به بهانهٔ ساخت فیلم مستند جدید در مورد این اعجوبهٔ فوتبال
علیرضا فدایی – ونکوور
من در دههٔ هشتاد میلادی بزرگ شده‌ام. کمتر کسی بود از کودک تا بزرگسال، زن و مرد و علاقه‌مند یا غیرعلاقه‌مند به فوتبال که نام مارادونا را نشنیده بود. مثل پله یا محمدعلی کِلِی شاید اطلاعات چندانی در مورد او نداشتند، شاید حتی نمی‌دانستند برای کدام تیم بازی می‌کند، ولی اسم او را شنیده بودند.
دیه‌گو مارادونا بت بسیاری از فوتبال‌دوستان زمان خودش بود. خیلی‌ها از جمله خودم، پوستر او را در اتاقمان داشتیم و بازی‌ها و خبرهای او را دنبال می‌کردیم. اگر می‌خواستیم بگوییم کسی فوتبالیست خوبی است، می‌گفتیم مارادوناست برای خودش. در دههٔ هشتاد او بی‌شک یکی از پردرآمدترین و مشهورترین چهره‌های ورزش جهان بود.
دیه‌گو آرماندو مارادونا در خانواده‌ای فقیر در آرژانتین به دنیا آمد و از همان کودکی عاشق فوتبال بود و نبوغی نشان می‌داد که قابل چشم‌پوشی نبود. وقتی تیم آرژانتین در سال ۱۹۷۸ برای اولین بار میزبانی جام جهانی فوتبال را بر عهده گرفت، مارادونا با آنکه قابلیت بازی در جام را داشت، به بازی گرفته نشد. با اینکه نابغهٔ نوجوان قادر به همراهی تیمش نشد، تیم آرژانتین با حضور برخی از بهترین بازیکنان دههٔ هفتاد و هشتاد خود از جمله ماریو کمپس، اُسوالدو آردیلس، دانیل پاسارلا با شکست تیم قدرتمند هلند در فینال برای اولین بار به قهرمانی رسید.
نابغهٔ فوتبال اما به درخشش خود ادامه داد و در سال ۱۹۷۹ به‌همراه تیم جوانان آرژانتین به مقام قهرمانی جهان رسید. بازی در یکی از بهترین تیم‌های باشگاهی آرژانتین، بوکا جونیورز، محل نمایش نبوغ او به باشگاه‌های اروپایی بود. مقصدی که برای اکثر بازیکنان آمریکای جنوبی و سایر قاره‌ها قلهٔ برتر موفقیت است. تیم بزرگ بارسلونا با رقمی که در زمان خود رکورد جهانی محسوب می‌شد، مارادونا را خریداری کرد.
در جام جهانی ۱۹۸۲ مارادونا به یکی از آرزوهای کودکی خود رسید و به‌همراه تیم آرژانتین در جام جهانی حضور یافت. اما این جام نه برای مدافعان قهرمانی و نه برای ستاره جوانش، موفقیت‌آمیز نبود. تیم آرژانتین با شکست در مقابل تیم پرستاره و قدرتمند برزیل از جام جهانی خارج شد.
درخشش وی در باشگاه بارسلونا اما ادامه یافت و با گلزنی و بازی‌سازیِ وی، این تیم بزرگ اسپانیایی به مقام‌های بسیاری دست یافت.
جام جهانی ۱۹۸۶ و درخشش لشکر یک‌نفره
تیم آرژانتین در حالی به جام جهانی ۱۹۸۶ مکزیک راه یافت که شاید چندان شانسی برای موفقیت آن تصور نمی‌شد. مارادونا اگر چه ستارهٔ بزرگی در این جام بود، اما ستارگان دیگری چون زیکو از برزیل، میشل پلاتینی از فرانسه، رومنیگه از آلمان، انزو فرانچسکولی از اروگوئه، میشل لادروپ از دانمارک، امیلیو بوتراگوئنو از اسپانیا، و هوگو سانچز از مکزیک به‌همراه تیم‌هایشان در پی فتح جام بودند.
اما آن جام گویا قسمت مارادونا بود. با رهبری وی و با گلزنی در مقابل تیم ایتالیا، قهرمان دورهٔ پیش، تیم آرژانتین در یک‌چهارم نهایی به مصاف تیم انگلستان رفت تا دو گل تاریخی از دو نظر کاملاً متفاوت توسط مارادونا به ثمر برسند. یک گل با دریبل چندین بازیکن انگلیسی از میان زمین و گل دیگر با دست! انگلیسی‌ها هنوز هم از آن بازی به تلخی یاد می‌کنند. وقتی پیتر شیلتون دروازه‌بان مشهور انگلستان برای دفع توپ با مارادونا به هوا پرید، دیه‌گو با دست توپ را به دروازه وارد کرد و با اینکه مدافعان و دروازه‌بان انگلستان بلافاصله به سراغ داور رفتند، مارادونا اصلاً به روی خودش نیاورد و به شادی پرداخت. دردناکی این مورد از این نظر برای انگلستان بیشتر بود که گری لینه‌کر که در آن جام به‌عنوان گلزن برتر جام شناخته شد، یک گل برای انگلستان به ثمر رساند. در صورت رد یک گل مارادونا، بازی ۱-۱ می‌شد و شاید نتیجهٔ دیگری رقم می‌خورد.
