ترجمه و تلخیص: زهرا آهن‌بر– ایران
به‌دنبال حملهٔ اخیر روسیه به اوکراین، واکنش و حمایت‌های شدید دولت، احزاب سیاسی مختلف و مردم کانادا برخی مهاجران ملیت‌های دیگر را شگفت‌زده کرد. احزابی که در مورد کوچک‌ترین مسائل با هم اختلافاتی جدی دارند، در مورد پذیرش مهاجران جنگ‌زدهٔ اوکراینی و حمایت قاطع از این کشور در مقابل تهاجم روسیه اتحادی بی‌سابقه را نشان دادند. تعدادی از سیاستمداران کانادا در پاسخ به انتقاداتی از تبعیض بین اوکراینی‌ها با دیگر ملیت‌های مهاجر، ضمن پذیرش تلویحی این انتقادات به سابقهٔ دیرینهٔ مشارکت مهاجران اوکراینی در ساخت کشور کانادا و جمعیت قابل‌توجه اوکراینیتباران کانادا اشاره کردند. به‌همین دلیل در این شماره مروری خواهیم داشت بر تاریخچهٔ حضور مهاجران اوکراینی در کانادا و مشارکت‌های آن‌ها در عرصه‌های مختلف این کشور.
کانادایی‌های اوکراینی‌تبار شهروندانی از کانادا هستند که اجدادشان از اوکراین به کانادا مهاجرت کرده‌اند. برخی از مورخان باور دارند که نسل اول مهاجران اوکراینی پیش از سال ۱۸۹۱ به کانادا مهاجرت کردند، اما موضوع بحث‌برانگیزی که وجود دارد این است که در میان هنگ دی‌واتویل که در نبرد سال ۱۸۱۲ میان بریتانیا و آمریکا در شبه‌جزیرهٔ نیاگارا برای بریتانیا جنگیدند، نیروهای پیاده‌نظام اوکراینی حضور داشتند و گفته می‌شود تعدادی از این افراد تصمیم گرفتند در کانادای علیا (جنوب انتاریوی کنونی) سکونت کنند. ظاهراً سایر اوکراینی‌ها به‌عنوان گروه‌های مهاجر در دههٔ ۱۸۷۰ وارد کانادا شدند و در جنوب منیتوبا در کنار مهاجران روسی و آلمانی سکونت کردند. در قرن ۱۹ میلادی، سرزمین محل سکونت اوکراینی‌ها در اروپا تجزیه و بین امپراتوری‌های اتریش-مجارستان و روسیه تقسیم شد. گالیسیا و بوکوفینا سرزمین بسیاری از اوکراینی‌ها بودند که جمعیت زیادی را در خود جای داده و با فقر شدیدی دست‌وپنجه نرم می‌کردند. به همین دلیل ساکنان این مناطق به نواحی دیگر مهاجرت کردند. گروهی از آنان، با ورود ایوان پای‌لای‌پاو و ویزل الینیاک، نخستین موج مهاجران اوکراینی به کانادا را شکل دادند. این دو نفر در سال ۱۸۹۱ به کانادا مهاجرت کردند و سال بعد چندین خانوادهٔ اوکراینی را نزد خود سکونت دادند. ایوان، سکونت‌گاه ادنا-استار در شرق ادمونتون را بنا نهاد که اولین و بزرگ‌ترین محل تمرکز اوکراینی‌ها در کانادا به‌شمار می‌آید. هرچند، دکتر جوزف اولسکاو و سایریل جنیک به‌عنوان افرادی شناخته شده‌اند که با ترویج کانادا به‌عنوان مقصد مهاجران از غرب اوکراینِ تحت اشغال اتریش، جمعیت زیادی از اوکراینی‌ها را به این کشور آوردند. اوکراینی‌های زیادی نیز از اوکراین مرکزی تحت اشغال امپراتوری روسیه راهی کانادا شدند، اما جمعیت آن‌ها به اندازهٔ گالیسیا و بوکوفینا نبود. در نهایت، حدود ۱۷۰ هزار اوکراینی تا سال ۱۹۱۴ به کانادا مهاجرت کردند. اکثر این افراد کشاورز بودند و در آلبرتا، ساسکاچوان و منیتوبا که خاک کشاورزی آن‌ها شبیه به استپ‌ها در اقلیم بومی‌شان بود در همان حرفه مشغول به کار شدند.
