گفت‌وگو با دکتر فرشید سادات‌شریفی، نویسنده، مترجم، ادب‌پژوه و استاد ادبیات کاربردی، دربارهٔ چاپ داستانشان در انجمن نویسندگان کانادا
هومن کبیری پرویزی – ونکوور
باخبر شدیم داستان «Indegenious Thursdays» (پنجشنبه‌های بومی) نوشتهٔ دکتر فرشید سادات‌شریفی، نویسنده، مترجم، ادب‌پژوه و استاد ادبیات کاربردی در مؤسسهٔ «سَماک» در انتاریو، به‌زبان انگلیسی در کتاب «Old Roots, New Shoots» (ریشه‌های کهن، جوانه‌های نو)۱ که ششمین آنتولوژی انجمن نویسندگان مهاجر کانادا۲ است، در کنار آثار چند نویسندهٔ مهاجر دیگر منتشر شده است. به‌همین مناسبت گفت‌وگویی با ایشان داشتیم که توجه شما را به آن جلب می‌کنیم.
* * * * *
درود بر شما آقای دکتر سادات‌شریفی عزیز، ضمن تبریک به‌مناسبت انتشار داستانتان به‌زبان انگلیسی در کتاب «Old Roots, New Shoots» (ریشه‌های کهن، جوانه‌های نو) که ششمین آنتولوژی انجمن نویسندگان مهاجر کاناداست، لطفاً پیش از اینکه به کتاب بپردازیم کمی دربارهٔ انجمن نویسندگان مهاجر کانادا برای خوانندگان ما بگویید. دربارهٔ اینکه این انجمن چیست و چه کاری انجام می‌دهد و نویسندگان مهاجر چطور می‌توانند در آن عضو بشوند؟ آیا برای عضویت در این انجمن، نویسندگان حتماً باید به یکی از زبان‌های رسمی کانادا بنویسند یا مثلاً نویسندگانی هم که کتاب‌های فارسی نوشته‌اند، می‌توانند عضو این انجمن بشوند؟
این نهاد یک سازمان غیرانتفاعی است که هدفش حمایت و توانمندسازی نویسندگان مهاجر در کاناداست. مأموریت آن تشویق مهاجران برای به‌اشتراک‌گذاشتن داستان‌هایشان از طریق نوشتن است تا آگاهی، همدلی، و تفاهم میان فرهنگ‌ها افزایش یابد. نویسندگان لازم نیست پیش‌تر اثری به انگلیسی یا فرانسه منتشر کرده باشند؛ اما نمونه‌ای که برای آنتولوژی می‌فرستند باید به یکی از این دو زبان باشد.
این انجمن نویسندگانی با پیشینه‌ها و ژانرهای متنوع را می‌پذیرید؛ چه در زمینهٔ داستان‌نویسی، چه آثار ناداستان (غیرداستانی)، و چه شعر. از دیگر سو این انجمن همچنین به همکاری‌های مختلف دامن می‌زند و منابع، کارگاه‌ها، و فرصت‌هایی برای همکاری را در پروژه‌های نویسندگی فراهم می‌کند، که آنتولوژی‌های شش‌گانهٔ منتشرشده نمونه‌ای از این هدف‌ها هستند، و بدین ترتیب صداهای متنوع و تجربیات مهاجران در کانادا را به نمایش می‌گذارند.
برای عضویت، نویسندگان می‌توانند فرم درخواست را که در صفحهٔ «پیوستن به ما» در آدرس immigrantwriters.com/join-us موجود است، پر کنند. این فرم به گردانندگان کمک می‌کند تا نیازها و چالش‌های هر نویسنده را بهتر درک کرده و بدانند که چگونه می‌توانند به اعضا کمک کنند.
لطفاً کمی دربارهٔ این آنتولوژی و آنتولوژی‌های منتشرشدهٔ قبلی از سوی انجمن نویسندگان مهاجر کانادا برای خوانندگان ما بگویید.