تیم آرژانتین در نیمه‌نهایی با گلزنی مارادونا تیم بلژیک را هم دو بر صفر شکست داد تا در فینال با تیم آلمان روبه‌رو شود. کمک مارادونا برای گل‌سازی به هم‌تیمی‌هایش باز هم باعث قهرمانی شد تا تیم آرژانتین برای دومین بار قهرمان جهان شود. کاپیتان مارادونا جام جهانی را بوسید و بالای سر برد تا به یک آرزوی دیگر خود برسد. وی به‌حق به‌عنوان بهترین بازیکن جام انتخاب شد و شاید یکی از تأثیرگذارترین بازیکنان در تاریخ جام جهانی در پیروزی تیمش باشد.
در این بین حضور بسیار موفق وی در تیم ناپولی ایتالیا جایگاه ویژه‌ای برای وی در قلب هواداران این شهر فقیر باز کرده بود. تیم بی‌نام‌و‌نشان سابق حالا به قهرمانی اروپا رسیده بود.
جام جهانی ۱۹۹۰ ایتالیا در حالی آغاز شد که مارادونا با چهار سال پیشِ خود تفاوت بسیاری داشت. وی به وضوح اضافه‌وزن پیدا کرده بود و در سن سی سالگی از چابکی سابق برخوردار نبود. تیم آرژانتین در بازی افتتاحیه در عین ناباوری مغلوب تیم شگفتی‌ساز آن جام، کامرون، شد. در ادامهٔ جام با بازی‌های نه‌چندان درخشان، بخت و اقبال و درخشش دروازه‌بان خود در ضربات پنالتی، در نهایت فینال بین آلمان و آرژانتین باز هم تکرار شد. این بار ولی حق به حق‌دار رسید و تیم آلمان برنده شد.
پایان جام جهانی نود به‌نحوی آغاز سرازیری برای مارادونا بود. پیروزی تیم آرژانتین در مقابل ایتالیای میزبان در نیمه‌نهایی با گلزنی مارادونا از نقطهٔ پنالتی به مذاق بسیاری خوش نیامد. مشکلات اخلاقی وی در خارج زمین ادامه یافت و بزرگ‌تر شد و انواع مشکلات و اتهامات به او وارد آمد.
مارادونا راهی تیم درجه دو سویل اسپانیا شد و برای بار آخر در جام جهانی ۱۹۹۴ با تیم آرژانتین حاضر شد که در میانهٔ راه به جرم استفاده از داروهای نیروزا از ادامهٔ بازی‌ها باز ماند.
از آن جام سال‌ها می‌گذرد. مارادونا مربیگری چندین تیم از جمله تیم ملی آرژانتین را در دست گرفته که موفقیت چندانی در آن‌ها نداشته است.
بازیکنان بزرگ انگشت‌شماری بوده‌اند که توانسته‌اند درخشش زمان بازیگری خود را به‌عنوان مربی هم تکرار کنند.
خبرهای عجیب بسیاری از رفتار عجیب وی، بستری شدن به‌دلیل بیماری و اعتیاد در این سال‌ها شنیده شده است. البته اعتیاد او به مواد مخدر به سال‌های دور برمی‌گردد. متأسفانه مارادونا همیشه بازیکن سرکش و نافرمانی بوده است و نتوانسته سفیر خوبی برای فوتبال باشد.
در اینکه بازیکنان بسیاری هم در زمان بازیگری و هم در زندگی بیرون از ورزش موفق بوده‌اند تردیدی نیست، اما به‌نظر من قضاوت در مورد افرادی این‌چنین جایز نیست. باید خودمان را جای فردی بگذاریم که از فقر به دنیای شهرت، ثروت و توجه فراوان رسیده است. در ضمن فراموش نکنیم که بازیکنان فوتبال هم انسان‌اند و مهارت آن‌ها در بازیگری به‌هیچ عنوان دلیلی برای الگوی اخلاقی بودن آن‌ها نیست.
مارادونا به‌عنوان یکی از بهترین‌های تاریخ فوتبال در یادها خواهد ماند و شاید باید جایگاه بازیکنان را در حیطهٔ ورزش نگه داریم. او یک هافبک مهاجم عالی بود، قدرت دریبل‌زنی فوق‌العاده و سرعت فوق‌العاده وی را قادر می‌ساخت که از بین بازیکنان حریف با سرعت و آسودگی بگذرد. از لحاظ قدرت گلزنی وی حتی از مهاجمان نوک هم کم نمی‌آورد، در اجرای ضربات ایستگاهی استاد بود و موقعیت‌های بسیاری برای هم‌تیمی‌هایش فراهم می‌کرد. به‌عنوان فوق‌ستاره آن‌قدر توجه به او معطوف بود که تا حد زیادی بار همهٔ تیم را به دوش می‌کشید. به‌خاطر ندارم که قدرت سرزنی یا بازی با پای راست او را دیده باشم، ولی پای چپ او توان بیشتری از هر دو پای بسیاری از بازیکنان مطرح داشت.
امروز لیونل مسی هم‌وطن او راه او را شاید بهتر از خود او ادامه می‌دهد. اما اشتباه نکنید، هیچ‌کس مانند مارادونا نخواهد بود.