در نخستین سال‌های ورود، مهاجران اوکراینی با تبعیض‌های زیادی از جانب کانادایی‌های از تبار اروپای شمالی روبرو شدند. یک نمونه از این تبعیض‌ها، اردوگاه‌های بازداشت بود. بین سال‌های ۱۹۱۴ تا ۱۹۲۰ و در فضای سیاسی جنگ جهانی اول، دولت کانادا به خود اجازه داد مهاجران را بر اساس ملیت اتریشی-مجارستانی آن‌ها طبقه‌بندی کند و این افراد را «بیگانگانی از ملیت دشمن» لقب نهادند. این طبقه‌بندی براساس لایحهٔ اقدامات جنگ در اوت ۱۹۱۴ تصویب شد و دولت هزاران اوکراینی را وادار کرد نزد مقامات فدرال ثبت‌نام کنند. حدود ۵٬۰۰۰ مرد، زن و کودک اوکراینی در کمپ‌های دولتی و اردوهای کار اجباری بازداشت شدند. تعدادی از این افراد تا سال ۱۹۱۷ آزادی مشروط پیدا کردند و اجازه یافتند نزد شرکت‌های خصوصی مشغول به‌کار شوند، اما کمپ‌های بازداشت تا ۲۰ ژوئن ۱۹۲۰ یک‌سال پس از پیمان ورسای به‌فعالیت خود ادامه دادند. پلاک‌های یادبود زیادی به این مناسبت در مناطق مختلف کانادا نصب شده است. در اوت ۲۰۰۵، پل مارتین، نخست‌وزیر وقت کانادا، آن دوران را فصل تاریکی از تاریخ کانادا نام نهاد و و چند سال بعد دولت کانادا ۱۰ میلیون دلار برای گرامیداشت وقایع کمپ‌های بازداشت اختصاص داد.
موج دوم مهاجرت مهاجران اوکراینی به کانادا بین سال‌های ۱۹۲۳ تا ۱۹۳۹ رخ داد. در سال ۱۹۲۳، قانون مهاجرت اصلاح شد که اجازه می‌داد افراد دارای تابعیت اتریشی به کانادا وارد شوند. در این دوران، ۷۰ هزار اوکراینی ساکن مناطق تحت سلطهٔ لهستان و رومانی به کانادا آمدند، اما با وقوع رکود بزرگ در دههٔ ۱۹۳۰، تعداد مهاجران نیز کاهش یافت.
زمین‌های کشاورزیِ اندکی برای مهاجران جدید در آلبرتا و استان‌های مرکزی کانادا وجود داشت. به‌همین دلیل اکثر آن‌ها در مراکز صنعتی در حال رشد جنوب انتاریو، مونترآل و شهرستان‌های شرقی کبک به کارگری مشغول شدند. معادن، کارخانه‌های ذوب فلز و جنگل‌های شمال انتاریو، و صنایع سنگین کوچک شهری در غرب کانادا مقاصد بیشتر مهاجران جدید بودند. در این زمان چند متخصص و روشنفکر اوکراینی در کانادا پذیرفته شدند. آن‌ها بعداً رهبران جامعه اوکراینی کانادایی شدند. تعداد کمی از روشنفکران و متخصصان اوکراینی در مجامع کانادا پذیرفته شدند که بعدها به رهبران جامعهٔ اوکراینی در این کشور تبدیل شدند. دومین موج مهاجرت اوکراینی‌ها شدیداً متأثر از کشمکش‌های استقلال‌طلبی آن‌ها طی جنگ داخلی روسیه بود که در نتیجهٔ آن دو سازمان برادری/خیریهٔ رقیب در کانادا تشکیل شد: سازمان فدراسیون ملی اوکراین (UNF) که طرفدار جمهوری مستقل اوکراین بود و سازمان هتمان* متحد (UHO) در سال ۱۹۳۴ که حامی پادشاهی بود. امروزه فدراسیون ملی اوکراین همچنان به‌فعالیت خود ادامه می‌دهد و بزرگ‌ترین سازمان اوکراینی در خاک کانادا به‌شمار می‌آید.
