پایان اختلاف مرزی کانادا و دانمارک در این جزیرهٔ کوچک قطبی و ایجاد دومین مرز زمینی برای هر دو کشور
ترجمه و تلخیص: زهرا آهن‌بر – ایران
در شمارهٔ ۶۷ «رسانهٔ همیاری» مروری داشتیم بر تاریخچهٔ کشمکش و منازعهٔ بدون خون‌ریزی کانادا و دانمارک بر سر جزیرهٔ کوچک قطبی هانس. اما اوایل ماه گذشتهٔ میلادی سرانجام کانادا و دانمارک بر سر نحوهٔ این جزیره به تفاهم رسیدند. به‌همین مناسبت در این شماره بار دیگر مروری خواهیم داشت بر تاریخچهٔ کشمکش بین کانادا و دانمارک بر سر این جزیره و همچنین توافق امسال دو کشور برای پایان‌دادن به این اختلاف.
جزیرهٔ هانس (Hans) خشکی بایر و خالی‌ازسکنه‌ای واقع در مرکز کانالِ کِنِدی در تنگهٔ نارس (Nares) با مساحت ۱٫۳ کیلومتر مربع است. طول این جزیره ۱٬۲۹۰ متر و عرض آن ۱٬۹۹۹ متر است. تنگهٔ نارس، جزیرهٔ الزمیر (Ellesmere) را از شمال گرینلند جدا و خلیج بافین (Baffin) را به دریای لینکلن متصل می‌کند. جزیرهٔ هانس به‌احترام هانس هندریک، مترجم و فعال سفرهای اکتشافی قطب شمال، که بین سال‌های ۱۸۵۳ تا ۱۸۷۶ در قطب فعال بود، نام‌گذاری شده است. این جزیره، کوچک‌ترین جزیره از بین سه جزیره‌ای است که در کانال کندی قرار دارند. عرض تنگهٔ نارس در نزدیکی این جزیره ۳۵ کیلومتر است و جزیرهٔ هانس را در قلمرو آبی دو کشور کانادا و گرینلند قرار می‌دهد. یک خط مرزی فرضی در مرکز تنگه از این جزیره عبور می‌کند. احتمالاً این جزیره در قرن ۱۴ میلادی جزو قلمروهای شکار اقوام اینوئیت بوده است.
کشور دانمارک به‌نمایندگی از حکومت خودمختار گرینلند و کشور کانادا ادعای مالکیت این جزیره را داشتند. بر اساس عهدنامهٔ خودمختاری گرینلند، دانمارک امور خارجی گرینلند ازجمله اختلافات مرزی را به‌نمایندگی از کل قلمرو مشترک‌المنافع مدیریت می‌کند. نزدیک‌ترین جمعیت ساکن به جزیرهٔ هانس، آلرت در قلمرو شمالی نوناووت کانادا با فاصلهٔ ۱۹۸ کیلومتر و سیوراپالوک در گرینلند با فاصلهٔ ۳۴۹ کیلومتر است.
اقوام اینوئیت که در شمال گرینلند و کانادا زندگی می‌کنند، قرن‌هاست که با این جزیره آشنایی دارند. اما تا اواسط قرن نوزدهم، تنگهٔ نارس برای اروپاییان ناشناخته بود. بین سال‌های ۱۸۵۰ الی ۱۸۸۰، نواحی پیرامون جزیرهٔ هانس توسط مکتشفان آمریکایی و بریتانیایی مورد بررسی قرار گرفت. بخشی از این سفرهای اکتشافی در جست‌وجوی کاشف بریتانیایی، جان فرانکلین، و بخشی از آن نیز در جست‌وجوی گذرگاه شمال غربی و برای رسیدن به قطب شمال بود. گروه اکتشافی «سلبریشن اکسپدیشن» دانمارکی بین سال‌های ۱۹۲۰ الی ۱۹۲۳ نقشه‌برداری دقیقی از سواحل شمالی گرینلند انجام دادند. در سال ۱۹۳۳، دیوان دائمی دادگستری بین‌المللی در جریان رسیدگی به این اختلاف مرزی به مالکیت گرینلند بر این جزیره رأی داد. دانمارک مدعی شد شواهد جغرافیایی نشان می‌دهند جزیرهٔ هانس جزئی از گرینلند است و بنابراین، این جزیره با تعمیم رأی دیوان، به دانمارک تعلق دارد. از دههٔ ۶۰ میلادی، مطالعاتی ازجمله مطالعات لرزه‌نگاری، حرکات یخچال‌های قطبی، نقشه‌برداری، تحقیقات باستان‌شناسی و اقتصادی در منطقهٔ تنگهٔ نارس صورت گرفت.