البته! انجمن نویسندگان مهاجر تاکنون چندین مجموعه منتشر کرده که هر یک موضوع خاصی دارند. یک نمای کلی از آن‌ها بدین قرار است:
۲۰۲۴: ریشه‌های کهن، جوانه‌های نو (ششمین مجموعه)
۲۰۲۳: تولد دوباره با خاطرات (پنجمین مجموعه)
۲۰۲۲: یافتن راه (چهارمین مجموعه)
۲۰۲۱: حرکت روبه‌جلو (سومین مجموعه)
۲۰۲۰: رشد با هم (دومین مجموعه)
۲۰۱۹: ساختن پل‌ها (اولین مجموعه)
هر مجموعه شامل داستان‌ها، ناداستان‌ها و اشعاری است که سفر مهاجرت، میراث‌فرهنگی، و تجربه‌های سازگاری/زیستن در سرزمین جدید را به‌تصویر می‌کشد. هدف انجمن از گردهم‌آوردن صداهای مهاجران و دیدگاه‌های مختلف آن است که تا خوانندگان را با زندگی و رؤیاهای مهاجران کانادایی آشنا کند.
هر یک از این آنتولوژی‌ها نام خاصی دارند؛ مثلاً آنتولوژی امسال نامش «ریشه‌های کهن، جوانه‌های نو» است. آیا تم اصلی همهٔ داستان‌های منتشرشده در این آنتولوژی‌ها با نامی که برای آن‌ها برگزیده شده، مرتبط‌اند؟
بله، عنوان هر مجموعه به‌دقت انتخاب می‌شود تا منعکس‌کنندهٔ موضوعات اصلی داستان‌ها باشد. به‌عنوان‌مثال، «ریشه‌های کهن، جوانه‌های نو» به حفظ میراث‌فرهنگی و درعین‌حال پذیرش و ستایش آغازهای نوآورانه در سرزمین‌های خارجی اشاره دارد و آثار هم اغلب هویت، سازگاری فرهنگی، و تقاطع گذشته و حال را مورد بررسی قرار می‌دهند.
نحوهٔ ارسال و انتخاب آثار برای چاپ در این مجموعه‌ها چگونه است؟
اعضای اصلی یعنی اعضایی که با پرداخت حق عضویت که اصلاً هم گران نیست و سپس با بررسی پیشینهٔ فعالیتشان عضو شده‌اند، می‌توانند برای این آنتولوژی‌ها کار بفرستند.
فرایند ارسال آثار برای مجموعه‌ها هم حمایتی و مشارکتی است؛ در گام اول و پس از اعلام فراخوان ارسال، اعضا می‌توانند در کارگاه‌ها و جلسات توجیهی شرکت کنند تا دستورالعمل‌ها، روندها و محدودیت‌ها را بهتر درک کنند. در گام دوم هر نویسنده با یک همیار مسئولیت‌پذیری (Accountability Buddy) جفت می‌شود تا در مسیر نوشتن بماند و سررسید تاریخ‌ها را رعایت کند.
در گام سوم و پس از ارسال پیش‌نویس‌های نویسندگان، هیئت‌مدیره که خودشان نویسندگان باسابقه‌اند، آثار را بررسی می‌کنند تا از همخوانی آن‌ها با موضوع و الزامات (سبک و طول و… ) اطمینان یابند. سپس هر اثر به یک ویراستار حرفهای ارجاع داده می‌شود که به‌دقت با نویسنده کار می‌کند تا اثر را به‌بهترین وجه پالایش کند. این تجربه به‌خصوص برای نویسندگانی که با ویرایش به‌زبان انگلیسی آشنایی ندارند، بسیار آموزنده و ارزشمند است.
شما سومین نویسندهٔ ایرانی‌تباری هستید که تاکنون اثرش در آنتولوژی‌های این انجمن منتشر شده، آیا پیش از ارسال اثرتان در این دوره با دو نویسندهٔ ایرانی‌تباری که پیش‌ازاین آثارشان منتشر شده، آشنایی داشته‌‌اید و با آن‌ها در ارتباط بوده‌اید؟
نه، قبل از ارسال اثرم آن‌ها را نمی‌شناختم. اما بعداً فهمیدم که در سال ۲۰۱۹، نویسنده‌ای به‌نام «بانو زن» اثری را در کتاب «ساختن پل‌ها» منتشر کرده‌اند و در سال ۲۰۲۳، سپیده حاتمی اثری در «تولد دوباره با خاطرات» منتشر کرده‌اند. متأسفانه در جامعهٔ ما نوعی عدم ارتباط و حمایت متقابل وجود دارد که امیدوارم تغییر کند. ما باید تجربیات خود را به اشتراک بگذاریم، از یکدیگر حمایت کنیم، و راهنمایی‌های لازم را ارائه دهیم تا از این چرخهٔ انزوا و فردگرایی خارج شویم، که این ایراد شامل خود من هم می‌شود و خوشحالم که در قالب این مصاحبه می‌توانم گامی عملی در شکستن این چرخه و اطلاع‌رسانی بردارم.
لطفاً کمی دربارهٔ داستان منتشرشدهٔ خودتان با عنوان «Indegenious Thursdays» (پنجشنبه‌های بومی) برایمان بگویید. موضوع این داستان چیست و چه شد که سراغ چنین موضوعی رفتید؟
داستان پنجشنبه‌های بومی از دوره‌ای الهام گرفته شد که در دانشگاه آلبرتا در زمینهٔ دانش بومیان تحصیل می‌کردم. این دوره به بررسی فرهنگ‌ها و فلسفه‌های بومی می‌پرداخت، ازجمله داستان آفرینش قومِ هودونوشُنِه (Haudenosaunee). به‌خصوص مفهوم جزیرهٔ لاک‌پشت و دیدگاه بومیان نسبت به ناتوانی‌ها و معلولیت برایم بسیار جذاب بود؛ فرهنگ‌های بومیان آمریکای شمالی اغلبْ ناتوانی‌ها را به‌عنوان محدودیت نمی‌بینند، بلکه به‌عنوان هدایای منحصربه‌فرد می‌نگرند. این دیدگاه برای من جالب بود و سعی کردم آن را در داستانم منعکس کنم. اگرچه ویراستارانِ کتاب نوشتار من را در فصل ناداستان (Non-fiction) گذاشتند، من آن را ترکیبی از تأملات و داستان می‌بینم که بر پایهٔ تجربهٔ شخصی من نوشته شده و خود بخشی از یک کتاب مستقل و دنباله‌دار است.
این داستان چه تفاوتی با آثار دیگر شما دارد؟ برای نگارش آن چه مراحلی را طی کردید؟ چه کسانی در نگارش و انتشار این داستان به شما کمک کردند؟
در ابتدا، همان‌طور که اشاره کردم، پیش‌نویس داستان را تهیه کردم و از گابریلا کاشینئو، نویسنده، مدیر پروژه، و مربی برجسته، توصیه‌های ارزشمندی دریافت کردم، و حالا زمان مناسبی است تا دربارهٔ او صحبت کنم؛ او یک مربی (کوچ) حرفه‌ایِ پویای اصالتاً اهل رومانی است. او خارج از حیطه و هنر نوشتنش افراد و کسب‌وکارها را با ترکیب تفکر سیستمی و رویکردی جامع و چندرشته‌ای توانمند می‌کند. او با داشتن پیشینه‌ای در مهندسی و مدرک MBA، به‌خاطر ترکیب تخصص مهندسی، مهارت‌های مربیگری، و شهود خلاقانه برای طراحی استراتژی‌های سفارشی و مشارکتی شناخته شده است. او نویسنده‌ای پرجایزه و هماهنگ‌کنندهٔ پروژه‌های مختلفی ازجمله این آنتولوژی‌هاست که به دیگران برای دیدن امکانات جدید الهام می‌بخشد و آن‌ها را توانمند می‌کند.