موج سوم مهاجران اوکراینی پس از جنگ جهانی دوم و بین سال‌های ۱۹۴۵ تا ۱۹۵۲ به خاک کانادا وارد شدند. اکثر این افراد پناه‌جویان سیاسی و افراد آواره‌ای بودند که به‌قصد سکونت در شهرهای جنوبی انتاریو، کبک و بریتیش کلمبیا مهاجرت کردند و امروزه جمعیت‌های بزرگی را در این مناطق به‌وجود آورده‌اند. این افراد سازمان‌های جدید، روزنامه و گروه‌های جوانان و زنانی تشکیل دادند که معروف‌ترین آن‌ها لیگ کانادا برای آزادی اوکراین بود. در سال‌های بعد تعداد مهاجران کم شد، زیرا گرفتن مجوز خروج از شوروی چندین سال طول می‌کشید.
موج چهارم از سال ۱۹۹۱ و پس از فروپاشی شوروی و استقلال اوکراین آغاز شد. افزایش فساد، حذف برخی از خدمات اجتماعی، درآمد پایین و ازدست‌رفتن مشاغل در اوکراین، مهاجرت به کانادا را بار دیگر جذاب کرد. اوکراینی‌هایی که از فرهنگ خود جدا شده بودند، در کانادا فرهنگ خاص خودشان را توسعه دادند. برای بهتر نشان‌دادن فرهنگ ترکیبی آن‌ها، می‌توان به مؤسسات رقص مانند چرموش در ادمونتون و شومکا اشاره کرد که در سطح جهانی شهرت دارند. روستای میراث فرهنگی اوکراین در آلبرتا نیز نمونه‌هایی از ساختمان‌های اوکراینی را به‌نمایش گذاشته است.
از افراد مشهور اوکراینی‌تبار در کانادا می‌توان به کمدین لوبا گوی، خواننده گلوریا کایه، مجری مشهور الکس تربک، مدیر اجرایی تیم هاکی کایل دوباس، نقاش ویلیام کورلک اشاره کرد. شاید یکی از ماندگارترین تأثیرات اوکراینیتباران در کانادا ترویج مفهوم «چندفرهنگی» باشد که در سال ۱۹۶۴ توسط سناتور پال یوزیک معرفی شد. زبان‌شناس معروف، جارسولوف رودنیکیچ کسی بود که با مفهوم دوفرهنگی انگلیسی-فرانسوی مخالفت کرد زیرا کمک‌های سایر افراد از ملیت‌های دیگر در کانادا را نادیده می‌گرفت. به‌همین دلیل، نخست‌وزیر پییر ترودو نیز کانادا را به‌طور رسمی به‌سوی سیاست چندفرهنگی سوق داد.
از لحاظ زبان اوکراینی، باید گفت که این زبان گویش کانادایی خود را در این کشور توسعه داده است و در مدارس به‌عنوان زبان دوم به اوکراینی‌تبارها آموزش داده می‌شود. علت تغییرات در زبان اصلی، کمبود واژگان مربوط به ابزارهای کشاورزی، ماشین‌ها، حیات وحش، گیاه‌شناسی و… رایج در آمریکای شمالی بود که در اوکراین ناشناخته بودند.
