تصویرگر زندگی اصیل بومیان کانادا پیش از ورود مهاجران اروپایی
ترجمه و تلخیص: زهرا آهن‌بر – ایران
پیتسیئولاک آشونا (Pitseolak Ashoona)، هنرمند اینوئیت خودآموخته و تصویرگر زندگی قدیم بومیان کانادا بود که آثارش در نمایشگاه‌های معتبر بین‌المللی به نمایش گذاشته شده است؛ آثاری که از مهم‌ترین منابع برای درک زندگی بومیان کانادا پیش از ورود مهاجران از اروپا و سایر نقاط جهان به این کشور، شناخته می‌شود.
تاریخ دقیق تولد پیتسیئولاک آشونا مشخص نیست، ولی تخمین زده شده است که او بین سال‌های ۱۹۰۴ تا ۱۹۰۸ در جزیرهٔ ناتینگهام (توجاجوئاک) واقع در سرزمین‌های شمالی نوناووت امروزی متولد شد. توجاجوئاک در مسیر نوناویک در بخش قطبی کبک به‌سمت سواحل جنوبی جزایر بافین واقع شده است. او از اهالی قبایل تیمونجیاک و اتوچی به‌شمار می‌آمد. نام او در زبان اینوکتیتوت، به‌معنای پرندهٔ دریایی است و در زمرهٔ اولین بومیان اینوئیت شمال کانادا قرار دارد که در حرفهٔ پوستر‌سازی و چاپ تصاویر فعالیت داشته‌اند. او به نقاشی‌ها و طراحی‌های سرزنده و پرنشاطش که زندگی گذشته بومیان پیش از ورود سفیدپوستان را به‌تصویر می‌کشید و همچنین ترسیم‌های تخیلی‌اش از هیولا‌ها و ارواح، شهرت دارد.
منبع عکس: The Canadian Encyclopedia
پیتسیئولاک در سرزمین‌های شمالی و به سبک نیمه‌عشایری بزرگ شد. جایی که زندگی به شکار و جمع‌آوری مایحتاج بستگی داشت. باور مذهبی قبیلهٔ وی، آنگاکوئیت بود. خانوادهٔ پیتسیئولاک در طول دوران کودکی‌اش، در امتداد ساحل جزیرهٔ بافین کوچ می‌کردند و این‌گونه دانش عمیق و مأنوسی از مناظر برای او به‌وجود آمد که بعدها در نقاشی‌هایش بازتاب پیدا کرد. در سال ۱۹۱۳، خانوادهٔ پیتسیئولاک به دیگر اعضای خانواده‌‌شان در اردوگاه‌های داخلی و اطراف شبه جزیرهٔ فاکس در نوناووت کنونی پیوستند. در همان سال، شرکت هادسونز بِی در آن اطراف ایستگاهی ساخت که در نهایت به‌نام «کیپ دورسِت» معروف شد.
در طول زمستان ۱۹۲۱ تا ۱۹۲۲، پدر پیتسیئولاک به‌نام اوتوچی از دنیا رفت. پس از مرگ او، عموی پیتسیئولاک به‌نام کاوائو ترتیب ازدواجش را با شکارچی خوش‌نامی به‌نام آشونا داد. آن‌ها در سال ۱۹۲۲ یا ۱۹۲۳ با آداب مسیحی در کیپ دورست با یکدیگر ازدواج کردند. پیتسیئولاک و همسرش آشونا در طول سال‌های زندگی مشترکشان بیش از ده بار در سال مابین اردوگاه‌های مختلف نقل‌مکان می‌کردند. در این دوران، پیتسیئولاک ۱۷ فرزند به‌دنیا آورد، اما فقط شش فرزند وی تا سنین بزرگسالی نزد خودش پرورش یافتند. دیگر فرزندانش یا در کودکی از دنیا رفتند و یا طبق رسوم قبیله‌ای اینوئیت‌ها به دیگر خانواده‌های قبیله سپرده شدند.
