده می‌بینید؟
دولت پیشین که هیچ کاری برای ما انجام نداد. از دولت یا حکومت کثیفی مثل طالبان هم چه انتظاری می‌توان داشت؟
سال گذشته، دادگاه عالی انتاریو پس از رسیدگی به شکایت چهار خانواده از خانواده‌های جانباختگان، در حکمی حمله به پرواز ۷۵۲ را عامدانه و اقدامی تروریستی دانست. به‌علاوه در این حکم، پرداخت ۱۰۷ میلیون دلار غرامت به این خانواده‌ها در نظر گرفته شده که ماه گذشته مخالفت دولت فدرال کانادا با ضبط ۳ ملک و دو حساب بانکی متعلق به سفارت بسته‌شدهٔ ایران در اتاوا به‌منظور پرداخت این غرامت، خبرساز شد. نظر شما دربارهٔ این حکم چیست و فکر می‌کنید این حکم چه کمکی به دادخواهی خانواده‌های بازماندگان خواهد کرد؟
آن‌طور که شنیده‌ام، این یک حکم تشریفاتی است و ضمانت اجرایی ندارد، ولی همین‌که یک دادگاه به دادخواهی ما پاسخ مثبت داده، حتی اگر نمایشی هم باشد، حتماً تأثیر خواهد داشت.
تاکنون دو جلسهٔ رسیدگی به اتهامات ۱۰ متهم به سرنگون‌کردن پرواز ۷۵۲ در تهران برگزار شده است. آیا در این مدت تماسی با شما یا وکلایتان در این زمینه برقرار شده است؟ در دو جلسه‌ای که از این دادگاه برگزار شده، آیا هیچ پاسخی دربارهٔ موارد ابهام به شما یا وکیلتان داده‌اند؟ آیا فکر می‌کنید این دادگاه بتواند به روشن‌شدن حقیقت که خواستهٔ شماست کمک کند؟
همان اوایل، ما وکالت را به دولت سابق افغانستان داده بودیم و دولت سابق هم که سقوط کرد. این دادگاه‌ها هم طبق شنیده‌هایی که از خانواده‌ها داشته‌ایم، به‌نظر نمی‌رسد که حقیقتی را روشن کند. ما چون نتوانستیم شکایت کنیم، در جریان نبودیم، ولی وکلای دیگر خانواده‌ها چنین گفتند که خانواده‌ها اجازهٔ خواندن کیفرخواست را ندادند و هر کاری هم آن‌ها کردند که کیفرخواست خوانده شود، وکلای خانواده‌ها مانع شدند.
فکر می‌کنید چطور می‌شود به حقیقت دست یافت؟ چقدر به یافتن حقیقت امیدوارید؟
ناامید نیستیم، امید داریم که در کنار خانواده‌های دیگر و تلاش‌هایی که می‌کنند، به نتیجه که همان دادخواهی باشد، برسیم.
فکر می‌کنید جنگ اوکراین چه تأثیری روی پیگیری‌های بین‌المللی در خصوص پروندهٔ پرواز ۷۵۲ گذاشته است؟
هر چند که اوکراین هم به‌دلیل مسائل سیاسی خیلی کُند عمل کرد، ولی این جنگ باعث شد که امید ما در این مورد بسیار کم‌رنگ‌تر شود. فعلاً اوکراین درگیر جنگ است، و پیروز شود یا شکست بخورد، به‌نفع ما نخواهد بود، چرا که چه انتظاری از یک کشور جنگ‌زده پیروز یا شکست‌خورده می‌توانیم داشته باشیم؟
چندی پیش امیرعلی حاجی‌زاده، فرماندهٔ نیروی هوافضای سپاه، در گفت‌وگویی دربارهٔ سرنگون‌کردن پرواز ۷۵۲ اظهارنظرهایی کرده است، ازجمله گفته است که «علت اینکه ما تاکنون بعد این قضیه حرف نزدیم این است که [پرونده] متولی پیدا کرد و ما خودمان جزو متهمان هستیم. یعنی سازمان ما به‌هر حال در این قضیه مسئولیت پذیرفته و ما نمی‌توانستیم بگوییم که این گوشه‌اش هم به کسی دیگر مربوط می‌شود. ما همهٔ مسئولیت را پذیرفتیم.» او همچنین اظهارنظرهایی دربارهٔ دلیل تأخیر در اعلام حملهٔ موشکی به پرواز اوکراینی کرده و گفته است که زمان‌بردن تصمیم‌گیری برای «شهید اعلام‌کردن جانباختگان» از دلایل اصلی این تأخیر بوده و همچنین گفته است که ابعاد قضیه برایشان مبهم بوده و فکر نمی‌‌کردند یک موشک با قدرت تخریب موشک تور بتواند خسارتی به هواپیمای مسافری بزند که آن هواپیما نتواند به فرودگاه بازگردد و به زمین بنشیند. نظر شما دربارهٔ این اظهارات چیست؟
من به مسائل فنی این پرونده و این جنایت وارد نیستم، ولی می‌دانم هر جمله‌ای که هر یک از فرماندهان مسئول در شبکه‌های اجتماعی می‌گویند، داغ دل خانواده‌ها را بیشتر کرده و موشکی به قلب هر یک از آن‌ها و ما شلیک می‌کند.
اواخر ماه نوامبر سال گذشته، انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز پی‌اس۷۵۲، گزارش تحقیقی خود را دربارهٔ سرنگون‌کردن این پرواز منتشر کرد و در انتهای این گزارش نتیجه‌گیری کرد که این حمله نه به‌دلیل خطای انسانی یا چند تصادف جدا و بی‌ارتباط با یکدیگر، بلکه عمداً انجام شده است و حکومت ایران را مسئول ارائهٔ شواهدی برای این اثبات عمدی‌نبودن این حمله دانست. نظر شما دربارهٔ این گزارش چیست؟
وکلای خوبی در این پرونده مشغول تحقیق و بررسی‌اند. ما به‌خاطر مهاجربودن نتوانستیم وارد این شکایت شویم و از طریق دفتر سفارت افغانستان شکایت خود را اعلام کردیم که دولت قبلی سقوط کرد، هر چند که نه برای دولت قبلی و نه طالبان جان انسان‌ها ذره‌ای ارزش ندارد. ولی از خانواده‌های همدرد ایرانی که شکایت کرده‌اند، در مورد عمدی‌بودن شلیک شنیده‌ام و لوایحشان را خوانده‌ام و امید به کشف حقیقت و اجرای عدالت دارم.
چندی پیش پدر و مادر دو تن از جانباختگان (خانوادهٔ اسدی لاری) در گفت‌وگوهایی با رسانه‌های داخل ایران از قول فرماندهٔ سپاه گفته‌اند که «اگر هواپیما سقوط نمی‌کرد، جنگ با آمریکا در می‌گرفت و ده میلیون نفر کشته می‌شدند.» به‌صراحت گفته‌اند به این نتیجه رسیده‌اند که از هواپیمای اوکراینی به‌عنوان «سپر انسانی» استفاده شده است، نظر شما در این رابطه چیست؟
خانوادهٔ اسدی لاری آن‌طور که من از دور می‌دانم، خانواده‌ای مؤمن‌اند و در دولت هم شغل مهمی دارند. دو عزیز خود، یک دختر و یک پسر، را از دست داده‌اند؛ تمام سرمایهٔ زندگی‌شان. برای دادخواهی تلاش می‌کنند، وکیل دارند و به این جمع‌بندی رسیده‌اند که از هواپیمای اوکراینی به‌عنوان «سپر انسانی» استفاده شده است. کسی بهتر از آن‌ها نمی‌تواند چنین ادعایی کند؛ هم داغ‌دارند و هم از خود دولت‌اند.
خواستهٔ شما به‌عنوان یکی از بازماندگان قربانیان این فاجعه چیست؟
روشن‌شدن حقیقت و اجرای عدالت تا خانواده‌های دیگری مثل ما داغدار عزیزانشان نشوند.
قرار است دیدار فوتبال دوستانه‌ای بین تیم‌های ملی ایران و کانادا در شهر ونکوور برگزار شود. انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز پی‌اس۷۵۲ با برگزاری این دیدار مخالفت کرده‌اند و به مقامات فدراسیون فوتبال کانادا و همچنین دولت این کشور در این خصوص اعتراض کرده‌اند. نظر شما در این زمینه چیست؟
طی این ۲۹ ماه که گذشت، خانواده‌های جانباختگان با همهٔ دردی که داشتند برای دادخواهی خون به‌نا‌حق‌ریختهٔ عزیزان در کانادا خیلی تلاش کردند. با راهپیمایی‌ها، چه در ایران و چه در کانادا، صدای خود را به گوش مسئولان و سازمان‌های بین‌المللی رساندند و انتظار داشتند حداقل برای شهروندان خود کشور کانادا، دولت کاری انجام بدهد. نه‌تنها هیچ عملی اعتراضی انجام ندادند، بلکه برگزاری مسابقهٔ دوستانه با کشوری که جوابگوی این جنایت نیست، نمک‌پاشیدن به زخم بازماندگان است. ما همه ورزش را دوست داریم. شهرام عزیزم ورزشکار بود و عاشق فوتبال. خوشحالی مردم خوشحالی ماست، ولی نه در این شرایط. خانواده‌ها مطمئن بودند که دولت کانادا در کنارشان است، اما بعد از دعوت دوستانهٔ دولت کانادا از تیم فوتبال ایران، خانواده‌ها از دولت کانادا هم ناامید شدند. به‌نظر من این‌طور که معلوم شده هیچ حمایتی از خانواده‌ها نمی‌کنند و با این دعوت به خانواده‌های جانباختگان توهین شده است.
جامعهٔ ایرانی و افغان در داخل ایران، در کانادا و همچنین در سوئد، چه کمکی می‌تواند در دادخواهی یا موارد دیگر به شما بکند؟ چه انتظاری از آن‌ها دارید؟
جامعهٔ افغانستانی و ایرانی با اتحاد و پشتیبانی یکدیگر در هر جای جهان به‌خصوص در کانادا و سوئد می‌توانند در پاسخگو‌کردن مجرمان برای به‌دست‌آمدن حقیقت به ما کمک کنند.
اگر صحبت دیگری دارید لطفاً بفرمایید.
از تمام انسان‌های شریف و باوجدان که در دادخواهی و زنده‌نگه‌داشتن یاد عزیزانمان به ما کمک کرده و می‌کنند، سپاسگزاریم، به‌خصوص بچه‌های مدرسه‌ای در ونکوور که در کارت‌هایی به شکل قلب اسم عزیزان ما را نوشته بودند.
با آرزوی صبر و به‌امید به‌سرانجام‌‌رسیدن دادخواهی شما، بار دیگر از وقتی که برای این گفت‌وگو گذاشتید، بسیار سپاسگزاریم.
من هم از شما برای فراهم‌کردن فرصت این گفت‌وگو ممنون‌ام و از اینکه صدای ما هستید، بی‌نهایت سپاسگزارم.