در سال ۱۹۷۲، گروهی متشکل از کارکنان سرویس هیدروگرافی کانادا و کارکنان دانمارکی که در تنگهٔ نارس مشغول به‌کار بودند، توانستند مختصات جغرافیایی جزیرهٔ هانس را مشخص کنند. در بحث‌وجدل‌های بین کانادا و دانمارک بر سر مرزهای دریایی این دو کشور که در سال ۱۹۷۳ رخ داد، هر دو کشور مدعی شدند که جزیرهٔ هانس متعلق به قلمرو آن‌هاست. هیچ توافقی در این زمینه بین دو کشور حاصل نشد.
مرز دریایی شمال و جنوب جزیرهٔ هانس در پیمان فلات قاره به‌تصویب کانادا و گرینلند رسید و در سال ۱۹۷۳ به سازمان ملل تقدیم و از مارس ۱۹۷۴ نیز لازم‌الاجرا شد. در آن زمان، این پیمان بزرگ‌ترین پیمان در مورد مرز فلات قاره محسوب می‌شد که برای اولین‌بار توسط رایانه تنظیم شده بود. دولتهای پادشاهی دانمارک و کانادا تصمیم گرفتند این ناحیه را بین جزایر قطب شمالی دو کشور با یک خط فرضی تقسیم کنند. طبق این پیمان، هیچ‌یک از دو طرف حق نداشت فراتر از این خط و تحت پیمان فلات قاره مصوبهٔ ۲۹ آوریل ۱۹۵۸، برای اهداف اکتشافی و استخراج منابع طبیعی در فلات قاره حق و حقوق خود را مطالبه کند. در این پیمان‌نامه ۱۲۷ نقطهٔ عرض و طول جغرافیایی از تنگهٔ دیویس تا انتهای کانال رابسون یعنی جایی که تنگهٔ نارس به دریای لینکلن می‌پیوندد، فهرست شده است، اما مختصات جغرافیایی جزیرهٔ هانس ذکر نشده است.
در سال ۱۹۸۴ دولتهای کانادا و دانمارک مذاکراتی برای امضای موافقت‌نامهٔ همکاری در خصوص محیط دریایی تنگهٔ نارس انجام دادند. این موافقت‌نامه امضا شد و در اوت همان سال به اجرا درآمد. این موافقت‌نامه به‌منظور توسعهٔ همکاری دوجانبه در رابطه با حفاظت از محیط دریایی آب‌های بین کانادا و گرینلند و منابع زیستی آن و به‌ویژه در رابطه با اقدامات آمادگی در برابر احتمال وقوع حوادث آلودگی ناشی از اکتشاف و استخراج نفت و گاز و فعالیت‌های حمل‌ونقل در منطقه تدوین شد. یکی از مواردی که در این موافقت‌نامه مورد بحث قرار گرفت، امکان فراهم‌ساختن مقدمات دوجانبه برای انجام تحقیقات در جزیرهٔ هانس و اطراف آن بود. این مورد هرگز امضا نشد، اما طرفین توافق کرده بودند که از انجام اعمالی که می‌تواند منجر به بروز غرض‌ورزی در موافقت‌نامه شود، جلوگیری کنند.
اما آنچه که سیاست‌مداران وزارت‌های امور خارجهٔ کانادا و دانمارک از آن بی‌اطلاع بودند، تحقیقات شرکت نفت و گاز دُم (Dome) در جزیره بود. در همان سال، تاریخ‌نگاری به‌نام کن هارپر در روزنامهٔ محلی هاینانگ در شمال غربی گرینلند مقاله‌ای منتشر کرد که در آن مدعی شده بود فردی را در جزیرهٔ هانس مشاهده کرده است که روی کلاه ایمنی‌اش عبارت «جزیرهٔ هانس، قلمرو شمالی کانادا» نوشته شده بود. این مرد دانشمندی از شرکت نفت و گاز دُم بود که تمام تابستان را در جزیرهٔ هانس به مطالعه روی یخ‌ها گذرانده بود. هارپر عنوان کرد که ممکن است وزارت امور خارجه کانادا از این موضوع بی‌اطلاع بوده است، زیرا یکی از مقامات ارشد وزارت معادن و منابع انرژی کانادا در نامه‌ای به هارپر چنین نوشته بود: «تا جایی که من اطلاع دارم، وزارت معادن و منابع انرژی در مورد استفاده شرکت نفت و گاز دُم از جزیرهٔ هانس با هم توافق ندارند.»