پیتسیئولاک پس از مرگ شوهرش در ۴۰ سالگی که بر اثر یک بیماری واگیردار در اواسط دههٔ ۱۹۴۰ رخ داد، به حوالی کیپ دورست بازگشت تا در کنار اقوام و اعضای خانواده‌اش باشد، اما متوجه شد بیشتر آن‌ها درگذشته‌اند و یا به مکان‌های دیگر مهاجرت کرده‌اند. با درگذشت آشونا، چندین سال اوضاع اقتصادی پیتسیئولاک شدیداً نامساعد شد و مصادف‌شدن این دوران با شروع جنگ جهانی دوم و کاهش تقاضا برای خز، این دشواری را چند برابر کرد. تأمین مخارج و مایحتاج خانواده برای پیتسیئولاک و سایر اعضای قبیله بسیار سخت شده بود. این سالها، تا پیش از زمانی‌که پسرانش به‌اندازهٔ کافی بزرگ شوند، شکار کنند و تشکیل خانواده دهند، سال‌های سخت گرسنگی بود. به‌طور معمول یک زن بیوهٔ بومی در مدت کمی دوباره ازدواج می‌کند و این در مورد پیتسیئولاک غیر‌عادی و از نشانه‌های استقلالش بود که دوباره ازدواج نکرد.
ازدست‌دادن آشونا، پیتسیئولاک را به‌سمت هنر سوق داد. طراحی تنهایی را برای او قابل تحمل می‌کرد. پیتسیئولاک در این‌باره گفته است که پس از مرگ آشونا، هنرش او را دوباره شاد کرد. همچنین بعدها، این کارهای هنری به او امکان داد نیازهای خانواده‌اش را برطرف سازد. فرصت هنرمندشدن در نتیجهٔ برنامهٔ هنری و صنایع دستی کیپ دورست بود که توسط وزارت امور سرزمین‌های شمالی و منابع ملی آن زمان (امور بومیان و سرزمین‌های شمالی فعلی) برگزار شد. این برنامه برای کمک به بومیان در راستای تغییر شیوهٔ امرار معاش از شکار به دریافت دستمزد در قبیله‌های یک‌جانشین صورت گرفت.
مدیریت این برنامه را جیمز هوستون هنرمند و همسرش آلما هوستون برعهده داشتند. اگرچه اینوئیت‌ها قرن‌ها به امور تزیین پارچه و کنده‌کاری مشغول بودند، اما نقشی متمایز برای هنرمند و به‌خصوص سابقه‌ای برای تصویرگری یا چاپ نقوش روی کاغذ در قبیله‌ها وجود نداشت. در حالی‌که جیمز بر طراحی، چاپ و مجسمه‌سازی نظارت داشت، همسرش آلما بر مهارت‌های سنتی زنان تمرکز کرد تا بتوانند صنایع دست‌دوز تولید کنند. پیتسیئولاک ابتدا برای مدت دو سال همراه آلما روی دوخت کاپشن کلاهدار و دستکش کار کرد، اما بعد با دیدن نقاشی‌های چاپی پسرعمویش، کیاشاک، تصمیم گرفت طراحی را امتحان کند. همچنین به‌دلیل اینکه می‌توانست نقاشی‌های اولیهٔ خودش را که بر روی کاغذهای کوچک رسم شده بودند، به تعاونی اسکیموهای بافین غربی ببرد و پول مورد نیازش را دریافت کند، به ادامه‌دادن نقاشی ترغیب شد. او ابتدا از مدادهای گرافیتی استفاده می‌کرد، اما سپس به مدادهای رنگی و نوک نمدی تغییر سبک داد. کریستین لالوند معتقد است که این ابزار مورد علاقهٔ پیتسیئولاک بود، زیرا رنگ‌های غنی و سرزنده‌ای داشتند که می‌توانست نشاط ویژهٔ آثار وی را به‌خوبی به‌رخ بکشد. او مدتی هم روی صفحات مسی ترسیم کرد، اما به این فن کشش نداشت.