اما برگردیم به سؤال شما و داستان من؛ در آغاز کار، او به من گفت: «انگلیسی شفاهی تو بسیار خوب است. تو به‌وضوح منظور خود را بیان می‌کنی و انتخاب واژگانت قوی است. اما مانند بسیاری از ما مهاجران، ممکن است آگاهی از خود، اطمینان به خود، و اعتمادبه‌نفسی که برای نوشتن مستقیم به‌زبان انگلیسی نیاز است، نداشته باشی.» او توصیه کرد که داستان را به‌زبان مادری‌ام ننویسم که بخواهم سپس ترجمه کنم؛ بلکه از ابتدا به انگلیسی بنویسم. من نیز از توصیه‌اش پیروی کردم و داستان را به‌زبان انگلیسی نوشتم.
پس از اتمام نگارش، همسرم که زبان انگلیسی و فرانسه زبان‌های مادری اوست و فردی کتاب‌خوان است، پیش‌نویس را خواند و به من کمک کرد تا آن را اصلاح کنم. و از همه مهم‌تر اینکه در نهایت، از سوی IWA با ویراستاری حرفهای، اولا دِ استریکر، همکاری کردم که در فرایند اصلاح و به‌کمال‌رساندن متن، راهنمایی‌ام کرد. همکاری با او تجربه‌ای بسیار آموزنده بود و من نکات ارزشمندی را دربارهٔ بهبود نوشتارم آموختم.
علاقه‌مندان چطور می‌توانند این کتاب را تهیه کنند؟
هر دو نسخهٔ دیجیتال و کاغذی کتاب در سایت آمازون (هم با پسوند .com و هم .ca) قابل‌خرید است و خرید هر نسخه از آن و نوشتن نظرتان پس از خواندنش کمک بزرگی به کل مجموعه می‌کند.
بر اساس تجربه‌ای که از انتشار داستانتان در این آنتولوژی به دست آوردید، آیا مشارکت در چنین پروژه‌هایی را به نویسندگان ایرانی-کانادایی پیشنهاد می‌کنید؟
قطعاً! اگر داستان، شعر یا ناداستانی برای گفتن دارید، اجازه ندهید موانع زبانی (یا دقیق‌تر، کمبود اعتماد به دانش زبانی‌تان) شما را عقب نگه دارند. انجمن IWA یک جامعهٔ حمایتی ارائه می‌دهد که نویسندگان را با همیاران مسئولیت‌پذیری، ویراستاران حرفهای، و منابع لازم برای موفقیت پیوند می‌دهد. و البته این فرصت فوق‌العاده‌ای برای یادگیری، رشد و دیده‌شدن در صحنهٔ ادبی کاناداست.
اگر صحبت دیگری با خوانندگان ما دارید، لطفاً بفرمایید.
یک‌بار دیگر از صمیم دل از شما بابت این مصاحبه و از کسانی که نقششان را در سطور پیش یاد کردم، سپاسگزاری می‌کنم.
و باز چندباره، یکایک نویسندگان مهاجر را تشویق می‌کنم که بر ترس و تردیدهای خود غلبه کنند زیرا بسیاری از ما زبان انگلیسی را بهتر از آنچه فکر می‌کنیم می‌دانیم و داستان‌های ما شایستهٔ شنیده‌شدن‌اند. به‌علاوه اگر کسی علاقه‌مند است این مسیر را طی کند، من با کمال میل در خدمتم تا تجربهٔ خود را به اشتراک گذارم و همچنین همکارانی دارم که دیگر راهنمایی‌های لازم را از طریق مؤسسهٔ سماک یا به‌صورت فردی ارائه می‌دهند. کافی است ایمیلی برای ما بفرستید (samaak.ca@gmail.com). ما اهالی باهمستان ایرانی در کنار یکدیگر می‌توانیم صداهای مهاجران را تقویت کنیم و حامیِ یکدیگر باشیم.
امیدوارم در مجموعه‌های آینده نام‌های ایرانی بیشتری را ببینیم!
با سپاس از وقتی که برای این گفت‌وگو گذاشتید.
۱برای اطلاعات بیشتر دربارهٔ این کتاب و شیوه‌های خرید آن از صفحهٔ زیر دیدن کنید:
https://immigrantwriters.com/old-roots-new-shoots
Immigrant Writers Association۲