در سال ۱۹۸۴، وزیر امور گرینلند در دانمارک پرچم این کشور را در جزیره نصب کرد و پیامی نیز برای بازدیدکنندگان به‌جا گذاشت: «به جزیرهٔ دانمارکی خوش آمدید». همچنین گفته می‌شود او یک بطری در جزیره گذاشت که به‌نظر می‌رسید اشناپ باشد که برخلاف برندی، نوعی شراب سنتی دانمارکی است. سپس کانادایی‌ها به جزیره رفتند و پرچم خود را جایگزین کردند و یک بطری ویسکی کانادایی در جزیره رها کردند. بحث و گفت‌وگوها بر سر این جزیره توجه مردم را به خود جلب کرد و از دههٔ ۸۰ میلادی شبکه‌ٔ خبری سی‌بی‌سی کانادا و دیگر خبرگزاری‌ها گزارش‌هایی در این مورد تهیه کردند. در ۲۵ مارس ۲۰۰۴، این موضوع در روزنامه‌های کانادایی بازتاب گسترده‌ای پیدا کرد و مورد توجه روزنامه‌های بین‌المللی قرار گرفت. در این تاریخ آدرین هامفریز در مقاله‌ای در روزنامه «نشنال پست» جدال جزیرهٔ هانس را تشریح کرد و ادعا کرد دانمارکی‌ها کشتی‌های جنگی خود را به جزیره اعزام کرده‌اند. کشورهای کانادا، دانمارک، ایسلند، روسیه و نروژ منافع مشترکی در این خصوص دارند، زیرا آب‌های قطب شمال را به‌عنوان آب‌های ملی خود تلقی می‌کنند، در حالی‌که سایر کشورها ازجمله آمریکا و اتحادیهٔ اروپا این آب‌ها را جزو آب‌های بین‌المللی می‌دانند. دولت فدرال کانادا دو روز پیش از این مقاله در تاریخ ۲۳ ماه مارس بودجهٔ سال خود را به تصویب رسانده بود و پس از آن مسئله جزیرهٔ هانس از سوی منتقد وزارت امور خارجه استاکوِل دی در پارلمان کانادا مطرح شد و بر عدم توانایی دولت در فراهم‌ساختن سرمایهٔ نظامی بیشتر تأکید کرد. هامفریز در ۳۰ مارس ۲۰۰۴ مقالهٔ جدیدی منتشر و ادعا کرد که دانمارکی‌ها سفیر و دیپلمات کانادایی به‌نام گاگلیانو را برای پاسخگویی در مورد مسئلهٔ جزیرهٔ هانس به وزارت امور خارجهٔ دانمارک فراخوانده‌اند. طبق این گزارش، دانمارک از آلفونسو گاگلیانو درخواست کرده بود قصد و نیت کشور خود در مورد جزیرهٔ هانس را که اخیراً به تصرف دریانوردان دانمارکی درآمده بود، مشخص کند. اما روز بعد دولتهای دانمارک و کانادا فراخوانی سفیر را تکذیب و اعلام کردند مناقشهٔ جزیرهٔ هانس موضوع جدیدی نیست و اتفاق جدیدی هم در این رابطه رخ نداده است.
بار دیگر یک مانور نظامی به‌نام «ناروال ۰۴» به بحث و جدال‌ها دامن زد. این مانور از سپتامبر سال ۲۰۰۳ برنامه‌ریزی شده بود و از ۹ الی ۳۰ اوت سال ۲۰۰۴ در نزدیکی جزیره بافین در ۲۰۰۰ کیلومتری جنوب جزیرهٔ هانس صورت گرفت. ۱۶۰ سرباز ارتش کانادا، چندین هواپیمای جنگی، هلیکوپتر و یک ناو جنگی در این عملیات شرکت کردند و در مجموع ۶۰۰ نفر از نیروهای ارتش کانادا در این پروژه همکاری داشتند. نیروهای نظامی کانادا منکر هرگونه ارتباط بین این مانور نظامی و مناقشهٔ کانادا و دانمارک در مورد قلمرو جزیرهٔ هانس شدند.
در ژوئیهٔ ۲۰۰۵، بیل گراهام، وزیر دفاع کانادا، از منطقه بازدید کرد و در نتیجه تاکسو ینسن، مقام ارشد دپارتمان قوانین بین‌المللی وزارت امور خارجهٔ دانمارک، در مصاحبه‌ای با رویترز اعلام کرد که کشورش جزیرهٔ هانس را جزئی از قلمروی خود می‌داند و به‌همین دلیل در واکنش به این بازدید شکایتی را مطرح خواهد کرد. در ژوئیهٔ سال ۲۰۰۷ به‌کمک نقشه‌برداری‌های ماهواره‌ای به‌روزرسانی‌شده، مقامات کانادا متوجه شدند خط فرضی که اساس مرز دریایی (نه زمینی) دو کشور را تشکیل می‌دهد، درست از وسط جزیره عبور می‌کند، اما نمی‌توان این خط را جابه‌جا کرد زیرا چنین اقدامی نیازمند توافق دوجانبهٔ هر دو کشور خواهد بود که هم‌اکنون مورد مذاکره است. هر دو کشور در این مورد رویکردی شوخ‌طبعانه در پیش گرفتند و تاکسو ینسن گفت وقتی ارتش دانمارک به جزیره می‌رود، یک بطری اشناپ برای کانادایی‌ها در جزیره می‌گذارد و کانادایی‌ها نیز در پاسخ یک بطری ویسکی برای دانمارکی‌ها می‌گذارند و تابلویی با عنوان « به کانادا خوش آمدید» برپا می‌کنند.
موضوع جالب دیگر در رابطه با جزیرهٔ هانس، جنگ یا جدالی بود که به‌نام «جنگ گوگل» معروف شده است. تبلیغاتی در موتور جستجوی گوگل صورت گرفت که موضوع حق مالکیت کانادا یا دانمارک در مورد جزیرهٔ هانس را ترویج می‌داد. در ۲۷ ژوئیهٔ ۲۰۰۵ طبق مقاله‌ای که در روزنامهٔ «اتاوا سیتیزن» منتشر شد، یکی از شهروندان تورنتو به‌نام ریک بوردهد تبلیغی را در گوگل مشاهده کرده بود که ادعا می‌کرد جزیرهٔ هانس متعلق به گرینلند است و اهالی بومی گرینلند قرن‌هاست که از این جزیره استفاده می‌کنند. در کنار این تبلیغ پیوندی به سایت وزارت امور خارجهٔ دانمارک قرار داده شده بود که در آن عنوان شده بود در ۲۵ ژوئیهٔ ۲۰۰۵ این وزارتخانه یادداشتی برای سفیر کانادا در دانمارک ارسال کرده و از بازدید وزیر دفاع کانادا از جزیرهٔ هانس بدون اطلاع قبلی به دولت دانمارک اظهار تأسف کرده است. سفیر دانمارک در کانادا این موضوع را تکذیب و اعلام کرد این تبلیغ یک اقدام شخصی بوده است و هیچ ارتباطی با وزارت امور خارجهٔ دانمارک ندارد. در پایان مقاله عنوان شد که بوردهد نیز مقابله‌به‌مثل کرده است و با کمک تبلیغی در گوگل پیوندی از صفحهٔ شخصی خود را قرار داده و ادعای کانادا در مورد جزیره را عنوان کرده است.
در ۲۳ مهٔ ۲۰۱۸ این دو کشور اعلام کردند که یک گروه اقدام مشترک برای تعیین مرز بین کانادا و دانمارک تشکیل داده‌اند که سرنوشت جزیرهٔ هانس را نیز مشخص خواهد کرد.
سرانجام در ۱۱ ژوئن ۲۰۲۲، دولتهای دانمارک، گرینلند، کانادا و نوناووت موافقت کردند که جزیرهٔ هانس را پس از سال‌ها مذاکره به نصف تقسیم کنند. در ۱۴ ژوئن ۲۰۲۲، ملانی ژولی، وزیر امور خارجهٔ کانادا، و ژپه کوفود، وزیر امور خارجهٔ دانمارک، توافق‌نامه‌ای را برای تقسیم جزیره امضا کردند. این توافق‌نامه پس از تصویب پارلمان کانادا، ایناتسیسارتوت (پارلمان گرینلند) و مجلس قانون‌گذاری نوناووت به مورد اجرا گذاشته خواهد شد. بدین ترتیب، کانادا و دانمارک، از طریق گرینلند، یک مرز زمینی بین‌المللی به‌طول ۱۲۸۰ متر خواهند داشت. پس از اجرای این توافق‌نامه، مرز این جزیره بین کانادا و دانمارک، سومین مرز کوتاه زمینی بین کشورها خواهد بود و هر دو کشور کانادا و دانمارک با کشور دومی مرز زمینی خواهند داشت. در حال حاضر، این دو کشور تنها با یک کشور مرز زمینی دارند. کانادا با ایالات متحدهٔ آمریکا و دانمارک با آلمان. این مرز همچنین شمالی‌ترین مرز زمینی بین‌المللی در جهان خواهد بود و مرز دومی بین کشورهای اروپایی و آمریکایی ایجاد می‌کند. تا پیش از این تنها مرز زمینی بین قاره‌های آمریکا و اروپا بین گویان فرانسه و کشورهای آمریکای جنوبی برزیل و سورینام بود.
منبع: ویکی‌پدیا