جیمز هوستون و جانشینش، ترنس ریان نیز که در اوایل سال‌های ۱۹۶۰ جایگزین وی شد، او را بسیار تشویق می‌کردند. با اینکه هنرش از درد و شرایط دشوار سرچشمه گرفته بود، اما بیشتر خاطرات و تجربیات شیرین را به‌تصویر می‌کشید. لالوند در کتاب «پیتسیئولاک آشونا: زندگی و آثار» می‌گوید: «صحنه‌هایی از محرومیت و رنج تقریباً هرگز در آثار پیتسیئولاک نمایان نمی‌شوند، اما برخی تصاویر نشان‌دهندهٔ غم و تنهایی‌اند که به درگذشت آشونا اشاره دارند». پیتسیئولاک به‌عنوان یکی از اولین هنرمندان اینوئیت شناخته می‌شود که آثار شرح‌حالی خلق کرده است. هنر وی حاوی تصاویری از زندگی سنتی اینوئیت‌ها بود و به استقرار یک شکل هنری اینوئیت مدرن کمک می‌کرد، نوعی هنر که دانش و ارزش‌های سنتی را به نسل‌های بعد منتقل کرد و در عین‌حال برایش محبوبیت جهانی و موفقیت‌های اقتصادی به ارمغان آورد.
دههٔ ۱۹۶۰ میلادی برای پیتسیئولاک، دوره‌ای بود که خودآموز نقاشی را فرا گرفت، در صنایع دستی مهارت یافت، سبک و شیوهٔ خاص خود را به‌وجود آورد و مضامینی را کشف کرد که باقی عمرش را به توسعهٔ آن‌ها پرداخت. پیتسیئولاک در ابتدای فعالیت هنری خود، مناظر معمول زندگی روزمره و سنت‌های اینوئیت‌ها را به تصویر می‌کشید. به‌عنوان مثال، نقاشی وی به‌نام «زن خالکوبی‌دار» در سال ۱۹۶۰، پرتره‌ای از مدلی است که کاپشن کلاهدار سنتی زنانه به‌نام آموتوئی به تن دارد. لباس این زن خورجین اضافه‌ای دارد که جایگاهی برای حمل کودک محسوب می‌شود. خالکوبی‌های صورت او به‌صورت قوس‌های متراکم عمودی بر روی چانه‌اش قرار گرفته و خطوط بال‌مانند روی گونه‌هایش به‌صورت خمیده نمایش داده شده است. در سال ۱۹۶۳، این نقاشی توسط لوکتا کیاستوک به‌صورت چاپ سنگ‌تراش ساخته شد. لالوند می‌گوید او هنرمندی خودآموخته است که از طریق یک «روش‌کار خودآموخته با ترسیم‌های مکرر» برای مشکلات هنری‌اش راه‌حل پیدا می‌کند.
دههٔ ۱۹۷۰ میلادی برای پیتسیئولاک دوره‌ای پر رونق به‌حساب می‌آید که توأم با شهرت زیاد و موفقیت بود. در سال ۱۹۷۱، او مجموعه‌ای از مصاحبه‌های ویرایش‌شده‌اش را با دروتی هارلی ابر همراه با طراحی‌هایش در قالب کتابی به‌نام «تصاویری از دل زندگی من» به‌چاپ رساند. کتاب به زبان انگلیسی و اینوکتیتوت منتشر شد. در سال ۱۹۷۳، هیئت ملی فیلم با اقتباس از این کتاب، فیلمی تهیه کرد. این فیلم برای اولین بار همراه با رونمایی از دیوارکوبی ساختهٔ دست هنرمند اینوئیت «جسی اونارک» به‌نمایش در‌آمد.
مشخصه‌ٔ آثار بعدی پیتسیئولاک شور و نشاط، خرسندی، شوخ‌طبعی و توجه زیاد به جزئیات بود. نقاشی «صحنه کمپ تابستانی» (۱۹۷۴)، دو بازدیدکننده که در چین تپه‌ها به انتظار ایستاده‌اند، یک جغد خال‌دار و یک شکارچی را که در کمین شکار است، به‌تصویر کشیده است. در کنار شکارچی، دو پرنده در بالا به‌نمایش درآمده‌اند. در پایین نقاشی، دو زن ترسیم شده‌اند که در چادر خود استراحت می‌کنند، کودکان در حال بازی با سنگ‌ها هستند و مردی در حال تعمیر سورتمه‌اش است.