اوکراینی‌هایی که به‌تازگی به کانادا مهاجرت می‌کنند، این گویش را قدیمی و گاه عجیب می‌یابند. به‌لحاظ سیاسی، بسیاری از اوکراینی‌هایی که از روسیه، لهستان و بعدها شوروی فرار کردند، در کانادا از آزادی بیشتری برخوردار شدند و برای آن‌ها کانادا مهد ضدشوروی بود که می‌توانستند نظرات سیاسی خود را بیان کنند. اوکراینی‌ها در ابتدا طرفدار حزب لیبرال بودند و سپس به حزب محافظه‌کارِ مترقی نیز علاقه نشان دادند. پس از استقلال اوکراین، کانادا جزو نخستین کشورهایی بود که آن‌ها را به‌رسمیت شناخت و اوکراینی‌تبارهای این کشور برای ساخت سفارت اوکراین در اتاوا منابع مالی جمع‌آوری کردند. کانادا قحطی سال ۱۹۳۲ الی ۱۹۳۳ را نسل‌کشی اعلام کرد زیرا ساختهٔ دست بشر بود و میلیون‌ها اوکراینی را به کام مرگ کشاند. همچنین کانادا طی انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۴ در اوکراین و انقلاب نارنجی، ناظرانی را به این کشور فرستاد.
دولت کانادا و دولت‌های استانی آلبرتا، منیتوبا و ساسکاچوان از پیشرفت‌های اقتصادی و سیاسی اوکراین شدیداً پشتیبانی می‌کنند. به‌طور کلی، اوکراینی‌ها بیش از هر ملیت اروپای شرقی دیگری بر جامعه و سیاست کانادا تأثیر گذاشته‌اند، ازجمله شخصیت‌های سیاسی برجسته‌ای مانند فرماندار کل ری ناتیشین، نخست‌وزیر استان منیتوبا گری فیلمن، نخست‌وزیر استان ساسکاچوان روی رومانوف، نخست‌وزیر استان آلبرتا اد استلماک و رونا امبروز، رهبر موقت حزب محافظه‌کار فدرال کانادا پس از استعفای استفان هارپر. معاون نخست‌وزیر فعلی کانادا، کریستیا فریلند، نیز از تبار اوکراینی است و به این زبان مسلط است. اوکراینی‌های کانادا اکثراً به مذهب کاتولیک اوکراینی گرایش دارند و برخی نیز ارتدکس‌اند. به‌دلیل کمبود کشیش و مظنون‌بودن به کنترل کشورهای خارجی مانند روسیه بر کلیسای رومن، این دو مذهب ساختار مستقل خود را تشکیل دادند.
طبق آمار سال ۲۰۱۶، جمعیتی معادل ۱٬۳۵۹٬۶۵۵ نفر اوکراینی‌تبار در کانادا سکونت دارند که بخش زیادی از این افراد شهروندان دارای تابعیت کانادایی‌اند. اوکراینی‌ها یازدهمین گروه قومی بزرگ کانادا و درست پس از اقوام نخستین، به‌شمار می‌آیند. کانادا پس از اوکراین و روسیه، سومین کشور از لحاظ تعداد جمعیت اوکراینی است. این افراد بیشتر در نواحی غربی کانادا سکونت دارند. طبق آمار سال ۲۰۱۱، از ۱٬۲۵۱٬۱۷۰ فردی که خود را اوکراینی‌تبار معرفی کردند تنها ۱۴۴٬۲۶۰ نفر یعنی حدود ۱۱٫۵ درصد آن‌ها به زبان اوکراینی از جمله لهجهٔ اوکراینی- کانادایی مسلط بودند. امروزه استان‌هایی که بیشترین تعداد اوکراینیتباران را در خود جای داده‌اند به‌ترتیب انتاریو، آلبرتا، بریتیش کلمبیا، منیتوبا، ساسکاچوان و کبک هستند. هرچند، از نظر نسبت جمعیت استان‌های منیتوبا با ۱۴٫۵ درصد، ساسکاچوان با ۱۳٫۴ درصد و آلبرتا با ۹٫۳ درصد بیشترین نسبت جمعیت اوکراینی‌تبار را در خود جای داده‌اند.
*هتمان، لقبی سیاسی تاریخی در اروپای مرکزی و شرقی بوده که به فرماندهان نظامی اطلاق می‌شده است.
منبع: ویکی‌پدیا