علیرضا فدایی – ونکوور
شکست دورازانتظار سه بر صفر در مقابل ژاپن، فرصت ازدست‌رفته برای قهرمانی در فوتبال آسیا و باز هم انتظاری طولانی‌تر از ۴۳ سال؛ حکایت قدیمی، تکراری و آزاردهنده، کمیتهٔ بررسی علل شکست، بردیم و باختند، و ایراد گرفتن و دنبال مقصر بودن…
آیا اتفاق عجیبی رخ داده یا این برد و باخت‌ها جزئی از ورزش فوتبال است؟
با اینکه ۴۳ سال از قهرمانی ایران در جام ملت‌های آسیا می‌گذرد، باید پذیرفت که در این بین فوتبال ایران چندان هم راکد و ساکن نبوده است. حضور در چهار دورهٔ جام جهانی و بازی‌های آبرومندانه، قهرمانی در مسابقات فوتبال بازی‌های آسیایی و قهرمانی تیم‌های ایرانی در باشگاه‌های آسیا و البته راهیابی به مرحلهٔ نیمه‌نهایی مسابقات مختلف، نشان از پویایی فوتبال ایران دارد.
مسابقات فوتبال جام ملت‌های آسیا از سال ۱۹۵۶ آغاز شد و پس از سال ۲۰۰۴ به‌دلیل آنکه مسابقات المپیک و جام فوتبال اروپا در همان سال برگزار می‌شدند، به سال ۲۰۰۷ موکول و از آن پس مجدداً هر چهار سال یک‌بار برگزار می‌شود. کرهٔ جنوبی که از دیرباز رقیب تیم ایران بوده است، قهرمان دو دورهٔ اول و تیم اسرائیل که در آن زمان در آسیا بازی می‌کرد، قهرمان دورهٔ سوم شد. و اما قدرت‌نمایی تیم ایران از سال ۱۹۶۸ آغاز شد و توانست در سال‌های ۱۹۷۲ و ۱۹۷۶ هم قهرمان بشود. رکورد سه دوره قهرمانی پیاپی در این جام از سوی ایران هنوز هم پا برجاست. و اما دههٔ هشتاد میلادی، آغاز دیگری را رقم زد و فوتبال آسیا شاهد ظهور قدرت‌های جدیدی از جمله کویت و عربستان بود، اما هنوز هم تیم ایران با وجود مشکلات ناشی از جنگ با عراق توانست در هر سه جام این دهه به مرحلهٔ نیمه‌نهایی برسد.
و اما آغاز دههٔ نود و ظهور یک قدرت جدید در آسیا؛ تیم ایران در حالی به مسابقات سال ۱۹۹۲ راه یافت که به‌عنوان قهرمان فوتبال بازی‌های آسیایی سال ۱۹۹۰ امید به فتح این جام داشت. اما متأسفانه باخت یک بر صفر در مقابل تیم ژاپن منجر به حذف تیم ایران در همان مرحلهٔ اول شد. ژاپنِ میزبان، قهرمان جام ملت‌های آسیا شد. خیلی‌ها این پیروزی را مدیون میزبانی تیم ژاپن دانستند، اما این آغازی برای عرض اندام این کشور بود. ژاپن که با سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی، لیگ حرفه‌ای خود را آغاز کرده بود، اقتدار خود را تا به امروز ادامه داده است، تا به‌حال چهار بار قهرمان آسیا شده و از جام جهانی ۱۹۹۸ تا کنون، پیوسته به این جام راه یافته است.
و اما برگردیم به جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۹ و امید اینکه انتظار طولانی قهرمانی در این جام به‌پایان برسد. تیم ایران که چند ماه قبل بازی‌های خوبی در مقابل تیم‌هایی مثل اسپانیا و پرتغال در جام جهانی انجام داده بود، با رهبری کارلوس کی‌روش سرمربی چندین‌سالهٔ خود، پا به رقابت گذاشت و در مرحلهٔ اول با پیروزی در مقابل یمن و ویتنام و تساوی بدونِ‌گل در مقابل عراق، به مرحلهٔ بعد راه یافت و سپس در مقابل عمان و چین به پیروزی رسید تا به نیمه‌نهایی مسابقات راه یابد، اما با شکست در مقابل ژاپن باز هم از راهیابی به فینال بازماند.
ژاپن به امید پنجمین قهرمانی آسیا در فینال، به مصاف تیم جوان قطر رفت و سه بر یک نتیجه را واگذار کرد تا تیم قطر که پیش از مسابقات چندان حسابی بر روی آن نمی‌شد، برای اولین بار در تاریخ خود به قهرمانی برسد. حالا باید دید آیا قطر قدرت جدید فوتبال آسیا باقی خواهد ماند یا نه.
باید پذیرفت که اغلب کشورها در حال پیشرفت و سرمایه‌گذاری و بهبود در عرصه‌های مختلف‌اند و بسیاری از کشورها علاقه دارند که در پرطرفدارترین ورزش دنیا که فوتبال باشد پیشرفت کنند. تیم‌هایی مثل امارات، عمان، چین و حتی ویتنام شاید قدرت‌های مطرح آینده باشند، همان‌طور که عربستان و ژاپن توانستند به قلهٔ فوتبال آسیا برسند.
چیزی که نباید فراموش شود نداشتن سیستم حرفه‌ای در سطح باشگاهی و پایه در ایران است که این واقعیت حتی با قهرمانی ایران در این مسابقات هم تغییر نمی‌کرد. درعین حال که نباید ازاین نتیجه یک فاجعه ساخت باید پذیرفت که قدرت‌های جدید در حال پیشرفت و تکامل‌اند و فوتبال آسیا در مالکیت قدرت‌های سنتی نیست.
قهرمان نشدن در جام ملت‌های آسیا، پایان کار نیست. کرهٔ جنوبی رقیب دیرینهٔ تیم ایران در آسیا از سال ۱۹۶۰ به قهرمانی نرسیده و در این دوره حتی به نیمه‌نهایی هم نرسید، اما در عین حال از سال ۱۹۸۶ در هر دورهٔ جام جهانی حضور داشته است.
موارد شکست و ناکامی از جانب تیم‌های بزرگ فراوان است، اما هیچ‌کدام فوتبال خود را پایان نداده‌اند.
ناراحتی من هم از این شکست نیست، بلکه از فقدان کار پایه‌ای و سرمایه‌گذاری و مدیریت در همهٔ عرصه‌های فوتبال است که متأسفانه تغییر خاصی در این زمینه‌ها انجام نشده است. اگر تعداد بی‌شمار بازیکنان بااستعداد ایرانی به‌خوبی مدیریت شوند و در مسیر درست قرار بگیرند، آن‌وقت دیگر راه یافتن به جام جهانی، آرزوی تیم ایران نخواهد بود.
تا جام جهانی ۲۰۲۲ فرصت زیادی نمانده است.