با وجود تمام سختی‌هایی که پیتسیئولاک در زندگی شخصی‌اش به‌سبک بومیان متحمل شده بود، این اثر تصویرگر یک بعد‌از‌ظهر آرام تابستانی بود. از سویی دیگر، وی در اثری به‌نام «همسر شَمَن» در سال ۱۹۸۰، صحنه‌ای عجیب، اخروی و کمی ترسناک را به‌تصویر کشیده است. زنی که دست‌هایش را جمع کرده، پاها را در هم کشیده، صورتش دارای خالکوبی است و چشمانش را به عقب گردانده و گویی که مسحور شده است. روی سر او پرنده‌ای وجود دارد که شاخه‌ای در دهان دارد. پرنده نماد روح یاری‌رسان شمن است. پیتسیئولاک که پیش از این به مسیحیت گرویده بود، به‌جز داستان‌هایی که از پدر و مادرش شنیده بود، از شمن اطلاع چندانی نداشت، اما در این اثر جنبهٔ خاصی از فرهنگ اینوئیت را به‌تصویر می‌کشد که تا حد زیادی از بین رفته بود.
در سال ۱۹۷۴، نام پیتسیئولاک به آکادمی سلطنتی هنر راه یافت. جایزهٔ هنری که در سال ۱۹۷۵ کسب کرد، او را به‌سمت تجربهٔ جدید رنگ اکریلیک و بوم نقاشی کشاند. ابتدا کار روی بوم را مانند نقاشی با مدادهای رنگی پیش می‌برد، خطوط کلی را ترسیم می‌کرد و سپس رنگ‌‌آمیزی‌ها را تکمیل می‌کرد. وقتی بیشتر با ریزه‌کاری‌های رنگ اکریلیک آشنا شد، رنگ‌های جسورانه‌تری برای ایجاد اثرات زنده‌تر بکار برد. در سال ۱۹۷۶، وزارت امور بومیان و توسعهٔ سرزمین‌های شمالی نمایشگاه یادبودی از نقاشی‌های او بین سال‌های ۱۹۶۲ تا ۱۹۷۴ را در چندین شهر در کانادا و آمریکا ازجمله گالری ملی کانادا و مؤسسهٔ اسمیتسونیان در واشنگتن دی‌سی برپا کرد. پیتسیئولاک در سال ۱۹۷۷ نشان افتخار کانادا (Order of Canada) را دریافت کرد. او در دو دههٔ آخر زندگی‌اش، بیش از ۷۰۰۰ تصویر کشید که از این تعداد، ۲۳۳ نقاشی در مجموعهٔ چاپی کیپ دورست وی خلق شدند. او می‌گوید این نقاشی‌ها، زندگی بکر سالها پیش از ورود سفیدپوستان به سرزمین آن‌ها را به‌تصویر می‌کشد. همچنین او از دیگر نقاشان قبیلهٔ خود نیز الهام می‌گرفت.
پیتسیئولاک تا زمان مرگش به نقاشی‌کشیدن ادامه داد و با رسانه‌ها همکاری می‌کرد. او در ۲۸ مهٔ ۱۹۸۳ در کیپ دورست، نوناووت درگذشت. از بین فرزندان وی، پسرانش به‌نام‌های کوم‌وارتوک، گاکاک و کیاواک آشونا و دخترش به‌نام ناپاچی پوتوگوک نیز هنرمند شدند. همچنین نوه‌های او، شووینای آشونا و آنی پوتوگوک نیز از هنرمندان مشهور معاصر محسوب می‌شوند.
بانک مرکزی کانادا در سال ۲۰۲۰ نام و تصویر او را همراه با هفت تن دیگر از بین بیش از ۶۰۰ شخصیت معرفی‌شده، برای چاپ بر روی اسکناس پنج دلاری در مرحلهٔ نهایی برگزید تا از بین آن‌ها یکی انتخاب شود.
منبع: